Ξένια Κουναλάκη
Το βίντεο στο οποίο η πρώην καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ υμνεί το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην αντίσταση, το 2019, γίνεται δεκτό με γιουχάισμα. Τετρακόσιοι φανατικοί υποστηρικτές της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD), όσοι βρίσκονται στην ίδια αίθουσα μ’ εμένα το παγωμένο βράδυ της Τετάρτης, νιώθουν υπό διωγμόν. Μια γυναίκα μιλάει δακρυσμένη για έναν αντιεμβολιαστή, σαν να αναφέρεται σε λαϊκό ήρωα. Το κοινό κρατάει χάρτινα περιστέρια της ειρήνης και διεκδικεί το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Ενας κάτοικος της πόλης ευχαριστεί από μικροφώνου «τα ελεύθερα ΜΜΕ» (youtubers και παρουσιαστές) για τη στήριξη στο ακροδεξιό κόμμα. Οταν όμως ζητάω να κάνω μια ερώτηση στον «συν-επικεφαλής» της AfD, Τίνο Χρουπάλα, το τοπικό στέλεχος επιφορτισμένο με την ομαλή ροή της εκδήλωσης, μου ψιθυρίζει διερευνητικά στο αυτί: «Είναι σημαντική;». «Ναι, θέλω να ρωτήσω για την υπόθεση παράνομης χρηματοδότησης ύψους 2,5 εκατ. που προέκυψε σήμερα». Με χτυπάει φιλικά στην πλάτη και μου λέει: «Ας το αφήσουμε αυτό σήμερα».
Υμνοι και επιρροή
Στο Νόιενχαγκεν μπάι Μπερλίν της πρώην ανατολικής Γερμανίας, που απέχει 20 λεπτά από το εργοστάσιο της Tesla κι έχει κατά κεφαλήν εισόδημα υψηλότερο από εκείνο του Βερολίνου, πραγματοποίησε μία από τις κεντρικές προεκλογικές συγκεντρώσεις της η AfD. Μετά το τραγούδι «Η Αλις (Βάιντελ, ηγέτις του κόμματος) για τη Γερμανία» στο οποίο όλοι σηκώνονται όρθιοι και χτυπούν παλαμάκια ρυθμικά, γίνεται ανάκρουση του εθνικού ύμνου. Προσπαθώ να ακούσω αν κάποιο από τα αγόρια με τα ξυρισμένα κεφάλια που στέκονται μπροστά μου τραγουδά τους απαγορευμένους στίχους «η Γερμανία πάνω από όλα». Και όμως, η AfD δεν είναι απλώς ένα ενσωματωμένο στο πολιτικό σύστημα κόμμα, που σήμερα αναμενόταν να αναδειχθεί δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη. Καθορίζει τον δημόσιο διάλογο κι ευθύνεται για τη μετατόπιση της προεκλογικής αντιπαράθεσης προς τα δεξιά.
Ουδέποτε οι θέσεις των κομμάτων ήταν τόσο συντηρητικές. Σε αυτό συνέβαλαν τρεις αιματηρές επιθέσεις με δράστες μετανάστες. «Είχα άλλες απόψεις τον Νοέμβριο», παραδέχτηκε ο Χριστιανοδημοκράτης (CDU) υποψήφιος Φρίντριχ Μερτς. Η βία και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ ήταν το έναυσμα για να καταθέσει στη Βουλή πρόταση πέντε σημείων για κλείσιμο των συνόρων και μαζικές απελάσεις, αποδεχόμενος τη στήριξη της AfD. Για τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD) η μόνη συγκρίσιμη περίοδος ήταν το γερμανικό φθινόπωρο του 1977, όταν η δράση της τρομοκρατικής οργάνωσης RAF είχε οδηγήσει σε σκλήρυνση της πολιτικής του τότε καγκελαρίου Χέλμουτ Σμιντ.
