Σε διακεκαυμένη ζώνη με ορόσημο τις προεδρικές εκλογές της Τουρκίας τον Ιούνιο του 2023 έχουν εισέλθει οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, με την Αθήνα να προετοιμάζεται για όλα τα πιθανά σενάρια ρητορικής έντασης αλλά και προκλήσεων στο πεδίο από τον Ταγίπ Ερτογάν, που εισέρχεται στην τελική ευθεία προς τις καθοριστικές για το μέλλον του κάλπες από μειονεκτική θέση.
Η Αθήνα ούτως ή άλλως δεν έτρεφε αυταπάτες: Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης γνώριζε πως οι επόμενοι μήνες θα είναι ιδιαίτερα δύσκολοι στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής. Όμως, την εβδομάδα που πέρασε οι σχετικές εκτιμήσεις πρακτικά μεταβλήθηκαν σε βεβαιότητα μέσω δύο παράλληλων κινήσεων της Αγκυρας.
Πρώτον, με την υπογραφή του «συμπληρωματικού», παράνομου, τουρκολιβυκού μνημονίου η Άγκυρα άνοιξε τον δρόμο της έμπρακτης αμφισβήτησης ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, μέσω της προσπάθειας πραγματοποίησης ερευνών ή γεωτρήσεων νοτίως της Κρήτης.
Δεύτερον, με την παρουσία του κ. Ερντογάν στη σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, όπου ο Τούρκος πρόεδρος μετέφερε την ένταση που προκαλεί στις διμερείς σχέσεις στην αίθουσα του δείπνου των ηγετών, προκαλώντας την εύλογη και αυστηρή απάντηση του κ. Μητσοτάκη.
Ο ρόλος του Καΐρου
Είναι σαφές πως η Αθήνα εξετάζει –και προετοιμάζεται αναλόγως– όλα τα εναλλακτικά σενάρια κινήσεων από πλευράς Τουρκίας που θα μπορούσαν να ανεβάσουν το θερμόμετρο στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο. Από την περασμένη Δευτέρα, όμως, και την αιφνίδια επίσκεψη της τουρκικής αντιπροσωπείας στην Τρίπολη, στο μικροσκόπιο έχουν μπει πιθανές ενέργειες με όχημα το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Ειδικότερα, δε, κινήσεις νοτίως της Κρήτης, μέσω των οποίων θα μπορούσε να επιχειρηθεί η «ακύρωση» της συμφωνίας Ελλάδας – Αιγύπτου για τη χάραξη ΑΟΖ.
Η Αθήνα εκτιμά πλέον ως ιδιαίτερα πιθανή την αποστολή του «Ορούτς Ρέις» ή άλλου ερευνητικού σκάφους νοτίως της Κρήτης έπειτα από σχετική «άδεια» από τη λιβυκή κυβέρνηση, με βάση το μνημόνιο της περασμένης Δευτέρας. Υπενθυμίζεται πως το «καυτό» καλοκαίρι του 2020 το «Ορούτς Ρέις» δεν είχε κινηθεί στη συγκεκριμένη περιοχή και άρα δεν υπάρχουν τα απαιτούμενα «στοιχεία» που θα αιτιολογούσαν την αποστολή πλωτού γεωτρυπάνου.
Είναι δεδομένο ότι, εάν η Άγκυρα επιλέξει να αξιοποιήσει με τη χρήση ερευνητικού το νέο τουρκολιβυκό μνημόνιο, η αντίδραση της Αθήνας θα είναι άμεση, με την αποστολή πολεμικών πλοίων που θα αναλάβουν την «επιτήρησή» του. Η ειδοποιός διαφορά σε σχέση με το παρελθόν είναι ότι, σύμφωνα με πληροφορίες, στο παρασκήνιο βρίσκονται σε εξέλιξη διεργασίες ώστε στην περιοχή να έχει ισχυρή παρουσία με πλοία και η Αίγυπτος: είτε με αυτόνομη ναυτική παρουσία είτε με τη μορφή της διεξαγωγής μεγάλης κλίμακας άσκησης. Η συγκεκριμένη προοπτική θεωρείται ρεαλιστική όχι μόνον λόγω της άριστης σχέσης μεταξύ των δύο χωρών, αλλά και επειδή τυχόν έρευνες από πλευράς της Τουρκίας θα παραβιάζουν επί της ουσίας εμπράκτως τη συμφωνία Αθήνας – Καΐρου για την ΑΟΖ. Σε κάθε περίπτωση είναι σαφές πως με την «ενεργοποίηση» και της Αιγύπτου το μήνυμα προς την Άγκυρα για το ευρύτερο «ρίσκο» που αναλαμβάνει θα είναι ιδιαίτερα ισχυρό.
