Γιώργος Σκαφιδάς
Ο πρώτος πόλεμος που μεταδόθηκε ζωντανά στην τηλεόραση ήταν ο Πόλεμος του Κόλπου πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1990, από το αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο CNN, το μοναδικό τότε παγκόσμιο τηλεοπτικό δίκτυο που λειτουργούσε 24 ώρες το 24ωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα.
Ήταν Αύγουστος του 1990 όταν ο Ιρακινός ηγέτης Σαντάμ Χουσέιν εισέβαλε στο Κουβέιτ.
«Ήταν σαφές ότι το CNN έπρεπε να προετοιμαστεί για να καλύψει μια μεγάλη στρατιωτική σύγκρουση», θυμάται ο Τομ Τζόνσον, τότε πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού δικτύου.
«Συμβούλεψα τον Τεντ Τέρνερ (σ.σ. ιδρυτή του CNN) πως για να μπορέσει το δίκτυο να παράσχει 24ωρη κάλυψη του πολέμου θα χρειαζόταν να υπερβεί τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό του κατά εκατομμύρια δολάρια. Θα χρειαζόμασταν κινητές δορυφορικές ζεύξεις, αναμεταδότες, κυκλώματα, ανθρώπινο δυναμικό» γράφει ο Τομ Τζόνσον σε παλαιότερο κείμενό του.
«Ρώτησα τον Τέρνεν: “Πόσα χρήματα από τον προϋπολογισμό μας για το 1991 είμαι εξουσιοδοτημένος να δαπανήσω;” Και η απάντησή του ήταν: “Ξοδεύεις ό,τι νομίζεις ότι χρειάζεται”.»
Κάπως έτσι λοιπόν, το CNN προετοιμάστηκε για την Καταιγίδα της Ερήμου, με τον Αμερικανό τηλεπαρουσιαστή Μπέρναρντ Σο να μεταφέρει χαρακτηριστικά στις 16 Ιανουαρίου του 1991 σε ολόκληρη την υφήλιο εκείνη την πρώτη εικόνα «των ουρανών πάνω από τη Βαγδάτη» που «φωτίστηκαν» από τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς («The skies over Baghdad have been illuminated…»).
Το Google Maps «μαρτύρησε» την εισβολή στην Ουκρανία
Τρεις δεκαετίες μετά, η 24ωρη αναμετάδοση είναι πλέον δεδομένη και οι απαιτήσεις της ειδησεογραφικής κάλυψης ενός πολέμου πολύ διαφορετικές.
Πλέον, όλοι φέρουν πάνω τους smartphone – κάμερες δηλαδή που είναι όμως μαζί και «δορυφορικά τηλέφωνα», και φαξ και κινητοί «τηλέγραφοι» κ.ά. – στέλνοντας εικόνες, βίντεο και ηχητικά ντοκουμέντα από το μέτωπο και μάλιστα σε ζωντανή μετάδοση.
Παράλληλα, μέσω των ψηφιακών χαρτών (Google Maps, Apple Maps), που είναι επίσης διαθέσιμοι στις οθόνες υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων ανά πάσα στιγμή, 24 ώρες το 24ωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα, μπορεί πλέον κανείς – ακόμη και ένας απλός χρήστης – να δει την κίνηση στους δρόμους της Ουκρανίας. Με την υποσημείωση, βέβαια, ότι η εν λόγω εικόνα μπορεί να αποτυπώσει την κίνηση όχι μόνο των Ι.Χ. αλλά και των στρατιωτικών οχημάτων… όταν εκείνα μπλοκάρουν την κίνηση για τα υπόλοιπα Ι.Χ.
Ήταν ξημερώματα της Πέμπτης, 24 Φεβρουαρίου, όταν ο καθηγητής του αμερικανικού Πανεπιστημίου του Μίντλμπερι, Τζέφρι Λιούις, υποστήριξε με ανάρτησή του στο Twitter ότι η ρωσική εισβολή έχει μάλλον ξεκινήσει. Γιατί; Επειδή στους χάρτες της Google, ο δρόμος που οδηγεί από το ρωσικό Μπέλγκοροντ στα ουκρανικά σύνορα παρουσιαζόταν… μποτιλιαρισμένος, πράγμα παράξενο για εκείνη την ώρα αλλά και για εκείνο το σημείο, στο οποίο μια ημέρα νωρίτερα είχαν θεαθεί ρωσικά στρατιωτικά οχήματα.
