Θοδωρής Γεωργακόπουλος
Τις προάλλες, όπως ίσως μάθατε, ένας μικρός σεισμός συντάραξε τη βιομηχανία τεχνολογίας στις ΗΠΑ. Μια κινεζική startup, η DeepSeek, κυκλοφόρησε το DeepSeek R1, ένα ΑΙ μοντέλο παρόμοιο με διάσημα αμερικανικά εργαλεία, όπως το 01 της OpenAI. Αν και δεν ήταν κάτι το ξαφνικό ή το απροσδόκητο (η DeepSeek δημοσιεύει ολοένα και καλύτερα νέα μοντέλα εδώ και ενάμιση χρόνο ενώ το V3 κυκλοφόρησε τα Χριστούγεννα), αυτή τη φορά το νέο προκάλεσε μεγάλη αναταραχή, επειδή ταυτόχρονα έγιναν ευρύτερα γνωστά και δύο άλλα πράγματα. Πρώτον, ότι το R1, που είναι ένα από τα νέα, εξελιγμένα «δευτερογενή» μοντέλα, από αυτά που δίνουν καλύτερα αποτελέσματα επειδή «το σκέφτονται» πρώτα, αποδείχθηκε σχεδόν εφάμιλλο των καλύτερων αμερικανικών. Και δεύτερον, ότι φτιάχτηκε χρησιμοποιώντας πολύ λιγότερα τσιπάκια (και με πολύ χαμηλότερο κόστος) από ό,τι τα πολύ προβεβλημένα, εξαιρετικά ακριβά και ενεργοβόρα αμερικανικά. Η είδηση πανικόβαλε τους επενδυτές, το χρηματιστήριο έπεσε, μια καταχνιά βυθίστηκε πάνω από τη Σίλικον Βάλεϊ, λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση του προγράμματος “Stargate”, μάλιστα, που είναι μια επένδυση 500 δισ. δολαρίων για υποδομές ΑΙ, από μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες του χώρου.
Τι σημαίνουν αυτά; Θα ξεπεράσουν οι Κινέζοι τους Αμερικανούς και στο πεδίο της ΑΙ, όπως τους ξεπέρασαν στα φωτοβολταϊκά, τις μπαταρίες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα; Και τι επιπτώσεις θα είχε μια τέτοια εξέλιξη για την αμερικανική οικονομία, την ώρα που έχουν επενδυθεί ιλιγγιώδη ποσά με την προοπτική και την προσδοκία γιγάντιων κερδών από τον κλάδο αυτό σε κάποιο ασαφές σημείο στο μέλλον; Θα σκάσει κι αυτή η αγορά, ως φούσκα;
Οπως ίσως ξέρετε, τόσο η εκπαίδευση όσο και η λειτουργία των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης που γνωρίσαμε την τελευταία διετία χρειάζονται τεράστια υπολογιστική ισχύ και πολλά λεφτά. Ολες οι εταιρείες που αναπτύσσουν συστήματα ΑΙ στις ΗΠΑ και οι περισσότερες στον κόσμο χρησιμοποιούν τους ειδικούς επεξεργαστές της αμερικανικής εταιρείας Nvidia γι’ αυτή τη δουλειά, που είναι με διαφορά οι καλύτεροι στον κόσμο –και χρησιμοποιούν εκατοντάδες χιλιάδες από δαύτους. Οσο περισσότερους, τόσο το καλύτερο. Στο προηγούμενο διάστημα η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε επιβάλει ασφυκτικούς περιορισμούς για το πόσους και τι είδους αμερικανικούς επεξεργαστές μπορούν να εισάγουν ξένες –και, κυρίως, κινεζικές– εταιρείες, αλλά και μέτρα για το τι είδους μηχανήματα που κατασκευάζουν τσιπ μπορούν να εισάγουν (ώστε να μην μπορούν εύκολα να φτιάξουν δικά τους εξελιγμένα τσιπ). Ο στόχος ήταν να εμποδίσουν τη γρήγορη ανάπτυξη κινεζικών εργαλείων ΑΙ εφάμιλλων των αμερικανικών. Και τα κατάφεραν ώς τώρα οι αμερικανικές εταιρείες (Google, OpenAI, Anthropic κ.λπ.), με πρόσβαση σε απεριόριστα κεφάλαια, είτε δικά τους είτε από επενδυτικά funds και άλλες εταιρείες (όπως η Microsoft), και με ελεύθερη πρόσβαση στα τσιπ της Nvidia, ή σε όσα, τουλάχιστον, προλάβαινε να φτιάξει η Nvidia. Τα εργαλεία τους ήταν τα καλύτερα. Η Nvidia έφτασε για ένα διάστημα να είναι η εταιρεία με τη μεγαλύτερη κεφαλαιοποίηση από οποιαδήποτε άλλη στη Γη.
