Της Μαρίνας Οικονομίδου
Οσα διαδραματίζονται τις τελευταίες μέρες στο Αφγανιστάν, με την επέλαση των Ταλιμπάν, την αποδυνάμωση των ΗΠΑ και την εμφανή ενίσχυση του ρόλου της Τουρκίας στην περιοχή, προκάλεσαν αμηχανία στη Λευκωσία και άνοιξαν τη συζήτηση δειλά-δειλά για το πώς θα επηρεάσει όλο αυτό το σκηνικό που δραματικά αλλάζει το Κυπριακό. 1) Η προσοχή της διεθνούς κοινότητας στρέφεται πλέον αλλού με το Κυπριακό να μην αποτελεί προτεραιότητα, 2) Η Τουρκία αποκτά κρίσιμο ρόλο στη διαδικασία τόσο για τις σχέσεις που διατηρεί με τους Ταλιμπάν όσο και εξαιτίας των ροών προσφύγων και 3) Η θέση των κύριων συμμάχων που έβλεπε η Κύπρος, ΗΠΑ και Ε.Ε., αποδυναμώνεται από το αποτέλεσμα.
Οι προσδοκίες βρίσκονται εδώ και καιρό χαμηλά, ανεξαρτήτως των εξελίξεων στο Αφγανιστάν, με τον πρόεδρο να δημιουργεί σε ξένους διπλωματικούς κύκλους την αίσθηση πως δεν είναι διατεθειμένος να αναλάβει πρωτοβουλίες, καθώς δεν θέλει να χρεωθεί λίγο πριν από την αποχώρησή του μία ακόμη διπλωματική ήττα. Ούτε βεβαίως θέλει να αναλάβει την ευθύνη για το ενδεχόμενο τετελεσμένων, είτε αυτά αφορούν την Αμμόχωστο είτε τη λύση δύο κρατών. Υπάρχουν, ωστόσο, διπλωματικοί κύκλοι που θεωρούν πως η στασιμότητα είναι ακόμη πιο επικίνδυνη και έχουν ήδη ξεκινήσει συζητήσεις για μία νέα μεθοδολογία στις συνομιλίες που θα ενεργοποιήσει διαδικασίες. Όλο αυτό συνδέεται με τη βρετανική πρωτοβουλία και ο στόχος είναι η προσπάθεια διεύρυνσης των έξι σημείων του πλαισίου Γκουτέρες σε δέκα ξεκινώντας μια διασταυρούμενη διαπραγμάτευση.
Οι χαμηλές προσδοκίες
Η ειδική απεσταλμένη του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Τζέιν Χολ Λουτ αναμένεται στην Κύπρο για επαφές το επόμενο δεκαήμερο. Όπως ενημερώνεται η «Κ», η ίδια έχει χαμηλώσει τον πήχη των προσδοκιών, ακόμη και για συνάντηση του Αντόνιο Γκουτέρες με τους δύο ηγέτες στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη τον προσεχή Σεπτέμβριο. Ο λόγος, όπως έχει μεταφέρει, είναι ότι ο Αντόνιο Γκουτέρες δεν θέλει να καταγραφεί ακόμα μία αποτυχία με άγνωστες τις προεκτάσεις. Πέραν όμως της δυστοκίας Γκουτέρες για συνάντηση, το κύριο θέμα που απασχολεί και θα απασχολήσει τον οργανισμό είναι το αφγανικό και οι προεκτάσεις που λαμβάνει. Όχι μόνο για το πώς θα το διαχειριστούν τα Ηνωμένα Έθνη αλλά και εξαιτίας της δριμείας κριτικής που δέχεται περί αδράνειας. Στη Λευκωσία, πάντως, παρά τα όσα ακούγονται, θεωρείται σχεδόν βέβαιη η συνάντηση Γκουτέρες με τους δύο ηγέτες στη Νέα Υόρκη. Για την ανακίνηση των συνομιλιών υπάρχει η σκέψη ανταλλαγής επιστολών προθέσεων μεταξύ των δύο ηγετών, όπου θα εκφράζουν τη δέσμευσή τους για επανέναρξη της διαδικασίας, καταγράφοντας τις βασικές θέσεις της κάθε πλευράς.
