Αλεξία Καλαϊτζή
Τέτοια ακριβώς εποχή πριν από έναν χρόνο, η Άννα Παντέλια συμμετείχε στη διάσωση προσφύγων και μεταναστών που είχαν ναυαγήσει ανοιχτά της Μάλτας. Εργαζόμενη εκείνη την περίοδο ως υπέυθυνη Tύπου στο πλοίο έρευνας και διάσωσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Μεσόγειο, Geo Barents, συμμετείχε στις αποστολές αλλά και κατέγραφε τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Εκείνη την ημέρα του Ιουνίου, στη διάρκεια της αποστολής ανέσυρε μια γυναίκα, την οποία προσπάθησε μαζί με μια νοσοκόμα να επαναφέρει στη ζωή χωρίς αποτέλεσμα, ενώ είδε ένα μωράκι που κρατούσε ένας πρόσφυγας στην πλάτη του, χωρίς τις αισθήσεις του, να επανέρχεται στη ζωή. «Κάθε φορά που βλέπω ναυάγιο, θυμάμαι εκείνες τις στιγμές. Δεν μπορώ ούτε καν να φανταστώ τι σκέφτονται οι πρόσφυγες και μετανάστες που έχασαν τις γυναίκες, τους άνδρες και τα παιδιά τους όταν βλέπουν να γίνονται ακόμα τέτοια ναυάγια».
«Ήμουν προετοιμασμένος να πνιγώ παρά να γυρίσω στα κέντρα κράτησης στη Λιβύη»
Στους έξι μήνες που η βραβευμένη φωτογράφος παρέμεινε στη θέση αυτή, έζησε με τους ανθρώπους που διακινδυνεύουν τη ζωή τους για ένα καλύτερο αύριο, κατέγραψε τις μαρτυρίες τους και είδε με τα μάτια της τι συμβαίνει όταν μια βάρκα φορτωμένη πρόσφυγες και μετανάστες χάνεται κάτω από το νερό.
Ένα ταξίδι «αυτοκτονικό»
Όπως αναφέρει μιλώντας στην «Κ» η Άννα Παντελιά, οι διαδρομές των πλοίων με πρόσφυγες και μετανάστες που ξεκινούν από τη Λιβύη ή την Τουρκία με προορισμό την Ιταλία είναι εδώ και χρόνια συνηθισμένες. Το τελευταίο διάστημα μάλιστα, όπως παρατηρεί, έχουν αυξηθεί οι βάρκες που προτιμούν να κάνουν τη διαδρομή Τουρκία – Ιταλία υπό τον φόβο των επανοπροωθήσεων στην Ελλάδα. «Είναι άλλο να το ζεις, άλλο να το βλέπεις. Το ταξίδι αυτό είναι αυτοκτονικό. Παίζεις τη ζωή σου κορώνα – γράμματα γιατί η απόσταση είναι τεράστια και οι βάρκες είναι ακατάλληλες. […]Πολλές φορές τους παίρνει το κύμα και τους βρίσκει νότια της Ελλάδα γιατί δεν μπορούν να πλεύσουν σωστά με τον κόσμο που έχουν πάνω τους», περιγράφει.
Έστω και αυτή όμως η ριψοκίνδυνη επιλογή παραμένει για τους περισσότερους μετανάστες και πρόσφυγες προτιμητέα σε σύγκριση με την κόλαση που βιώνουν στη Λιβύη. «Σχεδόν όλοι έλεγαν: ήμουν προετοιμασμένος να πνιγώ παρά να γυρίσω στα κέντρα κράτησης στη Λιβύη», θυμάται η κ. Παντελιά. Μιλώντας με διασωθέντες, κατέγραφε τις περισσότερες φορές μαρτυρίες για βασανισμούς και βιασμούς όσο ήταν έγκλειστοι στις φυλακές, τα λεγόμενα κέντρα κράτησης στη Λιβύη. «Είχαμε ακούσει πολλές γυναίκες να δηλώνουν ότι είχαν βιαστεί στα κέντρα αυτά. Βασανιζόντουσαν στην ουσία με αντάλλαγμα λεφτά. Πολλές φορές μας είχαν πει πως όταν δεν είχαν να πληρώσουν, [οι βασανιστές] έπαιρναν τηλέφωνο με βιντεοκλήση την οικογένειά τους και τις βασάνιζαν μπροστά στην κάμερα έτσι ώστε να το δει η οικογένεια και να πληρώσει το αντίτιμο που ζητούσαν» περιγράφει, προσθέτοντας πως όταν δεν βρίσκονταν χρήματα, οι άνθρωποι πωλούνταν από τη μία φυλακή στην άλλη. Παρότι οι εθνικότητες των επιβαινόντων διαφέρουν κάθε φορά, οι περισσότεροι είναι συνήθως από τη Νιγηρία, το Κονγκό, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία και τη Συρία.
