Απόστολος Λακασάς
Η Ελλάδα έχασε επένδυση 80-100 εκατομμυρίων ευρώ ενός από τα καλύτερα πανεπιστήμια διεθνώς και της Μέσης Ανατολής, του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού. Ο λόγος; Η απαγόρευση ίδρυσης μη κρατικών μη κερδοσκοπικών ΑΕΙ στην Ελλάδα. Ποιος κέρδισε την επένδυση; Η Κύπρος, η τριτοβάθμια εκπαίδευση της οποίας αναπτύσσεται δυναμικά, βασισμένη στους Ελληνες φοιτητές αλλά και πανεπιστημιακούς.
Σχεδόν ο ένας στους τρεις φοιτητές σε κυπριακά ΑΕΙ είναι Ελληνας. Ενδεικτικό είναι ότι στις εξετάσεις των δικηγορικών συλλόγων της Ελλάδας για την άδεια άσκησης επαγγέλματος, ουκ ολίγοι είναι απόφοιτοι κυπριακού ΑΕΙ, καθώς εκεί διδάσκεται ειδικά το ελληνικό δίκαιο. Επίσης, πολλά από τα μοριοδοτούμενα πτυχία για την πρόσληψη στο ελληνικό Δημόσιο είναι εκ Κύπρου.
10 πανεπιστήμια, τα τρία δημόσια και τα επτά ιδιωτικά, λειτουργούν στην Κύπρο. 54.235 φοιτητές σπούδαζαν το 2020-2021.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου έχει κάνει μεγάλα άλματα μετά το 2005 και την ψήφιση του νόμου για τη δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ. Πριν από τη θεσμοθέτηση των ιδιωτικών ΑΕΙ, οι Κύπριοι σπούδαζαν είτε στα ελληνικά ΑΕΙ, είτε στα βρετανικά, είτε σε κάποιο ιδιωτικό κολέγιο στη χώρα. Το 2007 άρχισε να λειτουργεί το πρώτο ιδιωτικό ΑΕΙ στο νησί και σήμερα η Κύπρος διαθέτει συνολικά 10 πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα τρία είναι δημόσια και τα επτά ιδιωτικά.
Ο αριθμός των φοιτητών στα κυπριακά ΑΕΙ άρχισε να αυξάνεται όταν ωρίμασαν οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΑΝ) της Κύπρου, το 2020-2021 στα κυπριακά ΑΕΙ σπούδαζαν 54.235 φοιτητές, με τον αριθμό σε διαρκή άνοδο τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2013-2014 οι φοιτητές ήταν 32.824. «Η μεγάλη έκρηξη κατεγράφη το 2012, όταν ξεκινήσαμε το πρώτο εξ αποστάσεως μεταπτυχιακό πρόγραμμα, για το οποίο το ενδιαφέρον από την Ελλάδα ήταν μεγάλο. Κατόπιν οργανώσαμε προγράμματα στη Νομική και στη Φαρμακευτική, επιστημονικά πεδία με μεγάλη ζήτηση, ενώ κάναμε συνεργασίες με ελληνικά ΑΕΙ για να μη χρειάζονται τα πτυχία μας ακαδημαϊκή αναγνώριση από τον ελληνικό ΔΟΑΤΑΠ», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», ο Παναγιώτης Αγγελίδης. Είναι αντιπρύτανης του ιδιωτικού Πανεπιστημίου της Λευκωσίας, του μεγαλύτερου ΑΕΙ της χώρας. Οπως παρατηρεί ο κ. Αγγελίδης, το ίδρυμα έχει φοιτητές από σχεδόν 70 χώρες (ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδάς, Αυστραλία, Λίβανος, Ισραήλ κ.ά.), αλλά πάνω από τους μισούς είναι Ελληνες.
Ενδεικτικά, από τους 54.235 φοιτητές στα 10 κυπριακά ΑΕΙ, το 2020-2021 οι 23.812 ήταν Κύπριοι πολίτες (ποσοστό 43,91%), οι 8.812 ήταν πολίτες τρίτων χωρών (ποσοστό 16,25%) και οι 21.611 ήταν πολίτες χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (39,85%). Από τους 21.611 της Ε.Ε., η συντριπτική πλειονότητα, 20.546, ήταν Ελληνες, οι οποίοι αποτελούσαν το 37,9% του συνόλου των φοιτητών στα πανεπιστήμια του νησιού.
