Από τον Μπόρις Στάρλινγκ* / Απόδοση: Ελίζα Συναδινού
Αναλύοντας τη βιογραφία του πρίγκιπα Χάρι-1Ως συγγραφέας-φάντασμα (ghost writer), έχω γράψει τέσσερις αυτοβιογραφίες: τρεις για λογαριασμό ατόμων που προέρχονται από τον αθλητικό χώρο και μία για λογαριασμό ενός στρατιωτικού. Σε καθεμία από αυτές τις συνεργασίες, υπήρχε πάντα το στάδιο όπου ο πρωταγωνιστής φτάνει να μοιράζεται πολύ προσωπικές, τρυφερές λεπτομέρειες – αυτό εξάλλου είναι και το νόημα. Με τον καθένα τους, όμως, είχα συμφωνήσει στην ίδια συνθήκη: «Όσα μου λες θα τα γράφω και, αφού έχουν μπει στη σελίδα, μπορείς να αποφασίσεις εάν θα τα κρατήσεις, εάν θα τα πετάξεις ή εάν θα τα αλλάξεις ελαφρώς. Αν όμως κάτι δεν θες να το λάβω υπόψη, μη μου το πεις».
Αναπόδραστα, υπήρχαν πράγματα που δεν επιβίωσαν από τα προσχέδια στην τελική έκδοση – κάποιες φορές για προσωπικούς λόγους, άλλες για νομικούς. Υπήρξε περίπτωση όπου η συμβουλή μου προς τον πελάτη ήταν να αφαιρέσει ένα ολόκληρο μέρος της αφήγησης. Σε μια άλλη αυτοβιογραφία, έδωσα πραγματική μάχη για να κρατήσω κάποια στοιχεία που οι εκπρόσωποι του πελάτη ήθελαν να αφαιρέσουν. Ήθελα τα βιβλία να είναι όσο ειλικρινή γίνεται, όμως αυτό δεν σήμαινε ότι θα βάζαμε μέσα κάθε ντροπιαστική ή άβολη λεπτομέρεια που προέκυπτε. Στου καθένα μας τη ζωή υπάρχουν τέτοιες λεπτομέρειες, αλλά τις κρατάμε για τους κοντινούς μας ανθρώπους, είτε για να τους διασκεδάσουμε σε προσωπικές στιγμές είτε για να τους τις εκμυστηρευτούμε. Η ειλικρίνεια δεν σημαίνει ότι πρέπει να μοιραζόμαστε τα πάντα. Ειλικρίνεια σημάνει το να βρίσκεις την αλήθεια των συναισθημάτων σου και να καταφέρνεις να την εκφράζεις.
Αν ήμουν εγώ ο συγγραφέας πίσω από τη Ρεζέρβα (Spare), θα είχα δώσει αγώνα να μην μπουν κάποια από τα πράγματα που γίνονται η αιτία για να γελούν πολλοί εις βάρος του Χάρι. Δεν αναφέρομαι στις λεπτομέρειες οικογενειακών καβγάδων ή στην κατακραυγή του ενάντια στην τοξικότητα των σκανδαλοθηρικών εφημερίδων, που, είτε τον συμπαθείτε είτε όχι, είναι σαφώς οι κύριοι λόγοι που πυροδοτούν την οργή του (μαζί με τον θάνατο της μητέρας του, φυσικά) και που είναι λογικό να αισθάνεται ότι πρέπει να τους θίξει. Μιλάω για αναφορές σε «μόριο με κρυοπαγήματα» στον γάμο του αδερφού του, μιλάω για το «καβάλημα γυναικών σαν να ήταν άλογα» και φυσικά για την απαρίθμηση των πόσων Ταλιμπάν σκότωσε, την οποία θα τον είχα συμβουλέψει έντονα να αποφύγει, για διαφορετικούς αλλά προφανείς λόγους.
