Γλωσσάρι παπικής μετάβασης: Από το «extra omnes» έως το δαχτυλίδι

Η παπική μετάβαση λόγω θανάτου ή παραίτησης ενός Ποντίφικα είναι μία εξόχως περίπλοκη διαδικασία, με τελετουργίες αιώνων και αυστηρότατα πρωτόκολλα.

Από την πιστοποίηση του θανάτου και το λαϊκό προσκύνημα, έως το κονκλάβιο και τον λευκό καπνό, το πρωτόκολλο του Βατικανού κατά το Sede Vacante είναι πλούσιο, αρχαίο και αυστηρό.

Ποιος είναι ο «camerlengo»;

Πρόκειται για τον παπικό «αρχιθαλαμηπόλο», τον καρδινάλιο που είναι υπεύθυνος για την επίσημη επιβεβαίωση του θανάτου του Πάπα και στη συνέχεια το σφράγισμα του δωματίου και του γραφείου του. Από τη στιγμή του θανάτου του έως την εκλογή του νέου Πάπα, ο καμεράριος της Αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας διαχειρίζεται τα «αγαθά και τα δικαιώματα», την περιουσία και τα έσοδα, της Αγίας Εδρας. Ο σημερινός είναι ο ιρλανδικής καταγωγής Αμερικανός καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ.

Τι είναι το Κολλέγιο των Καρδιναλίων

Υπάρχουν 252 καρδινάλιοι σε όλο τον κόσμο και συνολικά, ως σώμα, ευθύνονται για τις υποθέσεις της Αγίας Εδρας κατά τη μετάβαση από τον αποθανόντα/παραιτηθέντα στον νεοεκλεγέντα Πάπα. Εξ αυτών, οι 135 είναι «εκλέκτορες καρδιναλίων», που σημαίνει πως συγκεντρώνονται στο Βατικανό για να επιλέξουν τον νέο Πάπα.

Η συντριπτική πλειονότητα των σημερινών εκλεκτόρων (108) χρίστηκαν καρδινάλιοι από τον Πάπα Φραγκίσκο, σύμφωνα με τα στοιχεία του Βατικανού.

Τι είναι το κονκλάβιο;

Πρόκειται για τη σύγκληση κεκλεισμένων των θυρών του Κολλεγίου των Καρδιναλίων προκειμένου να εκλέξουν τον νέο Πάπα στην Καπέλα Σιστίνα. Η ονομασία του (που σημαίνει «με κλειδί») χρησιμοποιήθηκε τον 13ο αιώνα για να περιγράψει τη διαδικασία κλειδώματος των καρδιναλίων μέχρι να ολοκληρωθεί η εκλογή.

Ο νεοεκλεγείς Πάπας Φραγκίσκος, καρδινάλιος Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο από την Αργεντινή, εμφανίζεται στο μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου μετά την εκλογή του από το κονκλάβιο των καρδιναλίων, στο Βατικανό, στις 13 Μαρτίου 2013 – Φωτ.: REUTERS/Stefano Rellandini/File Photo

Η διαδικασία πρέπει να ξεκινήσει το αργότερο 20 ημέρες μετά τον θάνατο ή την παραίτηση ενός Πάπα. Οι εκλέκτορες απομονώνονται από τα εγκόσμια κατά τη διάρκειά της έως ότου καταφέρουν να εκλέξουν τον νέο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Οι τρεις τελευταίοι Πάπες έμελλε να εκλεγούν σε διάστημα μερικών ημερών, αν και στο παρελθόν έχουν καταγραφεί διαδικασίες που διήρκεσαν από μήνες έως χρόνια.

Ποιος είναι ο κοσμήτορας του Κολλεγίου των Καρδιναλίων;

Ο νυν κοσμήτορας είναι ο Ιταλός καρδινάλιος Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε. Είναι ο επικεφαλής του Κολλεγίου των Καρδιναλίων που γνωστοποιεί στο σώμα και τους πρέσβεις στην Αγία Εδρα τον θάνατο του Πάπα, μόλις ενημερωθεί ο ίδιος από τον καμεράριο. 