«Το κράτος στηρίζει τα δημόσια πανεπιστήμια. Αλλά τα ιδιωτικά οργάνωσαν γρήγορα προγράμματα σπουδών με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Για παράδειγμα, κάναμε σχετικό πρόγραμμα όταν διαπιστώσαμε τη μεγάλη ζήτηση για την ειδική αγωγή από την Ελλάδα», λέει ο κ. Αγγελίδης. «Τα ιδιωτικά ΑΕΙ έχουν tailor made προγράμματα για Ελληνες φοιτητές. Για παράδειγμα, διδάσκουν στη Νομική το ελληνικό δίκαιο», επισημαίνει στην «Κ» ο Τάσος Χριστοφίδης, πρύτανης του δημόσιου Πανεπιστημίου της Κύπρου. «Τα δημόσια πανεπιστήμια της Κύπρου έχουν τροχοπέδες στην προσέλκυση φοιτητών από άλλες χώρες. Ωστόσο εμείς προσπαθούμε να προσελκύσουμε ξένους φοιτητές βάσει υψηλών ποιοτικά κριτηρίων. Γι’ αυτό πρέπει να προσφέρουμε καλά προγράμματα σπουδών και προσιτή στέγη. Ανάπτυξη υπάρχει στην Κύπρο, αλλά πρωτίστως σε οικονομικό επίπεδο», προσθέτει.
Τώρα συζητείται ρύθμιση ώστε να μπορούν τα δημόσια ΑΕΙ να οργανώνουν αγγλόφωνα προπτυχιακά για την προσέλκυση ξένων φοιτητών. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα δίδακτρά τους πρέπει να είναι στο ύψος των ιδιωτικών ΑΕΙ. Ωστόσο ο αντίλογος λέει ότι εάν τα δίδακτρα είναι υψηλά, κάποιος φοιτητής μπορεί να επιλέξει ΑΕΙ σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Οι καθηγητές
Η ανάπτυξη των ιδιωτικών κυπριακών ΑΕΙ βασίστηκε όχι μόνο στους Ελληνες φοιτητές, αλλά και στους πανεπιστημιακούς. «Πήγα στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου το 2018, όταν δημιουργήθηκε η θέση του πρώτου πρύτανη με διεθνή πρόσκληση. Οι εντυπώσεις μου είναι ιδιαίτερα θετικές, με τα ΑΕΙ να έχουν την ακαδημαϊκή ελευθερία να αξιοποιούν τον προϋπολογισμό τους βάσει στρατηγικής, από τη στιγμή που το budget είναι στην αρμοδιότητα του συμβουλίου», δηλώνει στην «Κ» ο Σωκράτης Κάτσικας, Ελληνας πανεπιστημιακός που πλέον εργάζεται στη Νορβηγία.
Σύμφωνα με τον ίδιο, τα θετικά των κυπριακών ΑΕΙ είναι η οργάνωση –«ολοκληρώνονται οι σπουδές κανονικά, χωρίς καταλήψεις και εμβόλιμες εξεταστικές για τους “αιωνίους”», λέει–, ενώ και το κόστος διαβίωσης είναι συγκρίσιμο με το κόστος «μετανάστευσης» ενός νέου από την Αθήνα σε κάποιο περιφερειακό ελληνικό ΑΕΙ. Τα ιδιωτικά κυπριακά ΑΕΙ πάσχουν στο κομμάτι της έρευνας.
Το τοπίο εκτιμάται ότι θα αλλάξει η επένδυση του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού (AUB) στην Πάφο. Το ίδρυμα, μαζί με το ομώνυμο ΑΕΙ στο Κάιρο και το Boğaziçi στην Κωνσταντινούπολη (εξέλιξη της Ροβερτείου Σχολής), αποτελούν μέρος εξέχουσας ακαδημαϊκής τριπλέτας στη Μέση Ανατολή. Η απόφαση του AUB λειτουργεί συνειρμικά με την οκνηρή αντίδραση της ελληνικής πολιτείας για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης με την ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ. «Σκεφτήκαμε την Ελλάδα, αλλά η νομοθεσία στη χώρα σας κάνει πολύ δύσκολη την ίδρυση ενός όμοιου πανεπιστημίου με αυτό στη Βηρυτό», λέει στην «Κ» ο Λιβανέζος Wassim El Hajj, εκτελεστικός διευθυντής στο AUB Mediterraneo, όπως είναι η ονομασία του νέου ιδρύματος.
Η επένδυση έχει και μεγάλη οικονομική και πολιτική σημασία. Οπως ανέφερε στην «Κ» ο δήμαρχος Πάφου Φαίδωνας Φαίδωνος, «η επιλογή του AUB δεν είναι καθόλου άσχετη με το γεγονός ότι οι ΗΠΑ θεωρούν την τριτοβάθμια εκπαίδευση “ήπιο” πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής τους και παρέχουν ουσιαστική οικονομική βοήθεια σε έργα εκπαιδευτικών υποδομών σε χώρες στις οποίες έχουν σημαντικά συμφέροντα. Η Ελλάδα και η Κύπρος θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο μέσω της εκπαίδευσης, προσελκύοντας στα ΑΕΙ τους φοιτητές από χώρες των Βαλκανίων, της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής».
«Μήπως να το κάνουμε όπως η Κύπρος;», λέει στην «Κ» ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών, Χρήστος Μπούρας.