Αυτές οι αποκαλύψεις μπορεί στο βιβλίο να είναι μικρές αναφορές, αλλά προκαλούν τεράστια πρωτοσέλιδα, όπως φαντάζονταν (ή θα έπρεπε να είχαν προβλέψει) όλοι οι εμπλεκόμενοι. Ήταν σαφές ότι γύρω από αυτό το βιβλίο θα υπήρχε μια φρενίτιδα για αποσπάσματα και λεπτομέρειες από το δευτερόλεπτο που το πρώτο αντίτυπο θα ήταν διαθέσιμο. Αυτά τα πρωτοσέλιδα κάνουν τον Χάρι να φαίνεται ανόητος και ανώριμος και υποδαυλίζουν την αξιοπιστία του σε άλλους τομείς. Ο οίκτος που προκαλούν θυμίζει περισσότερο ένα θλιβερό «φίλε, τι σε έπιασε και το είπες αυτό;» παρά μια συμπάθεια για έναν άνθρωπο που είναι παγιδευμένος σε μια οικογένεια και μια κατάσταση που δεν είναι δική του δημιουργία ή επιθυμία.
Είναι πιθανό ο συγγραφέας που έγραψε το βιβλίο, ο Τζ. Ρ. Μόρινγκερ, ο οποίος έχει γράψει και το φανταστικό Open για λογαριασμό του Αντρέ Αγκάσι και είναι ένας από τους καλύτερους που υπάρχουν εκεί έξω, ή/και οι εκδότες του στο Penguin Random House, να τον συμβούλεψαν να προσέξει κάποιες αναφορές. Από την άλλη, ίσως και να έτριψαν απλώς τα χέρια τους καθώς φαντάζονταν τα πρωτοσέλιδα και τις πωλήσεις. Όμως, όταν αφηγείσαι την ιστορία κάποιου, έχεις το χρέος να τον φροντίσεις. Εσύ είσαι ο συγγραφέας, εσύ ξέρεις καλύτερα από εκείνον πώς θα ακούγονται και θα διαβάζονται οι λέξεις. Αυτή είναι η δουλειά σου. Και κάπου εκεί δεν μπορώ να μην αισθανθώ ότι τον Χάρι δεν τον προστάτευσαν όσο έπρεπε σε αυτόν τον τομέα, είτε με ευθύνη του ιδίου, είτε των άλλων, είτε και των δύο.
ΔΕΚΑ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
1. Ξεχάστε τα αποσπάσματα, τις διαρροές και τη φασαρία. Στο βάθος είναι η ιστορία ενός βαθιά τραυματισμένου, μόνου και χαμένου άνδρα: μια άκρως αποκαλυπτική, ψυχολογική μελέτη. Η αφήγηση ξεκινά με τον 12χρονο Χάρι να μαθαίνει για τον θάνατο της μητέρας του και, ό,τι κι αν προκύπτει, αυτή η φωνή παραμένει σταθερή για τις επόμενες 400 σελίδες. Στο εδώ και το τώρα βρίσκεται ένας 38χρονος άνδρας, ακόμη παγιδευμένος σε αυτή την περίοδο εφηβικού τραύματος (μια ψυχολόγος τού το επισημαίνει κιόλας). Η 12χρονη φωνή είναι ευάλωτη, μπερδεμένη. Αμφισβητεί, ψάχνει απαντήσεις και πέφτει σε αντιφάσεις. Στην κηδεία της Νταϊάνα αναφέρει ότι «κρατάω πάντα ένα κλάσμα του Γουίλι στην άκρη του ματιού μου», αναζητώντας την αλληλεγγύη στην αδελφική δύναμη, ενώ τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες προσπαθεί με κάποιον τρόπο να πείσει τον εαυτό του ότι η Νταϊάνα έχει σκηνοθετήσει τον θάνατό της και μια μέρα θα εμφανιστεί ξανά για τον ίδιο και τον Γουίλιαμ.
