Αντζελο Φικέρα / The New York Times
Σε ένα βίντεο που κυκλοφόρησε προσφάτως στο Χ (πρώην Twitter), ένα αγόρι κλαίει γοερά ανάμεσα σε χαλάσματα με το πρόσωπο καλυμμένο από σκόνη. Ψάχνει τις δύο αδελφές του, η μία από τις οποίες λίγες ώρες αργότερα εντοπίστηκε νεκρή. Σκοπός του βίντεο είναι να ευαισθητοποιήσει τους θεατές σχετικά με τη φρίκη του πολέμου. «Ένα αγόρι κλαίει για την αδελφή του στη Γάζα», γράφει η λεζάντα. Το κίνητρο είναι αγαθό. Μόνο που το συγκεκριμένο παιδί κλαίει το 2014 στη Συρία. Εκατοντάδες χιλιόμετρα και σχεδόν δέκα χρόνια μακριά.
Καθώς το Ισραήλ έχει στείλει τους στρατιώτες του μέσα στη Γάζα κι έχει πάρει όρκο να εξαφανίσει τη Χαμάς «από το πρόσωπο της Γης», αμέτρητα βίντεο και φωτογραφίες συνθέτουν ένα ιδιάζον μωσαϊκό μέσα από το οποίο ο υπόλοιπος πλανήτης πληροφορείται για τα όσα συμβαίνουν στην περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο τα διάφορα προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανταγωνίζονται το ένα το άλλο στην άκριτη δημοσίευση σκληρών «εικόνων αρχείου». Κάτι το οποίο όχι μόνο καλύπτει με ένα επικίνδυνο πέπλο αμφιβολίας τις αυθεντικές απεικονίσεις της τρέχουσας βαρβαρότητας, αλλά επιπλέον υποβαθμίζει τα βιώματα των θυμάτων της βίας ανά την υφήλιο και ανά τα χρόνια.
«Μπορείτε να φανταστείτε μια εικόνα στην οποία υποφέρει κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο να χρησιμοποιείται από άγνωστους ανθρώπους σαν μια γενική απεικόνιση της βίας;», λέει η Ελίζα Μασιμίνο, διευθύντρια του Ινστιτούτου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ουάσιγκτον. «Είναι τρομακτικό». Μεταξύ των πιο «δημοφιλών» εικόνων που υποτίθεται πως προέρχονται από τη Γάζα είναι εκείνη ενός παιδιού που τρέμει στο σκοτάδι φορώντας ένα λευκό κουρέλι και κρατώντας ένα δέντρο. Στην πραγματικότητα είναι τραβηγμένη σε μια μεγάλη πλημμύρα που έπληξε πριν από μερικούς μήνες το Τατζικιστάν. Ενα άλλο βίντεο, που σκοπό έχει να υπογραμμίσει τον κτηνώδη τρόπο με τον οποίο η Χαμάς φέρεται στα θύματά της, δείχνει έναν όχλο να ξυλοκοπεί μια νεαρή κοπέλα και στη συνέχεια να της βάζει φωτιά. Το βίντεο είναι τραβηγμένο το 2014 στη Γουατεμάλα.
Δεν είναι η πρώτη φορά
«Δεν είναι η πρώτη φορά που μαθαίνω ότι οι φωτογραφίες μου και τα βίντεό μου χρησιμοποιούνται σε διαφορετικό πλαίσιο από αυτό στο οποίο τραβήχτηκαν», λέει ο φωτογράφος Χοσάμ Κατάν, ο άνθρωπος που απαθανάτισε το νεαρό αγόρι στο Χαλέπι το 2014.
Ο δρ Πολ Σλόβιτς, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ορεγκον, εξηγεί πως «η εικόνα μπορεί να ασκήσει στη συνείδησή μας μια επιρροή που τα νούμερα αδυνατούν να πετύχουν». Οταν το 2015 η θάλασσα ξέβρασε ένα πνιγμένο νήπιο από τη Συρία στις ακτές της Τουρκίας, κάποιος βρέθηκε εκεί για να το φωτογραφίσει ενόσω κειτόταν μπρούμυτα στην άμμο. Η φωτογραφία έκανε τον γύρο του κόσμου. Τις ημέρες που ακολούθησαν, οι αναζητήσεις στο Google σχετικά με τον πόλεμο στη Συρία και την προσφυγική κρίση εκτοξεύθηκαν. Το ίδιο και οι δωρεές στον Σουηδικό Ερυθρό Σταυρό. Οι αριθμοί που έδειχναν το μέγεθος του προβλήματος ήταν δημόσια γνωστοί πολύ καιρό πριν. Ομως μόνο η εικόνα είχε τη δύναμη.
Ωστόσο, η παραπληροφόρηση γύρω από αυτές τις ιστορίες μπορεί να δράσει και αντίστροφα, δίνοντας στους ανθρώπους λόγους να μην εμπιστεύονται ή και να αδιαφορούν τελείως για τα στοιχεία που αποδεικνύουν την έκταση μιας κρίσης.