Συγκαλεί το κονκλάβιο και προεδρεύει καθώς οι εκλέκτορες δίνουν τον όρκο τους. Μόλις επιλεγεί ο νέος Πάπας, ο κοσμήτορας τον ρωτά αν αποδέχεται το αξίωμα και με ποιο όνομα θα ασκήσει την παπική του θητεία.

Τι είναι το Domus Sanctae Marthae

Το Domus Sanctae Marthae είναι ένας ξενώνας που χτίστηκε το 1996, επί Πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄, δίπλα στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στο Βατικανό. Φιλοξενεί τους καρδιναλίους κατά τη διάρκεια ενός κονκλαβίου, ενώ λειτουργεί ως προσωρινό κατάλυμα για επισκέπτες και αξιωματούχους του Βατικανού σε άλλες περιστάσεις. Πήρε το όνομά του από τη Μάρθα της Βηθανίας, αδερφή της Μαρίας και του Λάζαρου της Βηθανίας. 

Ο Πάπας Φραγκίσκος έζησε εκεί από την εκλογή του, το 2013, επιλέγοντας το λιτό αυτό κατάλυμα αντί των παπικών διαμερισμάτων στο Αποστολικό Παλάτι. 

The Fisherman's Ring, which is given to each new Pope, is unique to him and is traditionally destroyed upon his death. It's used to seal official documents with a wax imprint. The ring features an image of St. Peter as a fisherman, symbolizing the Pope's role as the fisher of men… pic.twitter.com/qMdqRf0EWL

— The Religious Hippie (@HippieReligious) January 15, 2025

Τι σημαίνει η φράση «extra omnes»;

Τη λατινική φράση που μεταφράζεται ως «όλοι έξω» επικαλείται ο υπεύθυνος για τις παπικές τελετουργίες (ρόλο τον οποίο σήμερα διατηρεί ο Ιταλός αρχιεπίσκοπος, Ντιέγκο Ραβέλι), για να ζητήσει από τους όλους παρευρισκομένους, πλην των εκλεκτόρων καρδιναλίων, να εξέλθουν της Καπέλα Σιστίνα για να ξεκινήσει η διαδικασία της ψηφοφορίας κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου.

Τι είναι το «δαχτυλίδι του ψαρά»;

Το «δαχτυλίδι του ψαρά», ένα από τα βασικά σύμβολα της παπικής ισχύος, δίνεται στον εκάστοτε Πάπα κατά τη λειτουργία που σηματοδοτεί την έναρξη της θητείας του.

Φέρει την ονομασία αυτή επειδή ο Ιησούς φέρεται να είπε στον Αγιο Πέτρο, τον πρώτο Πάπα, ότι θα υπηρετήσει ως «ψαράς ανθρώπων». Μέχρι τη δεκαετία του 1990, το δαχτυλίδι καταστρεφόταν με τον θάνατο του Πάπα. Τώρα, απλώς ακυρώνεται ή σημαδεύεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σφραγίδα.

 Τι σημαίνει η έκφραση «Habemus Papam»;

Η περίφημη λατινική έκφραση που αποτελεί αναγγελία του νέου Πάπα. «Εχουμε Πάπα» αναφωνεί ο «πρωτοδιάκονος» του Κολλεγίου των Καρδιναλίων για να ανακοινώσει από το μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου ότι έχει εκλεγεί νέος Πάπας.

Στη συνέχεια, λέει το όνομα γέννησης του νέου Πάπα και το όνομα που έχει επιλέξει να χρησιμοποιεί ως Πάπας, επίσης στα λατινικά. Ο σημερινός πρωτοδιάκονος είναι ο Γάλλος καρδινάλιος Ντομινίκ Μαμπερτί.