Αυτό το τραύμα και η ανικανότητά του να το επεξεργαστεί βρίσκονται στον πυρήνα κάθε λέξης και πράξης του, και προς τιμήν του δεν αποφεύγει το προφανές συμπέρασμα ότι σε κάποιον βαθμό δεν το επεξεργάζεται επειδή δεν θέλει: ότι υπάρχει παρηγοριά και οικειότητα στο να δίνεις την ίδια μάχη ξανά και ξανά, όσο επώδυνη κι αν είναι, και ότι αν καταφέρει να ξεπεράσει τον πόνο, αυτό μπορεί με κάποιον τρόπο να ξεθωριάσει τις αναμνήσεις του από εκείνη. Δεν το λέει ποτέ, αλλά είναι σαφές ότι θεωρεί τον εαυτό του τον πραγματικό φύλακα της φλόγας της Νταϊάνα: επειδή ο Γουίλιαμ θα πάρει τη θέση του πατέρα τους (θεσμικά), ο Χάρι πρέπει πάντα να «διαφυλάσσει» τη μητέρα τους.
Αυτή η συνεχής εξιδανίκευσή της ως μια νέας και όμορφης μητέρας, που παραμένει πάντα ίδια για ένα αγόρι που μόλις μπαίνει στην εφηβεία, είναι φυσικά μη ρεαλιστική, ενώ βρίσκει επαναλαμβανόμενες και εμφανείς εφαρμογές στο πώς ο ίδιος αντιμετωπίζει τη Μέγκαν. «Είναι τέλεια, είναι τέλεια, είναι τέλεια», λέει για τη Μέγκαν σε κάποιο σημείο και, μολονότι σε έναν βαθμό αυτό θα το ονομάζαμε κοινό θαυμασμό και έρωτα, που όλοι βιώνουμε στην αρχή μιας σχέσης, η συνεχής μητρική παρουσία (ευχαριστεί σιωπηλά την Νταϊάνα όταν μαθαίνουν ότι η Μέγκαν είναι έγκυος στον Άρτσι) δίνει επίσης έναν τόνο σκοτεινό και ανησυχητικό.
2. Το γεγονός ότι έχει ακόμα καρδιά μικρού παιδιού ήταν αυτό που τον έκανε τόσο δημοφιλή για ένα διάστημα: ένας τυπάκος λίγο θρασύς, που δεν ήταν ξύλινος σαν τους υπόλοιπους, που ήξερε πώς να διασκεδάζει, αλλά είχε και αυτή την απροσδιόριστη αστερόσκονη. Όμως, είναι εξοργιστικό να βλέπεις έναν ενήλικα που τώρα είναι σχεδόν 40 ετών να εξακολουθεί να βλέπει τα πράγματα με τόσο παιδικό και δυαδικό τρόπο –καλό και κακό, δίκαιο και άδικο, σωστό και λάθος– χωρίς καμία πραγματική εκτίμηση διαφορετικών αποχρώσεων ή πολυπλοκότητας. Ξανά και ξανά, αποτυγχάνει να αναγνωρίσει τα προνόμια της ζωής του – σε κάποια φάση καταφέρεται εναντίον της αδικίας του σύμπαντος όταν πηγαίνει στον γάμο ενός φίλου του χωρίς ο ίδιος να έχει ακόμη βρει κάποια σύντροφο, ενώ, όταν ο Τάιλερ Πέρι τούς δανείζει την έπαυλή του συν τη δύναμη ασφαλείας του, δεν αναγνωρίζει πόσο σπάνιο είναι κάτι τέτοιο για έναν κοινό άνθρωπο.