Κυριαρχική ισότητα
Αυτό το οποίο συζητείται εντόνως μεταξύ διπλωματικών κύκλων και της Λευκωσίας, είναι το βρετανικό σχέδιο. Ήδη ο επικεφαλής του Κυπριακού στο Foreign Οffice Ajay Sharma προχωρά σε διαβουλεύσεις και επαφές. Υπάρχει ήδη μία συζήτηση διεύρυνσης των έξι σημείων του πλαισίου Γκουτέρες σε δέκα και θα συζητούνται ανά ζεύγη. Με αυτό τον τρόπο, όπως σημειώνουν διπλωματικοί κύκλοι, είναι δυνατό να εγερθούν διάφορα ζητήματα που απασχολούν την τουρκική πλευρά. Θα μπορεί να συζητείται παράλληλα δηλαδή το εδαφικό με το περιουσιακό ή οι εγγυήσεις με την κυριαρχική ισότητα που είναι το κύριο ζητούμενο των τουρκικών θέσεων. Διπλωματικοί κύκλοι, πάντως, δεν βλέπουν αρνητικά το ενδεχόμενο παραχώρησης του δικαιώματος σύναψης συμφωνιών στα ομόσπονδα κρατίδια για να αισθάνονται ότι έχουν διεθνή εκπροσώπηση, όπως στην περίπτωση του τουρισμού, της παιδείας και του πολιτισμού. Στην εξίσωση της νέας προσπάθειας θα επιχειρηθεί να παρουσιαστούν τα εγγενή δικαιώματα (inherent rights) των δύο κοινοτήτων με μία διατύπωση στη συμφωνία η οποία θα παραπέμπει σε συνιδιοκτησία της Ομόσπονδης Κυπριακής Δημοκρατίας από τις δύο κοινότητες. Το ζήτημα του inherent rights αναμένεται να είναι ένα ξεχωριστό σημείο στο διευρυμένο πλαίσιο Γκουτέρες που θα επιτρέπει στους Τ/κ να μπει μία αναφορά για συνιδιοκτησία των Τ/κ στην Ενωμένη Ομόσπονδη Δημοκρατία, κάτι που θα παραπέμπει στο ότι οι Τ/κ εκχώρησαν την κυριαρχία τους για να δημιουργηθεί Ενωμένη Ομόσπονδη Δημοκρατία. Αυτό, από μόνο του, μπορεί να ικανοποιήσει το αίτημα για κυριαρχική ισότητα των Τ/κ. Από την άλλη, το γεγονός ότι η Ενωμένη Ομόσπονδη Δημοκρατία δεν θα υποβάλει νέα αίτηση στην Ε.Ε. και στον ΟΗΕ θα παραπέμπει στο ότι είναι συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας και με αυτόν ακριβώς τον τρόπο θα τετραγωνιστεί ο περιβόητος κύκλος. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί και μία προέκταση της ανακοίνωσης Αναστασιάδη-Έρογλου το 2014, όπου όπως καταγραφόταν «η ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία, ως μέλος των Ηνωμένων Εθνών θα έχει μία και μόνη διεθνή ακεραιότητα και μία και μόνη κυριαρχία, η όποια καθορίζεται ως η κυριαρχία που απολαμβάνουν όλα τα κράτη μέλη των Η.Ε. δυνάμει του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ και η όποια εκπηγάζει από Ε/κ και Τ/κ». Τότε είχε ασκηθεί έντονη κριτική στο εσωτερικό της ε/κ πλευράς για την απάλειψη του όρου «αδιαίρετη» που υπήρχε σε προηγούμενες συμφωνίες.
Η σκακιέρα μετά την επέλαση
Δεν είναι τυχαίο ότι η Λευκωσία επικεντρώθηκε ιδιαίτερα στις έντονες αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας για το ενδεχόμενο λύσης δύο κρατών. Υπήρξε συγκεκριμένη δήλωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και κίνηση από πλευράς της Ουάσινγκτον το προηγούμενο διάστημα. Κινήσεις που προκάλεσαν ανακούφιση στη Λευκωσία. Με τα νέα δεδομένα, ωστόσο, κανείς δεν είναι εντελώς σίγουρος. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει να αντιμετωπίσει σοβαρά ζητήματα στο εσωτερικό της για το κατά πόσο τελικά άξιζε η παρουσία στο Αφγανιστάν αλλά και τον σοβαρό κίνδυνο της απομόνωσής της. Οι παίκτες στη Μέση Ανατολή, οι οποίοι εν πολλοίς βασίστηκαν στην αμερικανική προστασία όλο αυτό το διάστημα ενδεχομένως να κοιτάξουν αλλού, φοβούμενοι μήπως έχουν την ίδια τύχη με το Αφγανιστάν. Πέραν όμως της Μέσης Ανατολής, ζήτημα τίθεται και για το πώς θα κινηθεί η Τουρκία. Θα φοβηθεί τις αντιδράσεις της Αμερικής σε μετέπειτα κινήσεις της; Ή τις αντιδράσεις της Ε.Ε., η οποία όπως όλα δείχνουν (βλέπε σελ. 3) πιάστηκε στον ύπνο από τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν; Αντιθέτως η Τουρκία φαίνεται πως θα παίξει έναν ενισχυμένο ρόλο. Όχι μόνο για τις συγκαταβατικές σχέσεις που διατηρεί με τους Ταλιμπάν αλλά και εξαιτίας των προσφυγικών ροών, όπου αναμένεται να επαναληφθεί το ίδιο σκηνικό με την Συρία. Σε μία τέτοια κατάσταση, όπως εκτιμάται από πολιτικούς κύκλους, το τελευταίο που θα θέλει να κάνει η Ε.Ε. είναι να καταδικάσει τυχόν νέες τουρκικές προκλήσεις.