Ποιοι είναι οι «infirmarii»;

Πρόκειται για τους τρεις καρδιναλίους που επιλέγονται μεταξύ των εκλεκτόρων με κλήρωση και είναι επιφορτισμένοι να συγκεντρώνουν τα ψηφοδέλτια των άρρωστων εκλεκτόρων κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου.

Ποιοι ελέγχουν τις ψήφους;

Πρόκειται για τρεις καρδιναλίους που επίσης επιλέγονται με κλήρωση από τους εκλέκτορες και είναι υπεύθυνοι για τον έλεγχο των ψηφοδελτίων κατά τη διάρκεια του κονκλάβιου.

Πώς συστήνεται η εφορευτική επιτροπή;

Οι τρεις καρδινάλιοι που ανοίγουν κάθε ψηφοδέλτιο, καταμετρούν τις ψήφους, ανακοινώνουν στο σώμα των καρδιναλίων τα ονόματα μετά από κάθε γύρο και στο τέλος καίνε τα ψηφοδέλτια, επιλέγονται επίσης με κλήρωση.

Για την εκλογή του νέου Πάπα, απαιτούνται τα δύο τρίτα των ψήφων.

Τι είναι το rogito;

Πρόκειται για το χειρόγραφο που απαριθμεί τα ορόσημα της ζωής και της παποσύνης του κάθε Ποντίφικα.

Το έγγραφο αυτό συντάσσεται στα λατινικά, διαβάζεται από τον τελετάρχη και τοποθετείται εντός κυλινδρικού σωλήνα μέσα στο φέρετρο. Αντίγραφό του φυλάσσεται στα αρχεία του Βατικανού.

Τι σημαίνει το «Sede Vacante»;

Πρόκειται για τη λατινική έκφραση που σημαίνει «κενή έδρα», το χρονικό διάστημα μεταξύ του θανάτου ή της παραίτησης του Πάπα και της εκλογής νέου.

Προς τι ο μαύρος και ο λευκός καπνός;

Μετά από κάθε γύρο ψηφοφορίας στην Καπέλα Σιστίνα, τα ψηφοδέλτια καίγονται σε έναν ειδικό φούρνο, ώστε να ενημερώνουν τον «έξω κόσμο» για το αποτέλεσμα.

Αν δεν υπάρχει νέος Πάπας, τα ψηφοδέλτια αναμειγνύονται με φιαλίδια που περιέχουν υπερχλωρικό κάλιο, ανθρακένιο και θείο για την παραγωγή μαύρου καπνού. Εάν όμως υπάρχει νικητής, τα ψηφοδέλτια αναμειγνύονται με χλωρικό κάλιο, λακτόζη και ρητίνη χλωροφορμίου για να παραχθεί ο λευκός καπνός. Επιπλέον, οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα, σηματοδοτώντας την εκλογή νέου Πάπα.

Τι περιέχει το «Universi Dominici Gregis»;

To Universi Dominici Gregis, η λατινική φράση, σημαίνει «όλο το ποίμνιο του Κυρίου», συνιστά το σύνταγμα του Βατικανού που ρυθμίζει τις διαδικασίες από τον θάνατο ενός Πάπα μέχρι την εκλογή ενός νέου.

Το εξέδωσε το 1996 ο Αγιος Ιωάννης Παύλος Β΄, και ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ το τροποποίησε δύο φορές. Η κυριότερη αναθεώρησή του αφορούσε την κατάργηση της διάταξης που όριζε πως μετά από περίπου 12 ημέρες ψηφοφορίας, αρκούσε μια απλή πλειοψηφία, αντί για πλειοψηφία για την εκλογή νέου Πάπα. Εάν το κονκλάβιο διαρκέσει τόσο πολύ, οι δύο καρδινάλιοι με τις περισσότερες ψήφους οδηγούνται σε δεύτερο γύρο, με πλειοψηφία δύο τρίτων. Πηγή: Associated Press