Kathimerini.gr
Ο θάνατος Ναβάλνι έρχεται σε μία κρίσιμη στροφή στις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας και είναι βέβαιο ότι θα τις διαταράξει περαιτέρω. Το πόσο σοβαρά θα φανεί, αλλά από τις πολιτικές δολοφονίες που έχουν χρεωθεί στο καθεστώς Πούτιν, αυτή είναι η πιο τρανταχτή και οπωσδήποτε εκτός από σοκ θα προκαλέσει και κλιμακούμενη κατακραυγή. Θα αναζητηθούν ευθύνες για τις συνθήκες θανάτου, καμία εξήγηση από πλευράς Κρεμλίνου δεν θα είναι πειστική, εκ προοιμίου άλλωστε έχει χρεωθεί δόλος στον θάνατο ενός νέου, μόλις 47 ετών, αντιφρονούντα. Θα υπάρξει πίεση προς κυβερνήσεις να αναλάβουν διπλωματική δράση εναντίον της Ρωσίας, με το επιχείρημα ότι τίποτα δε σταματάει το καθεστώς Πούτιν. Κάποιες θα είναι πιο προωθημένες από άλλες, ας πούμε το Ηνωμένο Βασίλειο, η Πολωνία, οι Βαλτικές θα απαιτήσουν χειροπιαστή καταδίκη όχι μόνο λεκτική. Ήδη έπεσαν στο τραπέζι προτάσεις για πάγωμα ρωσικών κεφαλαίων και δημιουργία διεθνούς δικαστηρίου ώστε να καταστεί υπόλογος ο Ρώσος πρόεδρος.
Άλλωστε, το μεγαλύτερο πρόβλημα των δυτικών είναι να βρουν τον νόμιμο τρόπο να λογοδοτήσουν στη δικαιοσύνη ηγέτες που παραβιάζουν κάθε έννοια δικαίου. Για την ώρα, η μεγαλύτερη τιμωρία για τον πρόεδρο Πούτιν είναι η αδυναμία του να ταξιδέψει σε ορισμένες χώρες, υπό τον φόβο ενεργοποίησης του διεθνούς εντάλματος σύλληψης. Απ’ ότι φαίνεται, πάντως, αυτή δεν είναι αρκετή για να τον υποχρεώσει να αλλάξει τις μεθόδους περιθωριοποίησης κάθε αντίθετης φωνής στο εσωτερικό ή/και τη στρατηγική του στον πόλεμο της Ουκρανίας, όπου συχνά άμαχοι σκοτώνονται από ρωσικές επιθέσεις.
Υπό αυτό το πρίσμα αλλά και της μεγάλης εικόνας, όπου αυταρχικοί ηγέτες αλληλοϋποστηρίζονται ώστε να μετριάσουν την πίεση που τους ασκείται από το φιλελεύθερο σύστημα αξιών, έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε την αντίδραση της Τουρκίας, της Κίνας και των αραβικών μοναρχιών του Κόλπου, που έχουν καλούς λόγους να δεχτούν την επίσημη θέση των ρωσικών αρχών και να μη «σκαλίσουν» το ζήτημα περαιτέρω. Ας πούμε ότι στη δύσκολη στιγμή είναι διατεθειμένες οι ηγεσίες αυτών των κρατών να δείξουν την αλληλεγγύη τους απέναντι στη Μόσχα. Άλλωστε, οι καλοί φίλοι στην ανάγκη φαίνονται. Επιπρόσθετα, επειδή οι περισσότεροι απολυταρχικοί ηγέτες μοιράζονται κοινές αντιλήψεις για τη λειτουργία του κράτους δικαίου, τη μη διάκριση των εξουσιών, την ελευθερία της έκφρασης και γενικότερα την αντιμετώπιση όσων αντιστρατεύονται τις πολιτικές τους, ακόμη και…καλές πρακτικές στη μεταχείριση των αντιπάλων, υπάρχει ήδη ένα μπλοκ κρατών στο οποίο μπορεί να ακουμπήσει ο Πούτιν.