Είναι επίσης σχεδόν εγκληματικά αφελής, παρομοιάζοντας τη δήλωση του Καρόλου ότι η βασιλική οικογένεια δεν μπορεί να ελέγξει τα μέσα ενημέρωσης με το ότι ο Κάρολος δεν μπορεί να ελέγξει τον βοηθό του, λες και αναφερόμαστε στη Βόρεια Κορέα και όχι στη Βρετανία του 21ου αιώνα. Σε κάποια συνέντευξη, του διάβασαν μια προσευχή: «Θεέ μου, δώσε μου την ηρεμία να δέχομαι αυτά που δεν μπορώ να αλλάξω, κουράγιο και δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ και σοφία για να ξεχωρίζω τη διαφορά». Όμως, από τις τρεις αυτές αρετές ο Χάρι έχει μόνο τη μία: κουράγιο. Πράγματι, είναι γενναίο να κόβεις τους δεσμούς με μια ολόκληρη οικογένεια και ένα ολόκληρο σύστημα, ασχέτως του τι πιστεύει ο καθένας. Όμως, δεν έχει την ηρεμία ακόμη να αποδεχτεί ότι υπάρχουν μάχες που δεν μπορεί να κερδίσει και δεν έχει τη σοφία να παρακάμψει τους αυλικούς και το σύστημα και να πετύχει αυτό που θέλει χρησιμοποιώντας την εξυπνάδα του.
3. Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος, πρόκειται για ένα βιβλίο με θέμα την ταυτότητα, και εδώ έρχεται και πάλι το αιώνιο παιδί στο προσκήνιο. Μιλάει για την ταυτότητα ως μια ιεραρχία, μια διαδοχή διαφορετικών μανδυών που φοράει κάποιος καθώς περνά μέσα από τη ζωή και με κάθε έναν απομακρύνεται περισσότερο από το παιδί που ήταν, το αγνό, αληθινό παιδί.
Και έτσι, όταν ο Χάρι κάνει στον εαυτό του ίσως την πλέον πανανθρώπινη ερώτηση, «ποιος είμαι;», επιστρέφει σε αυτό το παιδί, το αναπληρωματικό, τη ρεζέρβα [λέει ότι «δεν αντιμετωπιζόταν με κριτική διάθεση αυτό (το γεγονός ότι ήταν ο αναπληρωματικός), αλλά δεν υπήρχαν και περιθώρια για παρερμηνείες»]. Το παιδί που είναι «τόσο καταπιεσμένο, τόσο μη καλλιεργημένο, τόσο αφηρημένο». Έχει, επίσης, μια επίπονη συναίσθηση των περιορισμών στους οποίους υπόκειται: ξέρει και σιχαίνεται το γεγονός ότι η εντύπωση που προκαλεί στους ανθρώπους προέρχεται από τον τίτλο και όχι από τα ταλέντα του. Ακόμα και όσα σε κάποιον εξωτερικό παρατηρητή μπορεί να φαίνονται μικροπρεπή, ασήμαντα, μέσα από τον δικό του φακό διαθλώνται: όταν ζητά άδεια να κρατήσει το μούσι του στον γάμο του, αναρωτιέται αν το μούσι λειτουργεί ως μάσκα (κατά τον Γιουνγκ) ή ως φροϋδική κουβέρτα ασφαλείας.
Είναι αποκαλυπτικό το γεγονός ότι οι τύποι άνδρα στους οποίους αναφέρεται συχνότερα με θαυμασμό, άνδρες όπως οι πρώην γραμματείς του Τζέιμι Λόουδερ-Πίνκερτον και Εντ Λέιν Φοξ, λειτουργούν στο φαντασιακό ως μεγάλοι αδελφοί: αρκετά «άλφα αρσενικά» για να έχουν διαγράψει λαμπρές στρατιωτικές καριέρες, ωστόσο έξυπνοι χειριστές καταστάσεων και διπλωμάτες. Και σε αυτή την περίπτωση, όπως κάνει συχνά, μοιάζει να αναζητεί ανθρώπους να γεμίσουν το κενό που του άφησε η απώλεια.
