Η ώρα της απολογίας για Ερντογάν

Κωνσταντίνος Φίλης

Ο καταστροφικός σεισμός σε Τουρκία και Συρία έχει πρωτίστως ανθρώπινη διάσταση. Ο πατέρας που αρνείται να αφήσει το χέρι της νεκρής κόρης του, η μεγάλη αδερφή που μέσα στα συντρίμμια προστατεύει τον μικρότερο αδερφό της, ο διασώστης που ξεδιψάει ένα εγκλωβισμένο παιδί, προσφέροντάς του νερό με το καπάκι ενός πλαστικού μπουκαλιού, είναι συγκλονιστικές και βασανιστικές για το μυαλό εικόνες. Κάνοντας, όμως, απότομη προσγείωση στην κυνική πραγματικότητα, καλούμαστε να αξιολογήσουμε τις συνέπειες του σεισμού στο πολιτικό και εξωτερικό πεδίο.

Πριν από δυόμισι εβδομάδες βρέθηκα με μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας του Ελληνοτουρκικού Φόρουμ, μιας πλατφόρμας διαλόγου ανάμεσα σε Ελληνες, Τούρκους, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, στην Αγκυρα. Είχαμε την ευκαιρία να συναντηθούμε, μεταξύ άλλων, με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Τσαβούσογλου, εκπροσώπους των κομμάτων της αντιπολίτευσης και τον Μπαμπατζάν, πρώην υπουργό Οικονομικών και Εξωτερικών του Ερντογάν και πλέον πρόεδρο ενός εκ των έξι κομμάτων του συνασπισμού της αντιπολίτευσης.

Τα στελέχη της αντιπολίτευσης εξέφρασαν μια υπερβολική αισιοδοξία, στα όρια της ευφορίας, για το αποτέλεσμα των εκλογών. Εκ των στενότερων συμβούλων της Ακσενέρ, με περιπαικτικό τρόπο μας είπε ότι «ο Ερντογάν έχει το προνόμιο να επιλέξει τη μέρα που θα ηττηθεί». Οταν βέβαια ρωτήθηκε για ανάλογες περιπτώσεις, όπου ένας αυταρχικός ηγέτης έχασε την εξουσία μέσω εκλογών, δεν είχε απάντηση. Εθεσα το ίδιο ερώτημα στον Μάικλ Ρούμπιν και με δυσκολία ανακάλεσε τον Πινοσέτ (έχασε πρώτα σε δημοψήφισμα) και τον Μιλόσεβιτς (εξωθήθηκε σε πρόωρες εκλογές). Οπως και να έχει, οι δημοσκοπήσεις μέχρι τον σεισμό της προηγούμενης Δευτέρας έδειχναν σαφές προβάδισμα της αντιπολίτευσης για τις κοινοβουλευτικές εκλογές, αφού το άθροισμα των έξι κομμάτων αγγίζει το 45%-47%, με το κόμμα Ερντογάν, αν και προηγείται, να καθηλώνεται από το πολύ χαμηλό ποσοστό (κάτω του 6%) του κυβερνητικού του εταίρου, Μπαχτσελί και έτσι να μην υπερβαίνει το 35%-37%.

Οι προεδρικές εκλογές, όμως, είναι διαφορετικές. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό, στις 13 Φεβρουαρίου θα ανακοινωνόταν ο «εκλεκτός» της αντιπολίτευσης, που δεν θα ήταν άλλος από τον Κιλιτσντάρογλου. Ισως όμως μετακινηθεί χρονικά, μια και η χώρα θρηνεί τους νεκρούς της. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει και με την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών, με τη 18η Ιουνίου να είναι εκ των επικρατέστερων ημερομηνιών, αν και ο Ερντογάν ίσως επιχειρήσει –με πολύ μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας και ήδη υποψιασμένους τους αντιπάλους του– να τις μεταφέρει αργότερα, ακόμη και κατά έξι μήνες.