Από εκεί και πέρα, έχουμε ένα φαινομενικά οξύμωρο σχήμα: ο Πούτιν δε φοβάται τη Δύση, ωστόσο φοβόταν τον Ναβάλνι. Ο οποίος Ναβάλνι πλήρωσε με τη ζωή του το θάρρος του απέναντι στο ρωσικό καθεστώς, που αντιμετώπισε την με περιφρόνηση που αυτό επιδεικνύει έναντι της Δύσης. Δεν είχε άλλωστε λόγο να επιστρέψει στη Ρωσία το 2020, έχοντας καταφέρει να φυγαδευθεί στη Γερμανία, μετά την απόπειρα δολοφονίας του. Στη δυτική αντίληψη του πολιτικού καθωσπρεπισμού, ο Πούτιν θα έπρεπε να είχε φροντίσει να μη συμβεί τίποτα στον Ναβάλνι. Έστω και στη φυλακή για τα επόμενα 18 χρόνια, ήταν ο φυσικός ηγέτης της αντιπολίτευσης, χωρίς, όμως ανησυχητική για το καθεστώς διείσδυση στη ρωσική κοινωνία. Δεν το επέτρεπε εξάλλου η κατασταλτική λειτουργία στο εσωτερικό της χώρας, που μάλιστα μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία έγινε ακόμη πιο ολοκληρωτική. Εξίσου, οι δυτικοί ανέμεναν ότι στις επικείμενες εκλογές θα κατέρχονταν κάποιος υποψήφιος, όπως ο Μπόρις Νταντιέζντιν, με αντιπολεμική ατζέντα, έστω σαν φύλλο συκής για την επίδειξη στοιχειώδους δημοκρατικότητας εκ μέρους του Κρεμλίνου. Ομοίως, η εκλογική επιτροπή τον έκρινε ακατάλληλο και τον απέκλεισε. Πιθανόν επειδή χαρακτήριζε την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», όπως είναι το κυρίαρχο αφήγημα, πόλεμο. Και κατά την προεκλογική εκστρατεία αυτό θα επαναλαμβάνονταν, ακόμη και αν στο τέλος ο Πούτιν τον συνέτριβε εκλογικά. Συμπέρασμα: πρώτον, δε «διαβάζουμε» σωστά τη Ρωσία και ανάλογα καθεστώτα, κρίνοντας τα με βάση τα δυτικά πρότυπα, με αποτέλεσμα κάθε φορά να πέφτουμε από τα σύννεφα απέναντι σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, και δεύτερον, η ανάγκη τους να εξουδετερώσουν οποιαδήποτε αντίθετη φωνή ώστε να μην υπάρχει η παραμικρή αμφισβήτηση, τα καθιστά κυνικά και επικίνδυνα για τους πολίτες τους. Οι τελευταίοι περισσότερο φοβούνται παρά ελπίζουν και η Δύση ασφαλώς δε μπορεί να τους προσφέρει διέξοδο, ούτε προσδοκία.
Ο νεκρός Ναβάλνι γίνεται σημαντικότερος απ’ ότι ήταν ζωντανός. Παρά το περίεργο παρελθόν του, έχοντας ηγηθεί ενός ακραία εθνικιστικού σχηματισμού, μετατρέπεται πλέον σε σύμβολο του αγώνα απέναντι σε ένα καθεστώς που κατηγορείται όχι μόνο για δεσποτισμό αλλά και για εξουδετέρωση οποιασδήποτε αντίθετης άποψης, ακόμη και μέσω της φυσικής εξόντωσης. Ο θάνατος Ναβάλνι, χωρίς να ξέρουμε από που προήλθε, δείχνει ασφαλώς αδυναμία του συστήματος Πούτιν και ένα φόβο, που εμείς ως εξωτερικοί παρατηρητές θεωρούμε τουλάχιστον υπερβολικό. Πόση δύναμη μπορούσε να έχει κάποιος που θα βρισκόταν στη φυλακή για τα επόμενα 18 χρόνια και όσο ακόμη χρειαζόταν; Πόσο όμως τελικά ανθεκτικός αποδείχθηκε μέχρι τον θάνατο του, τον οποίο αψήφησε όπως και τον Πούτιν.
Προφανώς, ο τελευταίος καλείται να κάνει διαχείριση ζημιάς τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Όπως προαναφέρθηκε, θα μετρήσει φίλους, των οποίων τη στήριξη ή έστω την ανοχή θα εκτιμήσει. Έχει ενδιαφέρον αν και πως θα αντιδράσει ο Τραμπ. Ως προς το εσωτερικό, στις προεδρικές εκλογές, κατεβαίνει μεν χωρίς αντίπαλο, αλλά μπορεί να εμφανιστεί ένα κύμα καταδίκης του δια της αποχής ή του άκυρου. Ωστόσο, η αντιπολίτευση θα δυσκολευθεί πολύ ιδίως υπό τις παρούσες συνθήκες και πάντως θα πάρει χρόνο για να βρεθεί ο επόμενος Ναβάλνι. Άλλωστε, το μήνυμα προς επίδοξους μιμητές είναι ξεκάθαρο. Υπάρχει βέβαια και ένα εξίσου ξεκάθαρο μήνυμα προς τη Δύση: ο Πούτιν δεν ανησυχεί ότι αυτή μπορεί να τον πλήξει σοβαρά, όσο και αν εκτροχιαστεί.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
