Βασίλης Κωστούλας
Μέχρι πρότινος, το αφεντικό της Ιντλίμπ. Μέχρι νεωτέρας, ο αντικαταστάτης του Aσαντ. Στα 21 του χρόνια συστηνόταν ως Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι, ψευδώνυμο το οποίο εμπνεύστηκε από την καταγωγή του ο παππούς του διέφυγε από τα Υψίπεδα του Γκολάν κατά τον αραβοϊσραηλινό Πόλεμο των Eξι Ημερών. Τα χρόνια μετά το 2003 διέπρεψε στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ, στην Αλ Κάιντα και στο Μέτωπο Αλ Νούσρα. Σήμερα, στα 42 του, υπογράφει ξανά με το πραγματικό του όνομα, κρατώντας επιμελώς αποστάσεις από την ιδιότητα του τζιχαντιστή. Oμως τα δύο διαφορετικά πρόσωπα του Γκολάνι δεν αρκούν. Ο αντάρτης που ανέτρεψε το καθεστώς Aσαντ θα χρειαστεί να πάρει πολλές ακόμη μορφές αν θέλει να είναι ο ηγέτης που θα ορίσει την τύχη της Συρίας.
Τα πρώτα βήματα μετά την κατάληψη της Δαμασκού δείχνουν πως κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς έχει κάνει σαφή την πρόθεσή του να εξισορροπήσει ανάμεσα στους εξωτερικούς παράγοντες που ανταγωνίζονται για την άσκηση επιρροής στην περιοχή. Μέχρι στιγμής αποφεύγει να παραταχθεί απροκάλυπτα με μόνο μία δύναμη στο εξωτερικό, εμφανίζοντας ένα ανεκτικό συμπεριληπτικό στυλ διοίκησης στο εσωτερικό. Επιδιώκει σαφώς την ευρύτερη δυνατή αναγνώριση, έχοντας αντλήσει τα κατάλληλα συμπεράσματα από τα ιστορικά παραδείγματα ισλαμιστικών φονταμενταλιστικών καθεστώτων της Μέσης Ανατολής που υπέστησαν τις συνέπειες της διεθνούς απομόνωσης. Πάντως στην Ιντλίμπ από τη μια άμβλυνε την πολιτική του –κατάργησε τις επιτροπές προαγωγής της «εντιμότητας» και πρόληψης της διαφθοράς, γνωστές για τις ωμές παρεμβάσεις τους στις υποθέσεις των τοπικών πληθυσμών– και από την άλλη δεν υιοθέτησε ανοιχτές δημοκρατικές διαδικασίες. Ο ίδιος είχε πάντα τον έλεγχο και μόλις πριν από λίγους μήνες κατέστειλε βίαια διαδηλώσεις που απαιτούσαν την απελευθέρωση κρατουμένων. Στη Δαμασκό προς το παρόν διαβεβαιώνει όλες τις μειονότητες ότι δεν κινδυνεύουν από τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) και έχει ορίσει μεταβατικό πρωθυπουργό για τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης. «Μέχρι στιγμής έχει κάνει όλες τις κατάλληλες επιλογές για να καταδείξει ότι θέλει ενότητα μέσω σχετικής μετριοπάθειας. Η πορεία του –η περιποίηση της γενειάδας, η αλλαγή αμφίεσης και τώρα η αλλαγή του ονόματός του– σίγουρα παραπέμπει σε έναν άνθρωπο που έχει πάρει τις αποστάσεις του από τον τζιχαντισμό. Ωστόσο μένει να δούμε αν θα συμφωνήσουν τόσο οι άνθρωποι που διοικεί, όσο και οι πολυάριθμες έτερες ισλαμικές πολιτοφυλακές. Η επίτευξη μιας σταθερής δημοκρατίας που θα εξισορροπεί ένα σύγχρονο κράτος με τις ισλαμικές αξίες θα πρέπει να είναι ο απώτερος στόχος. Αλλά αυτό ήλπιζαν και στη Λιβύη και αλλού. Και είδαμε ποια ήταν η κατάληξη», τονίζει στην «Κ» ο καθηγητής του New York University στο Λονδίνο, ειδικός στα θέματα Μέσης Ανατολής και αντιτρομοκρατίας, Χαγκάι Μ. Σεγκάλ.