Σε αυτή τη μέχρις εσχάτων μάχη, η αντιπολίτευση προσπαθεί να κερδίσει τη μάχη των εντυπώσεων και την εύνοια δυνάμεων του εξωτερικού, προδιαθέτοντας για δομικές αλλαγές στο Σύνταγμα και κατ’ επέκταση τη λειτουργία της διακυβέρνησης, από το υπερσυγκεντρωτικό και αντιθεσμικό μοντέλο της αρχής του ενός σε ένα συλλογικό σχήμα, με αυξημένες αρμοδιότητες στον πρωθυπουργό (που κατάργησε ο Ερντογάν) και το κοινοβούλιο. Πιάνοντας το νήμα από εκεί που το αφήνει ο Μπάιντεν, η τουρκική αντιπολίτευση χρησιμοποιεί τους ίδιους όρους για να εμφανίσει τον αγώνα της κατά της κυβέρνησης ως μάχη της δημοκρατίας απέναντι στον αυταρχισμό.

Κάτοικοι της Αντιόχειας κάθονται δίπλα από τα ερείπια του σπιτιού τους. Τα προβλήματα στις πληγείσες περιοχές είναι τεράστια και ο Ταγίπ Ερντογάν έχει ανάγκη την εξωτερική βοήθεια ώστε να ανακουφίσει άμεσα τον πληθυσμό, μολονότι κάτι τέτοιο θα πλήξει την εικόνα του κραταιού ηγέτη μιας ισχυρής χώρας. Φωτ. Sergey Ponomarev/The New York Times

Κατά τις συζητήσεις, μας έγινε επίθεση γοητείας για να καταστεί εμφατικότερη η διαφοροποίησή τους από τις τακτικές Ερντογάν, ακόμη και σε σχέση με τα ελληνοτουρκικά, με μέλος της αξιωματικής αντιπολίτευσης με ισχυρό έρεισμα στον Κιλιτσντάρογλου να χαρακτηρίζει τις απειλές του Τούρκου προέδρου σε βάρος μας παραβίαση του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ και να υπόσχεται διάλογο αντί για φρεγάτες και πλωτά γεωτρύπανα.

Συνολικά οι συνομιλητές μας εκ μέρους της αντιπολίτευσης κράτησαν αποστάσεις από το τουρκολιβυκό σύμφωνο και ορισμένοι με διακριτικό τρόπο ακόμη και από τη «Γαλάζια Πατρίδα», κατηγορώντας τον Ερντογάν για στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής, θεωρώντας την υπεύθυνη για τη σύμπηξη αντιτουρκικού μετώπου στην περιοχή. Ο Τσαβούσογλου, από μεριάς του, επέμεινε στη στρατιωτικοποίηση των νησιών, με τόνο προσεκτικά προειδοποιητικό σε περίπτωση που συνεχιστεί ο εξοπλισμός των νησιών, αν και η ατμόσφαιρα στον απόηχο του τρομακτικού σεισμού θα μετριάσει εύλογα για κάποιο χρονικό διάστημα τις κορώνες σε βάρος της Ελλάδας.

Ο Ερντογάν είναι αρκετά στριμωγμένος και έχει μεγάλη ανάγκη την εξωτερική χρηματοδοτική βοήθεια για να επουλώσει γρήγορα τις πληγές των καταστροφών, με ορατό τον κίνδυνο απώλειας του ελέγχου, παρά την επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης για τρεις μήνες στις δέκα επαρχίες για να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Βέβαια πλήττεται η εικόνα του κραταιού ηγέτη μιας ισχυρής χώρας, που δήθεν τα καταφέρνει μόνη της και υψώνει το ανάστημά της. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή τον απασχολεί πώς θα ανατρέψει την αρνητική εικόνα του στο εσωτερικό και προς τούτο οφείλει να αναθεωρήσει, έστω και προσωρινά, τακτικές και στρατηγικές πτυχές της εξωτερικής του πολιτικής.

Ανεξάρτητα από το τεράστιο μέγεθος του σεισμού, θα βρεθεί απολογούμενος για τα λάθη στον χωροταξικό σχεδιασμό και τις χτυπητές αδυναμίες ενός προσωποπαγούς και διεφθαρμένου μοντέλου, ενώ παράλληλα θα πρέπει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά και γρήγορα εκρηκτικά προβλήματα περίθαλψης, στέγασης, ανεργίας, πανδημιών, ανοικοδόμησης και εν τέλει τη δυσαρέσκεια, αν όχι οργή, των συμπατριωτών του. Και δη σε περιοχές φίλα προσκείμενες στο κυβερνών κόμμα, όπου διαβιοί σχεδόν το 15% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Η τραγωδία αυτή ενδέχεται να «ξαπλώσει» τον Ερντογάν στην προκρούστεια κλίνη, με τα γνωστά αποτελέσματα.

Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων, καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1.