«Οταν έβλεπα τη Λέσβο»
Οι Πράσινοι του Ρόμπερτ Χάμπεκ επικρίνονται εσωκομματικά ότι έχουν αλλοιώσει τον ιδεολογικό χαρακτήρα τους μιλώντας για απελάσεις και δίνοντας έμφαση στην εσωτερική ασφάλεια. Κληθείσα να σχολιάσει αυτές τις ενστάσεις και τη διαρροή ψηφοφόρων προς τα αριστερά, η Πράσινη υπουργός Εξωτερικών, Αναλένα Μπέρμποκ, είπε στην «Κ» στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας της στο Πότσνταμ: «Η διαφορά μας από άλλα κόμματα, όπως το Die Linke που αναφέρατε, είναι ότι εμείς θέλουμε να κυβερνήσουμε. Μου συμβαίνει συχνά σε θέματα εξωτερικής πολιτικής ή ασύλου. Οταν έβλεπα παλιά τις φωτογραφίες από τη Λέσβο κι επισκεπτόμουν τους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Ελλάδα, μου ερχόταν κι εμένα αντανακλαστικά να βγω στα σόσιαλ μίντια και να φωνάξω “δεν γίνεται να συνεχιστεί αυτό! Πρέπει να τελειώσει με τρία θαυμαστικά μετά”. Πόσο ανακουφιστικό είναι. Εγώ όμως μπήκα στην πολιτική για να αναλάβω ευθύνες. Οχι μόνο για να πω ότι πρέπει να μπει ένα τέλος, αλλά για να σπάσω το κεφάλι μου πώς μπορεί να τελειώσει. Γι’ αυτό ανέλαβα τη μεγάλη ευθύνη μαζί με άλλα 26 κράτη-μέλη της Ε.Ε., ειδικά την Ελλάδα και την Ιταλία. Μην ξεχνάμε ότι εδώ έχουμε την πολυτέλεια, επειδή είμαστε στην καρδιά της Ευρώπης, να μην καταφτάνουν πολλοί μετανάστες στα άμεσα σύνορα μας κι έτσι επί χρόνια κλείναμε τα μάτια και λέγαμε ότι δεν είναι δικό μας πρόβλημα. Τότε όμως μας είπαν οι χώρες πρώτης γραμμής “είναι δικό μας πρόβλημα κι αν δεν μας βοηθήσετε θα ακολουθήσουμε μια πολιτική σφραγίσματος των συνόρων και δεν θα τολμάει κανείς να έρθει”. Αυτό θα κατέστρεφε περαιτέρω τον ανθρωπισμό μας, το δικαίωμα στο άσυλο, την ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η ευθύνη μου τότε ήταν να αναρωτηθώ: Πώς θα σώσουμε τον ανθρωπισμό μας στην Ευρώπη; Και αυτό γίνεται μόνο αν πούμε ότι ως χώρα είμαστε υποχρεωμένοι να θεσπίσουμε συντεταγμένες δομές. Γι’ αυτό διαπραγματεύτηκα το σύμφωνο για το μεταναστευτικό και το άσυλο. Χρειάστηκε ένας συμβιβασμός. Κι ένας συμβιβασμός σημαίνει ότι πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του άλλες 26 φωνές».
Οι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP) επίσης απογοήτευσαν μέρος της εκλογικής τους βάσης, υποστηρίζοντας την αμφιλεγόμενη σύμπραξη Μερτς και AfD. Η πρώην αριστερή Σάρα Βάγκενκνεχτ χρησιμοποιεί ακριβώς την ίδια φρασεολογία με το ακροδεξιό κόμμα και ψήφισε κι εκείνη την πρωτοβουλία Μερτς. Στην τελευταία ομιλία της, με φόντο την Πύλη του Βραδεμβούργου, οι υποστηρικτές της κρατούσαν τα ίδια περιστέρια της ειρήνης με αυτά της AfD μόνο που αντί για μπλε είναι κόκκινα. Το πιθανότερο είναι πως δεν θα ξεπεράσει το 5% σήμερα παρά την περυσινή δυναμική εκκίνηση του νεοπαγούς κόμματός της. Το μόνο κόμμα που μοιάζει να αποκλίνει από την ατζέντα της AfD κι εξακολουθεί να απορρίπτει μια σκληρή μεταναστευτική πολιτική, το Κόμμα της Αριστεράς (Die Linke), συσπειρώνει τις αριστερές διαρροές από τα άλλα κόμματα και εμφανίζεται να ξεπερνά το εκλογικό όριο. H 36χρονη Χάιντι Ράιχινεκ, με το τατουάζ της Ρόζα Λούξεμπουργκ στο χέρι, έχει στο TikTok περισσότερους ακολούθους από ό,τι οι Μερτς και Σολτς μαζί.
«Τα ΜΜΕ και τα άλλα κόμματα συστηματικά υπερέβαλλαν στις προειδοποιήσεις τους για την AfD από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα, καταλήγοντας να της κάνουν διαφήμιση. Πρόκειται για μια παράδοξη προεκλογική εκστρατεία εναντίον και παράλληλα υπέρ του κόμματος», αναφέρει σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Zeit ο φιλόσοφος Πέτερ Σλοτερντάικ. Σε κάθε προεκλογική εκδήλωση της AfD διοργανωνόταν μια αντιδιαδήλωση με ακτιβιστές να προειδοποιούν για τον εκφασισμό της χώρας. Ωστόσο, οι κινητοποιήσεις αυτές ελάχιστα επηρεάζουν πλέον το εκλογικό σώμα. Στα τετραπλά ντιμπέιτ που πραγματοποιήθηκαν, η επικεφαλής της AfD Αλις Βάιντελ έσφιξε το χέρι όλων των συνομιλητών της. Η κανονικοποίηση πέτυχε κι ας τελεί το κόμμα υπό παρακολούθηση από την Αρχή Προστασίας του Συντάγματος. Ο ιστορικός Φόλκερ Βάις εντοπίζει τον απόηχο του γκεμπελικού newspeak στη ρητορική του ακροδεξιού κόμματος: Ο υποτιθέμενος φιλειρηνισμός, που στην πραγματικότητα είναι άμεση στήριξη στον Βλαντιμίρ Πούτιν. Το «ηθικό πλεονέκτημα», που καταρρίπτεται με τις αποκαλύψεις για παράνομη χρηματοδότηση. Ο αντισυστημισμός, που ξεγυμνώνεται από την παροχολογία με φοροαπαλλαγές που θα προκαλούσαν τρύπα 181 δισ. ευρώ στα δημόσια έσοδα και αυξήσεις συντάξεων πέρα από κάθε δημογραφική λογική.