Οι φατρίες
Η HTS, υπό την ηγεσία του Γκολάνι, είναι η μεγαλύτερη οργάνωση Σαλαφιστών – ισλαμιστών ανταρτών στη Συρία, έχοντας ενώσει υπό τη σκέπη της πολυάριθμες ομάδες οι οποίες δρούσαν κυρίως στην επαρχία Ιντλίμπ. Ομως η συριακή επικράτεια βρίθει ένοπλων ομάδων οι οποίες δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Γκολάνι. Οι άλλες τρεις κεντρικές φατρίες ανταρτών στη Συρία είναι ο Συριακός Εθνικός Στρατός – SNA (η οργάνωση που έχει την υποστήριξη της Τουρκίας σε πολιτικό, οικονομικό και επιχειρησιακό επίπεδο), οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις – SDF (Κούρδοι και άλλες μειονοτικές ομάδες, με ραχοκοκαλιά τις Μονάδες Προστασίας του Λαού – YPG, την κουρδική πολιτοφυλακή η οποία έχει τη στήριξη των ΗΠΑ στο πλαίσιο των επιχειρήσεων κατά του ISIS) και η Διοίκηση Νότιων Επιχειρήσεων (οι τοπικές αντάρτικες ομάδες της νότιας Συρίας –κυρίως Σουνίτες και Δρούζοι– οι οποίες το τελευταίο διάστημα έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους παίρνοντας τον έλεγχο περιοχών κοντά και στα σύνορα με το Ισραήλ). Στο μεταξύ, οι άνδρες στις τάξεις της HTS εκτιμάται ότι δεν ξεπερνούν τους 30.000. Μέσα σε αυτό το σκηνικό είναι υπαρκτός ο κίνδυνος αναζωπύρωσης της απειλής του ISIS. Η κουρδική πολιτοφυλακή της Συρίας προστατεύει τις φυλακές και τα κέντρα κράτησης που στεγάζουν δεκάδες χιλιάδες στρατευμένους του Ισλαμικού Κράτους. Αν αξιοποιούσε τη συγκυρία, η τζιχαντιστική οργάνωση θα μπορούσε να επιστρέψει, κίνδυνος για τον οποίο οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει την ανησυχία τους.
Δουλειές με την Τουρκία
Δυτικές στρατιωτικές πηγές είναι πεπεισμένες ότι η Τουρκία έπαιξε άμεσο ρόλο, ιδίως σε επίπεδο πληροφοριών και σχεδιασμού, στην επίθεση της HTS και στην ανατροπή του καθεστώτος Aσαντ. Ως εκ τούτου, ο Ερντογάν εμφανίζεται καλά τοποθετημένος στην επόμενη μέρα. Αποτελεί όμως ακόμη ερώτημα εάν θα πετύχει στις στρατηγικές επιδιώξεις του, που φτάνουν ακόμη και στη σύναψη συμφωνίας για ΑΟΖ με τη Συρία, όπως και στη δημιουργία διαδρόμου που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ισραήλ και την Αίγυπτο στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας σενάρια που αφορούν άμεσα την Ελλάδα και την Κύπρο. «Η Τουρκία ελπίζει ότι το νέο καθεστώς δεν θα είναι απλώς φιλοτουρκικό, αλλά επίσης θα αμφισβητήσει άμεσα τους Κούρδους στα βορειοανατολικά, θα ξαναπάρει υπό τον έλεγχο της κεντρικής Συρίας τα εδάφη που ελέγχουν και θα απομακρύνει τη μεγαλύτερη ανησυχία της Τουρκίας στη Συρία: τις κουρδικές στρατιωτικές ομάδες και μαζί το σενάριο για κουρδική εδαφική αυτονομία. Ωστόσο, η πραγματικότητα μπορεί να είναι λίγο διαφορετική. Μιλώντας στην τουρκική εφημερίδα Yeni Safak, ο Γκολάνι δήλωσε: «Θα υπάρξουν στρατηγικές σχέσεις. Η Τουρκία έχει πολλές προτεραιότητες στην ανοικοδόμηση του νέου συριακού κράτους. Θα υπάρξουν επίσης αμοιβαίες εμπορικές σχέσεις. Εμπιστευόμαστε την Τουρκία όταν πρόκειται να μεταφέρει την εμπειρία της στην οικονομική ανάπτυξη της Συρίας». Παρατηρήστε ότι τα παραπάνω σχόλια αφορούν οικονομική και όχι πολιτική ή στρατιωτική συνεργασία. Η νέα κυβέρνηση θα θέλει να είναι ανεξάρτητη και θα αποφύγει να φανεί «λακές» οποιουδήποτε γείτονα ή άλλου κράτους. Επιθυμεί να δημιουργήσει εθνική ενότητα και γνωρίζει ότι άλλες βασικές ομάδες ανταρτών, ειδικά στον Νότο, έχουν πολύ λιγότερο θετικές απόψεις για την Τουρκία – μερικές από αυτές είναι καθαρά αντιτουρκικές. Και φυσικά οι Κούρδοι ελέγχουν αυτή τη στιγμή ολόκληρη τη βορειοανατολική Συρία. Επομένως μπορεί τα πράγματα να μην έρθουν όπως τα φαντάζεται η Τουρκία», μας είπε ο Χαγκάι Μ. Σεγκάλ.