Πρωτοβουλίες
Παράλληλα, η κυβέρνηση θα κινηθεί και στο διπλωματικό πεδίο. Στο Μέγαρο Μαξίμου επικρατεί ικανοποίηση για το γεγονός ότι η προσπάθεια της Άγκυρας να εργαλειοποιήσει εκ νέου το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο προκάλεσε την ηχηρή αντίδραση της Ουάσιγκτον, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, αλλά και της Γερμανίας. Όμως από την Αθήνα θεωρείται κρίσιμο να καταβληθούν προσπάθειες ώστε να δοθεί ώθηση στην προσπάθεια επίλυσης του πολιτικού προβλήματος στη Λιβύη και να διαμορφωθεί μια νέα κατάσταση, όπου η εκεί κυβέρνηση δεν θα είναι επί της ουσίας «ενεργούμενο» της Τουρκίας και του Ταγίπ Ερντογάν.
Υπό το ανωτέρω πρίσμα θεωρείται κρίσιμη η ενεργοποίηση του Βερολίνου, και δεν είναι τυχαίο ότι την περασμένη Τετάρτη ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας επέλεξε να συναντηθεί με τον Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα, με την ατζέντα να περιλαμβάνει και το λιβυκό ζήτημα. Εξάλλου το έδαφος είναι πρόσφορο για ένα διαφορετικό στάτους κβο στη Λιβύη, όπου η υφιστάμενη φιλοτουρκική κυβέρνηση κάθε άλλο παρά αντιπροσωπευτική μπορεί να θεωρηθεί. Είναι ενδεικτικό ότι τόσο η λιβυκή Βουλή, πολλά μέλη του Ανωτάτου Συμβουλίου του Κράτους, καθώς και ο καθ’ ύλην αρμόδιος επικεφαλής της Εθνικής Λιβυκής Εταιρείας Πετρελαίου καταδίκασαν το πρόσφατο μνημόνιο, τονίζοντας ότι είναι παράνομο, ανυπόστατο και μη δεσμευτικό για τη Λιβύη.
Τα 12 μίλια
Αντιθέτως, σύμφωνα με πληροφορίες, η κυβέρνηση κρατάει στο «συρτάρι» δύο άλλες δυνητικές πρωτοβουλίες: την επέκταση των χωρικών υδάτων στα δώδεκα μίλια νοτίως της Κρήτης και την προσπάθεια δρομολόγησης κυρώσεων κατά της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οπως αναφέρουν κυβερνητικές πηγές, το σχέδιο για την επέκταση των χωρικών υδάτων είναι έτοιμο. Αλλά πρέπει να ενεργοποιηθεί σε ουδέτερο χρόνο, καθώς τώρα, εκτός των άλλων, θα ενίσχυε τη ρητορική Ερντογάν πως είναι η Αθήνα και όχι η Άγκυρα που πυροδοτεί με μονομερείς ενέργειες την ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Επίσης, αναφορικά με τις κυρώσεις εκτιμάται πως, με δεδομένη τη σαφή καταδίκη της συμπεριφοράς της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν θα ήταν χρήσιμο να ανοίξει μια –εκ των πραγμάτων ιδιαίτερα σύνθετη– συζήτηση εντός της Ε.Ε. για τη σκοπιμότητα και το πιθανό εύρος ενός πακέτου κυρώσεων κατά της Αγκυρας. Εξάλλου η σχετική διαπραγμάτευση θα ήταν ακόμη πιο πολύπλοκη υπό το πρίσμα των λεπτών ισορροπιών που δημιουργούν στη διπλωματική σκακιέρα ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Η υπηρεσιακή
Θα πρέπει, τέλος, να επισημανθεί ότι το Μέγαρο Μαξίμου απασχολεί το ενδεχόμενο ο κ. Ερντογάν να επιχειρήσει να «εκμεταλλευθεί» το γεγονός ότι μεταξύ των εκλογών με την απλή αναλογική και της δεύτερης κάλπης με τον εκλογικό νόμο της Ν.Δ. την ευθύνη διακυβέρνησης στην Ελλάδα θα έχει μια υπηρεσιακή κυβέρνηση με εκ των πραγμάτων περιορισμένη εμπειρία και ίσως χαλαρότερα αντανακλαστικά.
Σύμφωνα με πληροφορίες, με δεδομένο ότι στην υπηρεσιακή κυβέρνηση μπορούν να μετάσχουν και πολιτικά πρόσωπα, ένα σενάριο που εξετάζεται είναι να συζητηθεί από τα κόμματα, την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και τον/την ανώτατο/η δικαστικό που θα αναλάβει χρέη πρωθυπουργού να παραμείνουν στις θέσεις τους ο υπουργός Αμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος και ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας. Έτσι, ξεπερνιέται ο «σκόπελος» να κληθούν να διαχειριστούν μια μείζονα κρίση με την Τουρκία δύο υπηρεσιακοί υπουργοί που εκ των πραγμάτων δεν θα έχουν καλή γνώση του επιχειρησιακού πεδίου αλλά και δοκιμασμένες στον χρόνο επαφές στη διπλωματική σκηνή.