Τι θα κάνει ο Μερτς
Η οικονομία είναι η αχίλλειος πτέρνα της χώρας κι ενώ τη χρεώνονται ο απερχόμενος καγκελάριος Ολαφ Σολτς και ο Πράσινος υπουργός Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ, οι παθογένειες συσσωρεύονται εδώ και δεκαετίες: υποδομές που καταρρέουν, γραφειοκρατία, καθυστερήσεις στην ψηφιοποίηση. Ο πληθωρισμός, οι υψηλές τιμές ενέργειας λόγω της εξάρτησης από το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο και οι διεθνείς προκλήσεις (εκλογή Τραμπ, πόλεμος στην Ουκρανία, εμπορικός πόλεμος με την Κίνα) συνθέτουν μια εκρηκτική κληρονομιά, την οποία καλείται να διαχειριστεί ο Μερτς, ως νικητής των εκλογών.
«Ο Μερτς δεν πρόκειται να λύσει κανένα δομικό πρόβλημα από αυτά που περιγράφω στο βιβλίο μου», λέει στην «Κ» ο δημοσιογράφος Βόλφγκανγκ Μουνχάου, συγγραφέας του «Kaput, το τέλος του γερμανικού θαύματος» (κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Swift Press, 2024). «Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να ανέβει την εξουσία. Και γι’ αυτό θα πρέπει να αντιπολιτεύεται τον Τραμπ. Δεν υπάρχει καμία έμφαση, όμως, στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις».
Το τιμόνι της Ευρώπης
Η Ευρώπη κοιτάει προς το μέρος του καθώς η διπλή κυβερνητική αστάθεια σε Βερολίνο και Παρίσι έχει βρει την ήπειρο στην πιο ευαίσθητη στιγμή της. Μπορεί ο ψηλόλιγνος μάλλον άπειρος πολιτικός, που είχε εγκαταλείψει την πολιτική για τις επιχειρήσεις επί μια δεκαετία, να αποτελέσει τον ηγέτη του ελεύθερου κόσμου, τον ρόλο που είχε ανατεθεί στη Μέρκελ κατά την πρώτη προεδρία Τραμπ; Το βέβαιο είναι ότι από απόψε το βράδυ η χώρα μπαίνει σε νέα περίοδο εσωστρέφειας, όσο θα διαρκούν οι διαβουλεύσεις για τον σχηματισμό βιώσιμης κυβέρνησης.
«Αν δεν λύσουμε τα προβλήματα της οικονομίας και της μετανάστευσης, θα παραδώσουμε τη χώρα στις δυνάμεις του λαϊκισμού», αναγνώρισε ο Μερτς στην τελευταία προεκλογική ομιλία του στο Βερολίνο. Εφερε κάποια αστεία παραδείγματα για τη γραφειοκρατία που υπονομεύει την οικονομία: Οτι για να γίνουν επιστημονικά πειράματα σε πτώματα πρέπει ο νεκρός να υπογράψει ότι δέχεται να εκχωρήσει τα προσωπικά του δεδομένα. Την ίδια στιγμή, για να παρακολουθήσω την ομιλία του έπρεπε να συμπληρώσω ειδική φόρμα, να ανταλλάξω δύο μέιλ με το CDU και να περάσω από διασταύρωση της αστυνομικής μου ταυτότητας και του QR code που είχα λάβει.
Στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό που συνέδεε το Βερολίνο με το Αμβούργο και σήμερα είναι γκαλερί σύγχρονης τέχνης, υπάρχει ένα έργο του ζωγράφου Ανσελμ Κίφερ με τίτλο «Λεβιάθαν». Εκατοντάδες φάκελοι δεσπόζουν, ενώ με σκοτεινά χρώματα αχνοφαίνονται στο φόντο σιδηροδρομικές γραμμές που οδηγούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είναι ένα σχόλιο στην προσπάθεια του γερμανικού κράτους για απογραφή του πληθυσμού στα τέλη της δεκαετίας του 1980, που κίνησε τις υποψίες πολλών πολιτών ότι επιχειρείται αντιδημοκρατική παλινδρόμηση. Τέτοιου είδους ανησυχίες στα όρια της παράνοιας συνόδευαν μεταπολεμικά τη γερμανική κοινωνία. Τα αντανακλαστικά αυτά έχουν αμβλυνθεί. Η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει καλείται να διαψεύσει την κυκλική φύση της Ιστορίας.