4. Έχει αναφερθεί στο γεγονός ότι προσπάθησε να διαχωρίσει τη βασιλική οικογένεια από τη Βασιλική Οικογένεια και να αναζητήσει τρόπους να προσεγγίσει την πρώτη, ακόμη κι αν ήταν αδύνατο να προσεγγίσει τη δεύτερη. Όμως, αυτές οι δύο είναι ένα και το αυτό. Η οικογένεια είναι ο θεσμός και ο θεσμός είναι η οικογένεια. Αυτό είναι όλο το νόημα και αυτή είναι η πηγή τόσου θυμού και εχθρότητας. Τα σημεία στα οποία αναφέρεται στους ανταγωνισμούς μεταξύ των ξεχωριστών οικογενειών μέσα στο Στέμμα είναι αποκαλυπτικά, αν και δεν μας εκπλήσσουν. Ψάχνοντας να οικειοποιηθούν τομείς φιλανθρωπίας, ανταγωνιζόμενοι για τηλεοπτικό χρόνο και ευκαιρίες για να φωτογραφηθούν, μεγιστοποιώντας τον αριθμό των βασιλικών κοινωνικών δεσμεύσεων, με μια μόνιμη διάθεση να μην επισκιαστούν από κάποιο άλλο ζευγάρι, είτε πρόκειται για αδελφό προς αδελφό είτε για γονέα προς παιδί. Κάποια από τα παραπάνω είναι γαργαλιστικά μικροπρεπή: η Κέιτ μπορεί να κάνει τα εγκαίνια σε έναν όμιλο τένις, αλλά δεν μπορεί να κρατήσει ρακέτα όσο βρίσκεται εκεί, γιατί αυτό θα γινόταν το αυριανό πρωτοσέλιδο.
5. Σπάνια –ίσως και ποτέ– έχω διαβάσει τόσο υποβλητικές αφηγήσεις για το τι σημαίνει να σε κυνηγούν συνέχεια οι παπαράτσι. Μου θύμισε τις αναφορές θυμάτων stalking. Δεν είναι απλώς η συνεχής παρουσία κάποιου ανεπιθύμητου τόσο κοντά σου, αλλά η μόνιμη αγωνία, η υπερεπαγρύπνηση, η απουσία ενός ασφαλούς χώρου, τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά. Μπορεί να πιστεύετε ότι είναι απλώς μια λογική συνέπεια του να είναι κανείς διάσημος. Δεν συμφωνώ. Ένα είναι σίγουρο, ότι κανείς δεν αξίζει να του συμβαίνει κάτι τέτοιο σε τόσο αδυσώπητο βαθμό. Ειδικά όχι για να βγουν φωτογραφίες που έχουν σχεδόν πάντα φευγαλέα ειδησεογραφική αξία. Ένιωσα πραγματικά θυμωμένος όσο διάβαζα τα συγκεκριμένα κομμάτια, όχι μόνο για λογαριασμό του Χάρι, αλλά για οποιονδήποτε έχει περάσει κάτι παρόμοιο.
6. Είναι μια βιογραφία και, όπως όλες οι βιογραφίες, είναι υποκειμενική. Προσωπικά, βρήκα το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου πειστικό, ειδικά τις στιγμές όπου εκφράζει με ωμό τρόπο την ψυχική του κατάσταση, την ευαλωτότητά του (οι περιγραφές των κρίσεων πανικού ή του τρόμου πριν βγει σε κάποια σκηνή είναι πολύ καλοφτιαγμένες, για παράδειγμα).
Όταν πρόκειται για συζητήσεις με την οικογένειά του, δανειζόμενος μια φράση του, θα τολμούσα να πω ότι «οι αναμνήσεις του καθενός μπορεί να διαφέρουν», αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι εκδοχές των άλλων θα ήταν λιγότερο ανακριβείς, με άλλους τρόπους: η μνήμη είναι υποκειμενική, ιδιοτελής και επιλεκτική, ανεξάρτητα από το ποιος είσαι.
Όμως, όταν ο Χάρι λέει «πράγματα όπως οι χρονολογίες, τα αίτια και τα αποτελέσματα είναι συχνά απλώς μύθοι που λέμε στον εαυτό μας για το παρελθόν», αυτό απλώς δεν ισχύει. Η χρονολογική σειρά δεν είναι ένα παραμύθι. Και υπήρχαν και κάποιες περιπτώσεις όπου η αφήγηση δεν έμοιαζε αληθινή. Εκείνος λέει ότι στον γάμο του η χρήση ελεύθερων σκοπευτών ήταν «ασυνήθιστη, αλλά απαραίτητη, εξαιτίας των άνευ προηγουμένου απειλών που είχαν δεχτεί». Όμως, ως στρατιωτικός και μέλος της βασιλικής οικογένειας, θα έπρεπε να γνωρίζει ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές στις στέγες είναι ένα εντελώς συνηθισμένο πρωτόκολλο σε μεγάλες εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν μέλη της βασιλικής οικογένειας ή/και πολιτικούς.