According @googlemaps, there is a "traffic jam" at 3:15 in the morning on the road from Belgorod, Russia to the Ukrainian border. It starts *exactly* where we saw a Russian formation of armor and IFV/APCs show up yesterday.
— Dr. Jeffrey Lewis (@ArmsControlWonk) February 24, 2022
Someone's on the move. pic.twitter.com/BYyc5YZsWL
«Νομίζω ότι είμασταν οι πρώτοι που είδαμε την εισβολή. Και την είδαμε σε μια εφαρμογή για την κίνηση στους δρόμους (σ.σ. traffic app)», δηλώνει ο Λιούις στο αμερικανικό Vice.
Σημειώνεται πως τα live traffic data των Google Maps παίρνουν σήμα-πληροφορίες από τα κινητά τηλέφωνα των οδηγών. Οι στρατιώτες που πάνε στη μάχη ωστόσο, κανονικά δεν θα έπρεπε να φέρουν πάνω τους ιδιωτικά/συμβατικά κινητά τηλέφωνα. Ως εκ τούτου, στην προκειμένη περίπτωση εκτιμάται πως ο Λιούις δεν είδε το μποτιλιάρισμα των ρωσικών στρατιωτικών οχημάτων (εάν υπήρξε κάτι τέτοιο, πράγμα μάλλον αμφίβολο) αλλά το μποτιλιάρισμα των Ι.Χ. που κόλλησαν στον δρόμο λόγω της κίνησης των στρατιωτικών οχημάτων.
To clear up a misconception: The traffic data is most likely NOT from soldiers carrying smartphones. Instead, civilians are probably getting stuck at roadblocks and @googlemaps is recording that.
— Dr. Jeffrey Lewis (@ArmsControlWonk) February 24, 2022
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και τα social media
Με το βλέμμα στραμμένο πια στην εμπόλεμη Ουκρανία, πολλοί υποστηρίζουν ότι για πρώτη φορά μια φορά μια εμπόλεμη σύρραξη είναι σαν να αναμεταδίδεται ζωντανά μέσω των social media από χιλιάδες διαφορετικές (ιδιώτες) αναμεταδότες.
Το μόνο που χρειάζεται πια κανείς είναι έναν ή υπολογιστή ή ένα κινητό τηλέφωνο με σύνδεση στο διαδίκτυο.
Σημειώνεται, ωστόσο, πως κάτι ανάλογο είχαμε δει τα προηγούμενα χρόνια και σε άλλες περιπτώσεις: με φόντο τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης (σε Αίγυπτο, Μαρόκο κ.ά.) και ειδικότερα στον πόλεμο της Συρίας.
Μέσα από την ανάλυση των ντοκουμέντων του πολέμου της Συρίας θα ξεπηδούσαν, άλλωστε, τα τελευταία χρόνια και πολλοί αυτοδίδακτοι ερευνητές που ξεκίνησαν μεν ως χομπίστες και πλεον ειδικεύονται στην ανάλυση όσων (των φωτογραφιών, των ηχητικών, των βίντεο κ.ά.) αναμεταδίδονται από ελεύθερα προσβάσιμες (open source) πηγές στο διαδίκτυο και στα social media.
Αναλύοντας και συγκρίνοντας φωτογραφίες για παράδειγμα, οι σύγχρονοι ψηφιακοί ντετέκτιβ μπορούν πλέον μέσω σύγχρονων μεθόδων (geolocation, digital forensics, Open Source Intelligence – OSINT), να διαπιστώσουν εάν μια φωτογραφία είναι αληθής ή ψεύτικη, εάν όντως τραβήχτηκε εκεί όπου λέγεται ότι τραβήχτηκε και την εποχή που λέγεται, εάν ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι βρίσκεται όντως στο κέντρο του Κιέβου ή όχι κ.ά…
