Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στις 16 Αυγούστου 1960 η Κύπρος γινόταν ανεξάρτητο κράτος. Ο τελευταίος Βρετανός κυβερνήτης της Κύπρου Χιου Φουτ διάβασε στην αίθουσα του Μεταβατικού Υπουργικού Συμβουλίου την προκήρυξη της βασίλισσας Ελισσάβετ Β΄, με την οποία ανακοίνωνε την εγκατάλειψη της αγγλικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Οι γενικοί πρόξενοι της Ελλάδας Γ. Χριστόπουλος και της Τουρκίας Β. Τουρέλ, ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου και πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακάριος Γ΄ και ο αντιπρόεδρος Φαζίλ Κιουτσούκ υπέγραψαν μαζί με τον Χιου Φουτ τα κείμενα των συμφωνιών ανεξαρτητοποίησης της Κύπρου. Το μεσημέρι της 16ης Αυγούστου έγινε στο Κυβερνείο (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο) η υποστολή της βρετανικής σημαίας και η έπαρση της κυπριακής.
(Φωτ. Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών)
Πριν από αυτά, την 1η Μαρτίου του 1959 ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος από το μπαλκόνι της Αρχιεπισκοπής, επιστρέφοντας από τις Σεϋχέλλες, όπου είχε εξοριστεί, είχε εκφωνήσει σύντομο λόγο προς το συγκεντρωθέν πλήθος: «Κλείσατε αυτό το όραμαν εις την ψυχήν σας και να είστε βέβαιοι, απολύτως βέβαιοι, ότι το νέον κράτος, το οποίον, διά της θυσίας σας, διά της αγάπης σας, θεμελιούται σήμερον θα αποβεί κράτος ευημερίας και προόδους, ηθικής και δικαιοσύνης, κράτος του Θεού. Ζήτω η ελευθέρα και Ανεξάρτητος Κύπρος!». Τον Δεκέμβριο του 1959, είχαν διεξαχθεί και οι πρώτες προεδρικές εκλογές, κατά τις οποίες ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος εξασφάλισε το 66,85% των ψήφων (ανθυποψήφιός του ήταν ο Ιωάννης Κληρίδης, ο οποίος έλαβε το 33,18% των ψήφων). Ταυτόχρονα, πραγματοποιήθηκαν εκλογές για την τουρκοκυπριακή κοινότητα, η οποία εξέλεξε στη θέση του αντιπροέδρου τον Φαζίλ Κιουτσούκ χωρίς ανθυποψήφιο.
Εν τέλει, στις 16 Αυγούστου 1960, εν μέσω θέρους, ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία και αυτή η ημερομηνία έγινε επίσημη αργία, που δεν έμελλε όμως να λάβει τη συμβολική σπουδαιότητα που της αναλογούσε. Τρία μόνο χρόνια εορτάστηκε η 16η Αυγούστου ως η Ημέρα Ανεξαρτησίας της Κύπρου. Στις 11 Ιουλίου 1963 ελήφθη η απόφαση υπ’ αριθμόν 9 του Υπουργικού Συμβουλίου για αλλαγή της ημερομηνίας. Διαβάζουμε στο σχετικό ανακοινωθέν: «Κατά την σημερινήν αυτού συνεδρίαν υπό την προεδρίαν της Α.Μ. του Προέδρου της Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, το Υπουργικόν Συμβούλιον», μεταξύ άλλων… «Ώρισεν ως ημέραν αργίας και εορτασμού της Ανεξαρτησίας την 1ην Οκτωβρίου αντί της 16ης Αυγούστου. […]».
(Φωτ. Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών)
Ηθικώς εξοπλισμένη η Κυπριακή Δημοκρατία
Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄ στην ομιλία που έδωσε την ημέρα της Ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, μετά την ορκωμοσία του είπε μεταξύ άλλων:
«Είμαι ευτυχής διότι σε με έλαχεν ο κλήρος κατά την ιστορικήν αυτήν ώραν να εκπροσωπήσω την πατρίδα μου και να υπογράψω εκ μέρους του ελληνικού κυπριακού λαού την επίσημον πράξην διά της οποίας η Κύπρος καθίσταται ανεξάρτητος χώρα.
Η σημερινή ημέρα ενέχει ιδιαιτέραν σημασία, τόσον από κυπριακής όσον και από γενικοτέρας πλευράς. Η ανεξαρτησία της Κύπρου δεν αποτελεί μόνον ένα σταθμό εις την ιστορίαν μας, δεν παρέχεται μόνο εις τον κυπριακόν λαόν το βασικόν δικαίωμα του να δύναται ούτος να ρυθμίζει την τύχην του, αλλά τίθεται συγχρόνως ένα επιπλέον ορόσημον εις την πορεία της αναπτύξεως των δημοκρατικών θεσμών και των διεθνών αρχών της ελευθερίας.