Επίσης, αναφέρει επιπόλαια ότι δύο από τους στρατιώτες που ήταν μαζί του κατά τη διάρκεια εκπαίδευσης για αντοχή σε ανακρίσεις, «τρελάθηκαν», κάτι που φαίνεται κάπως εξωφρενικό για να το αναφέρεις χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις. Ποιοι ήταν αυτοί; Τι απέγιναν; Ακόμη και το γεγονός ότι αναφέρει το παραπάνω συμβάν δεν συνιστά από μόνο του παράβαση του Νόμου για τα Κρατικά Απόρρητα;
Μακράν το πιο εξοργιστικό, όμως, είναι αυτό: αναφερόμενος στο ότι αποκαλούσε έναν άλλο στρατιώτη «ο Πάκι φίλος μας», λέει: «Δεν ήξερα ότι η λέξη “Πάκι” είναι βρισιά. Πίστευα πως το λέμε όπως λέμε “Aussie” τους Αυστραλούς. Ότι ήταν άκακο». Αυτά είναι βλακείες. Ήμουν στο ίδιο σχολείο με τον Χάρι, 16 χρόνια νωρίτερα από εκείνον. Το Ίτον είναι μόλις δύο μίλια από την πόλη Σλάου, που έχει μεγάλο πληθυσμό ανθρώπων από την Ασία. Η λέξη «Πάκι» χρησιμοποιούνταν πολύ στο σχολείο, συνήθως για τους κατοίκους του Σλάου, και ήταν γεμάτη ρατσισμό, σνομπισμό και περιφρόνηση. Δεν τη χρησιμοποιούσαν κάθε μέρα και δεν τη χρησιμοποιούσαν όλα τα αγόρια, αλλά, όταν την έλεγαν, όλοι ήξεραν τι έκαναν.
Η ιδέα ότι, σχεδόν μία ολόκληρη και πιο πεφωτισμένη γενιά αργότερα, η συγκεκριμένη λέξη θα είχε υποβαθμιστεί σε «ακίνδυνη» είναι απίστευτη και έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα γνωρίζουμε για την κοινωνική πρόοδο και τις προκαταλήψεις. Για να βεβαιωθώ, το έλεγξα με κάποιον που πήγε στο ίδιο σχολείο την ίδια περίοδο με τον Χάρι. Εκείνος ήταν απόλυτος ότι τίποτα δεν είχε αλλάξει από τη δική μου εποχή και ήταν σίγουρος πως «εκατό τοις εκατό όλοι ήξεραν ότι η λέξη “Πάκι” ήταν ρατσιστικός όρος».
7. Αποκαλυπτικό βρίσκω το ότι ένα από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα στο βιβλίο είναι η απόσταση και ο χώρος. Ο Χάρι μιλάει πολύ για την απόσταση μεταξύ των ανθρώπων: πώς το πρωτόκολλο και η δική της επιφυλακτικότητα τον απέτρεπαν από το να αγκαλιάσει την ίδια του τη γιαγιά, ακόμη και όταν το ήθελε, πώς ο πατέρας του του γράφει γλυκά σημειώματα που εκφράζουν την αγάπη και την υπερηφάνεια που δεν μπορεί να υπερβεί τον εαυτό του και να τις εκφράσει κατά πρόσωπο. Ακόμη και όταν ο Χάρι τηλεφωνεί στον Κάρολο από το Αφγανιστάν, ο Κάρολος τον παροτρύνει, αντί να του τηλεφωνεί, να του γράψει, λέγοντας πόσο του αρέσει να λαμβάνει γράμματα. Αλλά με την ίδια λογική, ο Χάρι δεν φαίνεται ποτέ να νιώθει περισσότερο «σπίτι του» από ό,τι όταν βρίσκεται σε αχανή τοπία, πολύ μεγαλύτερα ακόμη και από τις άγριες περιοχές της Σκωτίας: αυστραλιανά βοσκοτόπια, αφρικανική βλάστηση και φυσικά το ίδιο το Αφγανιστάν.