Κλειδωμένοι στα αμπάρια
Σύμφωνα με τις περιγραφές τους, στις περιπτώσεις που το αντίτιμο δινόταν, συχνά μάλιστα παχυλό, οι μετανάστες οδηγούνταν σε μια ακτή όπου θα επιβιβάζονταν στη βάρκα που θα τους μετέφερε στην Ευρώπη. Εκεί αυτό που αντίκρυζαν, ήταν συνήθως πολύ μακρυά από αυτό που τους είχαν υποσχεθεί. Η κ. Παντελιά έχει δει να πλέουν στη Μεσόγειο από φουσκωτές μέχρι παλιές, ξύλινες βάρκες με δύο ή και τρία αμπάρια, οι οποίες είναι συνήθως και αυτές που μεταφέρουν πολλά άτομα. «Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουμε ανθρώπους σε αμπάρια κλειδωμένους, που πολλές φορές πεθαίνουν από ασφυξία, από αναθυμιάσεις της βενζίνης που έχουν οι εξωλέμβιες μηχανές που χρησιμοποιούν. Και εννοείται ότι σε περίπτωση που το πλοίο βυθιστεί, οι άνθρωποι στα αμπάρια δεν έχουν τρόπο διαφυγής. Αυτές οι βάρκες έχουν πάνω από 400 άτομα».
Η ίδια θυμάται χαρακτηριστικά μια γυναίκα από τη Συρία να της περιγράφει ότι με αντάλλαγμα ένα γενναίο ποσό της είχαν υποσχεθεί ότι θα μεταφέρουν την ίδια και την οικογένειά της με γιοτ στην Ιταλία. Όταν φτάσανε στην ακτή, είδαν αυτές τις σάπιες, ξύλινες βάρκες με αμπάρι από κάτω. «Εκεί δεν είχαν επιλογή να πουν ότι δεν κάνουν το ταξίδι. Ήταν με όπλα οι διακινητές. Αν δεν έμπαιναν, θα τους σκότωναν».
Αδιαφορία των αρχών
Όπως αναφέρει η Άννα Παντελιά, έχει βρεθεί σε περιστατικό όπως αυτό της Πύλου όπου βάρκες υπερφορτωμένες με κόσμο βρίσκονται σε κίνδυνο στη Μεσόγειο.
Όπως λέει, συνήθως στις περιπτώσεις αυτές οι πρόσφυγες και μετανάστες στέλνουν ένα σήμα κινδύνου για να γίνει η διάσωση. «Το έχουμε δει στην πράξη στο καράβι: Οι αρχές- και οι ιταλικές, και οι μαλτέζικες και οι ελληνικές- αγνόησαν το σήμα κινδύνου και άφησαν τους πρόσφυγες να πνιγούν. Σε άλλες περιπτώσεις επεμβαίνουν τελευταία στιγμή, εφόσον είχε βυθιστεί το καράβι», καταγγέλλει. «Το Δίκαιο της Θάλασσας λέει ότι όταν μια βάρκα βρίσκεται σε κίνδυνο, είναι νομική υποχρέωση της χώρας στης οποίας τα χωρικά ύδατα ή τη ζώνη έρευνας και διάσωσης βρίσκεται να κάνει τη διάσωση», προσθέτει. Η κ. Παντελιά επισημαίνει μάλιστα πως η αδιαφορία αυτή των αρχών κάνει αναγκαία την παρουσία διασωστικών πλοίων, όπως αυτό στο οποίο εργαζόταν.
Μητέρες βλέπουν τα παιδιά τους να χάνονται στη θάλασσα
Ένα από τα χειρότερα ναυάγια στο οποίο η ίδια ήταν αυτόπτης μάρτυρας σημειώθηκε πέρσι στις 27 Ιουνίου. Όταν έφτασε το διασωστικό πλοίο, είχαν ήδη πνιγεί 30 άτομα. «Είχαμε διασώσει μητέρες που είχαν δει τα παιδιά τους να χάνονται στη θάλασσα. Είχαμε μητέρα που είχε δύο παιδιά και τα είχε χάσει και τα δύο». Όπως περιγράφει, οι άνθρωποι που είχαν διασωθεί ήταν σε σοκ. Δεν μπορούσαν να κοιμηθούν το βράδυ και έβλεπαν εφιάλτες. Οι περισσότεροι, όπως εξηγεί, δεν ξέρουν να κολυμπάνε. Εξαίρεση αποτελούν κάποιοι ανήλικοι. Θυμάται ακόμα την περίπτωση ενός 17χρονου από το Τόγκο, που ήταν ο μοναδικός στη βάρκα που κολυμπούσε, και κατάφερε να διασώσει πολλούς ανθρώπους. «Μου έλεγε κλαίγοντας ότι έσωσε τόσους αλλά δεν είχε καταφέρει να σώσει τους φίλους του».
Η Άννα Παντελιά κρατάει ακόμα, έναν χρόνο μετά, επαφή με μια ανήλικη μητέρα που την ημέρα εκείνου του ναυαγίου είχε χάσει το παιδί της, το οποίο είχε προκύψει από βιασμό. Σήμερα είναι στην Ιταλία όπου έχει αιτηθεί άσυλο. Όπως της λέει η νεαρή κοπέλα, βλέπει ακόμα εφιάλτες και παίρνει χάπια για να κοιμηθεί. «Μέχρι σήμερα σκέφτεται το μωρό της που έχασε. Νιώθει ευθύνη που δεν μπόρεσε να το προστατέψει. Δεν νομίζω ότι θα το προσπεράσει ποτέ το ναυάγιο αυτό στη ζωή της. Θα πρέπει να ζήσει με αυτό».