Με τη Ρωσία
Ο Economist την ίδια ώρα, επικαλείται πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες ο Γκολάνι διαπραγματεύεται με τη Μόσχα τη στρατιωτική παραμονή της στη Συρία. «Η Ρωσία έχει δηλώσει ότι θα παράσχει ανθρωπιστική υποστήριξη στη Συρία με αντάλλαγμα τη συνέχιση της πρόσβασης στο λιμάνι Ταρτούς και στην αεροπορική βάση Χμεϊμίμ. Ομως οι νέοι ηγέτες της Συρίας λένε ότι αυτό δεν θα είναι αρκετό. Θέλουν διπλωματικούς και οικονομικούς δεσμούς με τη Ρωσία που θα παρείχαν τουλάχιστον κάποια σύνδεση με τον έξω κόσμο», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο δημοσίευμα. Σημειωτέον, μετά την κατάκτηση της Δαμασκού από την HTS και μέχρι να ξεκαθαρίσει η σχέση της με το νέο καθεστώς, η Μόσχα έχει συγκεντρώσει στρατεύματα και στρατιωτικά οχήματα από διάφορα σημεία της Συρίας μέσω του διαδρόμου που χρησιμοποίησε και ο Μπασάρ αλ Ασαντ για να διασωθεί. Μια συμφωνία ανάμεσα στις δύο πλευρές θα επιτρέψει στη Ρωσία να διατηρήσει τη στρατηγικής σημασίας πρόσβαση στη Μεσόγειο και θα ενισχύσει την εντύπωση ότι ο Γκολάνι θα υιοθετήσει μια πολυδιάστατη πολιτική πάνω σε μια περισσότερο ωφελιμιστική και λιγότερο ιδεολογική βάση.
Εξετάσεις με τις ΗΠΑ
Στο μεταξύ, εν αναμονή των αποφάσεων του Ντόναλντ Τραμπ για την αμερικανική παρουσία στην περιοχή, μετά την επικείμενη ορκωμοσία της 20ής Ιανουαρίου, υπάρχουν συγκεκριμένοι ευδιάκριτοι παράγοντες που θα καθορίσουν τις σχέσεις του Γκολάνι με την Ουάσιγκτον. «Θα αποκαταστήσει τον νόμο και την τάξη στη Συρία; Θα δημιουργήσει ένα ακραία ισλαμιστικό, τζιχαντιστικό καθεστώς; Θα ικανοποιήσει τα αιτήματα της Τουρκίας εις βάρος των Κούρδων; Θα είναι αντίπαλος του Ισραήλ; Αλλά ακόμη και αν οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν ευχαριστήσουν τις ΗΠΑ, ας μην περιμένουμε πολλά από τον Τραμπ. Δεν θέλει να αστυνομεύσει τον κόσμο και θα επιδιώξει όσο το δυνατόν λιγότερη άμεση εμπλοκή στο συριακό έδαφος. Ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να αφήσει τους Κούρδους στην τύχη τους», τονίζει ο Χαγκάι Μ. Σεγκάλ στη συνομιλία μας. Σε ό,τι αφορά το Ισραήλ, μέχρι στιγμής ο Γκολάνι έχει αποφύγει επιθετικούς χαρακτηρισμούς στέλνοντας το μήνυμα ότι δεν βρίσκεται σε διαμάχη μαζί του. Γι’ αυτόν τον λόγο τονίζει ότι δεν δικαιολογείται η ισραηλινή εκστρατεία καταστροφής της στρατιωτικής ικανότητας της Συρίας, όπως και η ενίσχυση της παρουσίας του ισραηλινού στρατού στη ζώνη του Γκολάν. Ωστόσο, η κυβέρνηση Νετανιάχου δεν δείχνει διατεθειμένη να αναλάβει το ρίσκο και συνεχίζει να πλήττει τις υποδομές του συριακού στρατού, για το σενάριο που η Δαμασκός λειτουργήσει ως εχθρός του Ισραήλ στο κοντινό μέλλον.
Αποστολή επιβίωσης
Για την ώρα, το βασικό σενάριο με το οποίο εργάζονται οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είναι ότι η HTS θα κυβερνήσει τη Συρία. Υπάρχουν ωστόσο εύλογες αμφιβολίες γύρω από τις προοπτικές μιας οργάνωσης που μέχρι πρότινος ήλεγχε απλώς τα 2/3 μιας περιφέρειας της χώρας. Ομως αν δεν κερδίσει το στοίχημα, η Συρία θα βυθιστεί σε ακόμη μεγαλύτερο χάος, με τον κίνδυνο μάλιστα οι εξελίξεις να δικαιώσουν κατά μία έννοια το καθεστώς του Ασαντ. Το τελικό σχήμα που θα λάβει η περιοχή θα εξαρτηθεί προσεχώς από τις δεξιότητες του Γκολάνι και φυσικά τους συσχετισμούς των εξωτερικών δυνάμεων που επιδιώκουν να ασκήσουν επιρροή.
Οι αριθμοί
1982. Γεννιέται στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας. Το όνομά του Αχμάντ Χουσεΐν αλ Σάρα. Ο πατέρας του εργαζόταν στον πετρελαϊκό τομέα και η μητέρα του δίδασκε γεωγραφία.
1989. Η οικογένειά του επιστρέφει στη Δαμασκό της Συρίας.
2003. Παρατάει τις σπουδές του στον τομέα της επικοινωνίας για να στρατευθεί στις ισλαμιστικές εξτρεμιστικές οργανώσεις.