Ένα από τα καλύτερα, και πιο ποιητικά, αποσπάσματα αναφέρεται στην πρώτη του εκστρατεία εκεί, όταν κάνει νυχτερινή βάρδια ως ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας: είναι μόνος του στο έδαφος και μιλάει με πιλότους διαφορετικών εθνικοτήτων καθώς διασχίζουν τον εναέριο χώρο από πάνω και τους καθοδηγεί σχετικά με τις συνθήκες της αποστολής και την πρόοδό της. Για εκείνους, είναι απλώς μια φωνή και μια ένδειξη στην οθόνη –Window Six Seven–, όμως για τον ίδιο είναι μια σύνδεση με άλλους ανθρώπους, ένα αόρατο δίχτυ που εκτοξεύεται ψηλά μέσα στο σκοτάδι της ερήμου.
8. Υπάρχει λόγος που ο Τζ. Ρ. Μόρινγκερ είναι τόσο περιζήτητος συγγραφέας-φάντασμα, και αυτό φαίνεται σε κάθε σελίδα αυτού του βιβλίου. Ελέγχει τον ρυθμό της αφήγησης με τρόπο αριστουργηματικό, ενώ έχει καταφέρει να αποτυπώσει και το ύφος και τη φωνή του Χάρι πολύ καλά: κάπως επηρεασμένο από τη δυτική ακτή της Αμερικής, όμως έτσι μιλάει ο Χάρι αυτόν τον καιρό. Υπήρχαν κάποιες στιγμές όπου λίγο περισσότερο σαρδόνιο βρετανικό χιούμορ δεν θα έβλαπτε, αλλά μέχρι εκεί. Επίσης, έχει εξαιρετικό ταλέντο στο να αποτυπώνει τις μικρές λεπτομέρειες: για παράδειγμα, το πώς οι άγριοι και μεγαλόσωμοι λοχίες έχουν πάντα τα πιο μικρά σκυλιά και πώς το δέλτα του ποταμού Οκαβάνγκο όταν πλημμυρίζει μοιάζει από το διάστημα «σαν τις κοιλότητες μιας καρδιάς που γεμίζει με αίμα».
9. Τόσο o πατέρας όσο και ο παππούς του Χάρι επανειλημμένα τού τόνιζαν την αξία της εργασίας: το να σηκώνει τα μανίκια και «να κάνει τη δουλειά», προς όφελος και δικό του, αλλά και των άλλων. Όμως, στα βρετανικά μάτια τουλάχιστον, ασχολίες όπως το φιλανθρωπικό του ίδρυμα και το podcast μοιάζουν μάλλον απροσδιόριστα άμορφες, ενώ η σειρά στο Netflix και το βιβλίο μαζί μοιάζουν, οριακά, σολιψιστικά. Ωστόσο, το ίδρυμά του, Invictus, είναι από τις καλύτερες δραστηριότητες με τις οποίες έχει καταπιαστεί μέλος της βασιλικής οικογένειας τα τελευταία χρόνια. Έφτιαξε κάτι από το μηδέν, ήταν εκεί κάθε μέρα, με ουσιαστική παρουσία και ενασχόληση με ανθρώπους που τους καταλάβαινε και για τους οποίους αυτοί οι αγώνες που διοργανώνονται έχουν ορατό και απτό αποτέλεσμα. Οι αγώνες θα συνεχιστούν, φέτος στο Ντίσελντορφ και το 2025 στο Βανκούβερ. Θα έλεγε κανείς, όμως, ότι θα του έκανε καλό το να καταπιαστεί με κάποιο αντίστοιχα χρονοβόρο πρότζεκτ.