Εκ των υπογραφέντων εγγράφων αποβαίνει έκδηλον ότι διά την ομαλήν λειτουργίαν της νέας πολιτείας και την απρόσκοπτον πρόοδον αυτής απαραίτητος προϋπόθεσις τυγχάνει η ειλικρινής και στενή συνεργασία μεταξύ όλων των συμβαλλομένων παραγόντων και ο αλληλοσεβασμός και η εκτίμησις των εθνικών και πνευματικών παραδόσεων και ιδεωδών των Ελλήνων και Τούρκων κατοίκων της Κύπρου.
Επιθυμούμε να δηλώσωμεν ότι από ελληνικής κυπριακής πλευράς θα καταβληθή πάσα προσπάθεια ώστε ο σεβασμός και η εκτίμησις και η συνεργασία αύτη να αναπτυχθώσι εις τον μέγιστον δυνατόν βαθμόν κατά τρόπον ώστε το σύνταγμα να λειτουργήση ευρύθμως και κατά τρόπον εγγυώμενον την απόλυτην ισοτιμίαν των πολιτών, την εφαρμογήν της δικαιοσύνης και του νόμου άνευ διακρίσεως, ευνοίας ή πάθους.
Θα αποβλέψωμεν είς την εδραίωσιν της ενότητος της Κύπρου και την πρόοδον και ανάπτυξιν αυτής ως συνόλου. Διά του τρόπου τούτου η νεοπαγής δημοκρατία και εσωτερικώς θα ευσταθήση και θα προοδεύση εξυπηρετούσα κατά τον καλύτερον δυνατόν τρόπον τους κατοίκους της, και εξωτερικώς θα ανταποκριθή εις τας διεθνείς ευθύνας και υποχρεώσεις της, συμβάλλουσα εν τω μέτρω των δυνατοτήτων της εις την δι’ ειρηνικών μέσων παγίωσιν της ειρήνης εις την περιοχήν αυτήν» [...].
Η νέα πολιτεία έχει πλήρη επίγνωσιν της σοβαράς αποστολής της, γνωρίζει καλώς τας ευθύνας της, τόσον διά την ευημερίαν του κυπριακού λαού όσον και από γενικοτέρας απόψεως και ήδη είναι ηθικώς εξοπλισμένη η Κυπριακή Δημοκρατία διά να αναλάβη τας ευθύνας της […]».
(Πηγή: Ψηφιακός Ηρόδοτος, απομαγνητοφώνηση δική μας)
Η 16η Αυγούστου στον Τύπο
Η απόφαση δεν πέρασε απαρατήρητη από τον Τύπο της εποχής, αν και τα προηγούμενα τρία χρόνια δεν είχε λάβει η 16η Αυγούστου σπουδαία αναγνώριση στις εφημερίδες. Στην εφημερίδα «Εθνική», στις 14 Ιουλίου 1963 διαβάζουμε το σχόλιο: «Ας μεταθέσωμεν επί τέλους την ημέραν της Ζυριχικής μας Παλιγγενεσίας από την 16ην Αυγούστου προς την 1ην Οκτωβρίου! Ούτω εσκέφθη και ούτως έπραξε το… έξυπνον Υπουργικόν μας Συμβούλιον. Τουλάχιστον κατά την 1ην Οκτωβρίου θα έχωμεν μαθητάς να μανδρίζωμεν και καθηγητάς να διατάσσωμεν όπως δίδουν το πρόσταγμα. Αλλά τι τέλος πάντων θα εορτάζουν οι αθεόφοβοι. Τουλάχιστον να μετετίθοντο οι εορτασμοί κατά την 31ην Δεκεμβρίου ή την 15ην Ιουλίου κάτι θα είχαμεν να εορτάσωμεν. Εις μεν την πρώτην περίπτωσην θα εορτάζαμεν την κατάργησιν των Δήμων, εις δε την δευτέραν την απορφάνωσιν του Συνταγματικού μας Δικαστηρίου».
Στην εφημερίδα «Μάχη» στις 12 Ιουλίου 1963 η είδηση της αλλαγής σε ένα μονόστηλο στη σελίδα 6: «Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ της Ανεξαρτησίας την 1ην Οκτωβρίου» και απλώς στο κείμενο αναγράφεται: […] μεταξύ άλλων, ώρισεν ως ημέραν αργίας και εορτασμού της Ανεξαρτησίας την 1ην Οκτωβρίου αντί της 16ης Αυγούστου». Η είδηση, πάντως, δεν φαίνεται να είχε σπουδαία απήχηση στον Τύπο... αφού λίγες οι σχετικές αναφορές… Όσο για τους λόγους, επισήμως άγνωστοι… λέγεται είναι πως ήταν το θέρος, και η απουσία των επισήμων, ιδίως των ξένων επιτετραμμένων.