Μέχρι πρόσφατα, επιπλέον, ο κόσμος νόμιζε ότι η Κίνα έχει μείνει πίσω σε αυτόν τον αγώνα και για άλλους λόγους. Η Κίνα δεν είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία. Δεν έχει καν ανοιχτό ίντερνετ αφού οι περισσότερες αμερικανικές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι απαγορευμένες εκεί. Δεν μπορεί κανείς να βγάλει έτσι απλά ένα chatbot στην Κίνα για να το ρωτάει ο κόσμος ό,τι θέλει. Αμέσως το Κομμουνιστικό Κόμμα έθεσε ασφυκτικά πλαίσια και κανόνες για το τι μπορούν να βγάλουν ως αποτελέσματα αυτά τα εργαλεία, και περιορισμούς στα υλικά με τα οποία μπορούν να εκπαιδευτούν. Υποτίθεται ότι αυτό, μαζί με τους περιορισμούς στο hardware, θα καθυστερούσε την ανάπτυξη των κινεζικών LLM απέναντι στα αμερικανικά, τα οποία εκπαιδεύονταν ανεξέλεγκτα στα πάντα, και τα οποία δοκιμάζονται λίγο πολύ ελεύθερα από όλο τον κόσμο εδώ και δύο χρόνια. Ελα, όμως, που τα πράγματα δεν πήγαν ακριβώς έτσι.
Τώρα, η ανακοίνωση της DeepSeek δείχνει, εκ πρώτης όψεως, ότι τελικά μπορεί κανείς να φτιάξει τέτοια μοντέλα πολύ φθηνότερα, χωρίς εκατοντάδες χιλιάδες πανάκριβα τσιπ (και τις συνακόλουθες επενδύσεις σε ενέργεια και υδροδότηση, που χρειάζονται τα data centers που τα φιλοξενούν). Επίσης, αντίθετα με τα μοντέλα της Google ή της OpenAI τα μοντέλα της DeepSeek είναι “open source”, δηλαδή ανοιχτού κώδικα. Οποιος θέλει μπορεί να κατεβάσει τα προγράμματα αυτά (αλλά όχι και τα υλικά στα οποία εκπαιδεύτηκαν) και να φτιάξει δικά του μοντέλα, δωρεάν, χωρίς να πληρώσει κάποια δικαιώματα κάπου. Οι γιγάντιες αμερικανικές εταιρείες κρατούσαν τα δικά τους επίτηδες κλειστά, θεωρώντας ότι έτσι διαφυλάσσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα (η Meta ακολούθησε διαφορετικό δρόμο με το δικό της μοντέλο, μέρος του οποίου ήταν open source). Το DeepSeek μπορεί οποιοσδήποτε να το κατεβάσει στον υπολογιστή του και να κοιτάξει πώς το έφτιαξαν. Και να το χρησιμοποιήσει για να φτιάξει κάτι άλλο.
Αυτό, βεβαίως, δεν είναι ασυνήθιστο. Οταν αναπτύσσεται νέα τεχνολογία σε οποιονδήποτε κλάδο, οι ερευνητές συνήθως θέλουν να δημοσιεύουν ό,τι καινούργιο φτιάχνουν, όχι μόνο για να δίνουν τη δυνατότητα σε άλλους να τσεκάρουν ότι δουλεύει σωστά και να προτείνουν βελτιώσεις όπου χρειάζεται (αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας του προγραμματισμού εδώ και δεκαετίες), αλλά και για λόγους πρεστίζ. Οι προγραμματιστές της DeepSeek υπογράφουν με τ’ όνομά τους κάθε δημοσίευση που βγάζει η εταιρεία τους, ας πούμε. Το γεγονός ότι δούλεψαν σε κάτι που είναι στην αιχμή της τεχνολογικής εξέλιξης της εποχής, είναι κάτι που θέλουν να φαίνεται. Αυτή η κουλτούρα είναι δημιουργική και γόνιμη. Επιπλέον, είναι εντελώς διαφορετική από την κουλτούρα που τελευταία έχουν υιοθετήσει αμερικανικοί τεχνολογικοί κολοσσοί οι οποίοι «κλειδώνουν» τα δικά τους μοντέλα.