10. Οι απόψεις στα σόσιαλ μίντιά μου έχουν μοιραστεί σε δύο σχεδόν ίσα στρατόπεδα: αυτούς που πιστεύουν ότι θα πρέπει να τον κλείσουμε για πάντα στον Πύργο του Λονδίνου και εκείνους που αντιμετωπίζουν θετικά το γεγονός ότι μιλάει ανοιχτά εναντίον της οικογένειάς του. Βλέπουμε να αποτυπώνονται τόσα ζητήματα στα οποία οι άνθρωποι διαφωνούν, αλλά είναι για εκείνους σημαντικά: τα όρια μεταξύ ατομικού και συλλογικού, δικαιωμάτων και ευθυνών, διαφωνίας και διακριτικότητας. Ένας από τους εκπαιδευτές του στον στρατό, γράφει ο Χάρι, «ήξερε ένα μυστικό για την αλήθεια που πολλοί άνθρωποι αρνούνται να παραδεχτούν: ότι είναι συνήθως επίπονη». Όλο αυτό που συνέβη ήταν σίγουρα οδυνηρό όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για τους γύρω του: μένει κανείς να ελπίζει ότι, για όλους τους, θα εξελιχθεί σε μια ιστορία που άξιζε τον κόπο.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟΡΙΕΣ
Προς τον Χάρι και τη Μέγκαν
1. Ποιος είναι ο σκοπός σας; Πόση ζημιά θέλετε να προκαλέσετε στη μοναρχία; Θέλετε να τη δείτε να μεταρρυθμίζεται ή θέλετε να τη δείτε να καταστρέφεται;
2. Πιστεύετε ότι θα πρέπει να αναγνωρίσετε δημόσια το τεράστιο προνόμιό σας, παράλληλα με τα αμέτρητα παράπονα και τις καταγγελίες σας;
3. Συνειδητοποιείτε ότι κάποια από τα πράγματα για τα οποία κατηγορείτε τη βασιλική οικογένεια –ότι σας αποκόπτουν, ότι σας στερούν τους προκαθορισμένους ρόλους σας, ότι διακαναλίζουν πόρους σε άλλα άτομα– θα σας συμβούν ξανά, αυτή τη φορά όμως από τα μίντια και το κοινό; Έχετε κάνει σήμα κατατεθέν σας και βασικό σας προϊόν το κουτσομπολιό για τη βασιλική οικογένεια, όμως αυτό έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής, ενώ εξαντλήσατε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κεφαλαίου με το βιβλίο και τη σειρά στο Netflix.
Προς τη βασιλική οικογένεια
1. Πόση αλήθεια υπάρχει σε όσα λένε ο Χάρι και η Μέγκαν και πώς σκοπεύετε να αντιμετωπίσετε κάποια από τα προβλήματα που εντοπίζουν;
2. Αντί να ρίχνετε όλη την ευθύνη σε μια ογδοντάχρονη κυρία (Σ.τ.Μ.: η πριγκίπισσα Άννα φέρεται να είχε εκφράσει ανησυχία για το χρώμα του Άρτσι) και να δηλώνετε ότι «δεν υπάρχει χώρος για ρατσισμό στη βασιλική οικογένεια», τι κάνετε στ’ αλήθεια για να εκφράσετε την επιθυμία
του βασιλιά να είναι υπερασπιστής όλων των θρησκειών και τη θέση του ως επικεφαλής της Κοινοπολιτείας;
3. Έχετε σκεφτεί μήπως το παραδοσιακό βρετανικό ρητό «ποτέ μην απολογείσαι, ποτέ μην εξηγείς» δεν λειτουργεί πολύ καλά ως στρατηγική σε τέτοιες περιστάσεις; Όταν αφήνεις το δικό σου αφήγημα χωρίς υπεράσπιση, παραδίδεις το έδαφος στην άλλη πλευρά χωρίς μάχη.
* Ο Μπόρις Στάρλινγκ είναι Βρετανός αρθρογράφος, μυθιστοριογράφος και βιογράφος.