Παρ’ όλα αυτά, βεβαίως, το DeepSeek, το οποίο είναι εντελώς δωρεάν και το οποίο αμέσως ανέβηκε στο #1 του App Store της Apple, δεν είναι ακόμα ακριβώς καλύτερο από το ChatGPT σε όλα. Φυσικά, αρνείται να απαντήσει σε prompts σχετικά με τον Σι Τζινπινγκ ή για το «τι συνέβη στην πλατεία Τιενανμέν το 1989», αλλά και σε άλλα ερωτήματα εμφανίζεται να υστερεί, ειδικά σε γλώσσες όπως τα ελληνικά. Αλλά δεν έχει σημασία. Εκεί που πολύς κόσμος νόμιζε ότι οι Κινέζοι είναι χρόνια πίσω από τους Αμερικανούς στην τεχνητή νοημοσύνη, ξάφνου γίνεται σαφές ότι είναι πίσω μόνο μήνες. Ή και εβδομάδες.
Αυτό προκάλεσε τη λέξη από «φ» να ξαναεμφανιστεί στον δημόσιο διάλογο.
Βεβαίως, το να λέει οποιοσδήποτε ότι «η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια φούσκα» είναι σαν να έλεγε το 2000 ότι «το ίντερνετ είναι μια φούσκα». Μπορεί κάποια σημάδια της αγοράς να δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά, και ότι οι επιχειρήσεις επενδύουν σε ρυθμούς υπερβολικά φρενήρεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι η υποκείμενη τεχνολογία είναι υπερεκτιμημένη. Αντίθετα με ό,τι ίσχυε με το “blockchain”, ας πούμε, ή το “metaverse”. Τα θυμάστε αυτά; Υποτίθεται ότι θα άλλαζαν τον κόσμο.
Αλλά οι τεχνητές νοημοσύνες όντως έχουν την προοπτική να αλλάξουν πτυχές της ζωής μας και, όπως συνέβη και με το ίντερνετ, όχι μόνο προς το καλύτερο. Μπορεί σήμερα να περνάμε μια φούσκα αντίστοιχη με αυτή του ίντερνετ το 2001, όταν πολλές εταιρείες επένδυσαν ιλιγγιώδη ποσά σε μια αγορά που δεν ήταν ώριμη ακόμα. Αν συμβαίνει πάλι κάτι τέτοιο, οι συνέπειες μπορεί να είναι δραματικές για την Nvidia, την Google ή τη Microsoft/OpenAI, κάποιες από τις οποίες είναι εισηγμένες και μάλιστα με τόσο μεγάλη κεφαλαιοποίηση που επηρεάζουν δείκτες από μόνες τους. Αλλά, εδώ που τα λέμε, δεν χάθηκε και ο κόσμος αν χάσουν αυτές, o Λάρι Ελισον κι ο Μασαγιόσι Σον μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Οπως και το ίντερνετ συνέχισε να υπάρχει και να επεκτείνεται και μετά το κλείσιμο του Pets.com, έτσι θα συνεχίσουμε να βλέπουμε νέα LLMs ακόμα κι αν η OpenAI χρεοκοπήσει.
Το πρόβλημα, βεβαίως, παραμένει άλλο. Η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει και μεγάλους κινδύνους οι οποίοι ούτε καλά κατανοητοί έχουν γίνει, ούτε και υπάρχει και κανένα παγκόσμιας κλίμακας θεσμικό πλαίσιο που θα μπορούσε να τους εκτιμήσει και να τους ρυθμίσει αποτελεσματικά. Η DeepSeek μπορεί να κλόνισε τα συμφέροντα των Αμερικανών ολιγαρχών, αλλά μπορεί και να επιταχύνει μια πορεία προς ένα ανοιχτό περιβάλλον λίγο πολύ ξέφρενης ανάπτυξης ολοένα και πιο ισχυρών ΑΙ εργαλείων, από οποιονδήποτε, οπουδήποτε, με χαμηλότερο κόστος και ελάχιστο έλεγχο. Βραχυπρόθεσμα, η εξέλιξη αυτή μπορεί να είναι και θετική. Καλό είναι τα barriers of entry να μειώνονται και τα τείχη που υψώνουν τα αμερικανικά ολιγοπώλια να ψαλιδίζονται. Αλλά μπορεί να επιταχύνει και την πορεία (ίσως ούτως ή άλλως αναπόδραστη) προς τη γένεση πανίσχυρων και ανεξέλεγκτων AGIs που θα μετατρέψουν ολόκληρο το σύμπαν σε συνδετήρες.