Τον προβληματισμό της εκφράζει και η καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, Μαρία Γαβουνέλη.
Φοιτητής Αθηνών – φοιτητής Λευκωσίας: oι μεγάλες ανισότητες
«Σκεφθείτε δύο νέα παιδιά: Το ένα, με πολύ κόπο και διάβασμα και ίσως λίγη τύχη, δίνει Πανελλαδικές Εξετάσεις και περνάει στη Νομική Αθηνών. Θα αντιμετωπίσει ένα περιβάλλον δύσκολο και ενδιαφέρον, ζωντανό και παράλογο, γεμάτο με προκλήσεις επιστημονικές αλλά και τις πολλές ιδιαιτερότητες του χώρου. Επειτα από πολλαπλές περιόδους εξετάσεων, ενίοτε καταλήψεις και τριήμερες αργίες, κάποια στιγμή προς το τέλος του πέμπτου έτους θα πάρει το πτυχίο του με δόξα και τιμή και θα ξεκινήσει τη μακρά επαγγελματική πορεία του νομικού», παρατηρεί στην «Κ» η Μαρία Γαβουνέλη, καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τα πρώτα λόγια της υποψιάζουν για τη σύγκριση που ακολουθεί. «Στο μεταξύ, το άλλο παιδί, που ίσως δεν διάβασε τόσο και ίσως δεν ήταν τόσο τυχερό, παρακολουθεί πρόγραμμα ελληνικού δικαίου σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο εκτός Ελλάδος, στο οποίο απλώς ενεγράφη. Σε τρία χρόνια, με την ίδια ύλη, τα ίδια βιβλία, ενίοτε και με τους ίδιους καθηγητές έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του και όταν έρχεται το πρώτο να γραφτεί στον δικηγορικό σύλλογο ως ασκούμενος, εκείνο τελειώνει ήδη τις επαγγελματικές του εξετάσεις. Ποιο είναι άραγε το πιο τυχερό; Και τι μας λέει η μικρή αυτή διδακτική, πλην απολύτως αληθινή ιστορία για το μέλλον της χώρας και των πανεπιστημίων της;», δηλώνει η καθηγήτρια με νόημα.
«Μήπως να το κάνουμε όπως η Κύπρος;», ρωτάει, μιλώντας στην «Κ», ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών, Χρήστος Μπούρας. Ο πανεπιστημιακός θέτει στη συζήτηση το γεγονός ότι αρκετοί Ελληνες οδηγούνται στην Κύπρο και στα κυπριακά ιδιωτικά πανεπιστήμια για να σπουδάσουν σε τμήματα της επιλογής τους. «Στη πλειονότητά τους είναι νέοι άνθρωποι που πέρασαν στην Ελλάδα, αλλά σε κάποιο τμήμα που δεν ήταν της επιλογής τους. Αυτό δείχνει ότι ο ακαδημαϊκός χάρτης της Ελλάδας θέλει άμεσα συζήτηση και αναδιάρθρωση. Παράγουμε αποφοίτους από τμήματα που δεν χρειάζονται στην οικονομία της χώρας ή συμβαίνει να είναι κατά πολύ περισσότεροι από τις ανάγκες της».
Η ανάγκη για αναδιάρθρωση του ακαδημαϊκού χάρτη είναι ύψιστη, ωστόσο μόνο το Πανεπιστήμιο Πατρών προχώρησε σε συγχωνεύσεις τμημάτων του. Στο αίτημα της ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας προς τα ΑΕΙ να προτείνουν συγχωνεύσεις, τα ιδρύματα απάντησαν με πολυσέλιδες αποφάσεις στις οποίες τονίζουν τον ρόλο, το έργο και τη σημασία των τμημάτων τους. Η ηγεσία του υπουργείου δεν προχώρησε σε συγχωνεύσεις, υπό τον φόβο των αντιδράσεων.
Αρνητικοί είναι οι Ελληνες πανεπιστημιακοί και για τη θεσμοθέτηση των ιδιωτικών ΑΕΙ. Μήπως εθελοτυφλούν στις διεθνείς εξελίξεις; Ηδη τα αγγλόφωνα προπτυχιακά προγράμματα με δίδακτρα που οργανώνουν τα δημόσια ΑΕΙ θέτουν την πρόκληση της προσέλκυσης φοιτητών με οικονομικά κριτήρια. Ο κ. Μπούρας από την πλευρά του δηλώνει ότι «η χώρα πρέπει να ανοίξει μια συζήτηση χωρίς δαιμονοποιήσεις και θέσφατα για τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων που θα απευθύνονται σε Ελληνες που έχουν την οικονομική δυνατότητα διδάκτρων και σε αλλοδαπούς για ξενόγλωσσα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Πρέπει να γίνουν γρήγορα βήματα, μεταξύ των οποίων και η αναθεώρηση του άρθρου 16. Τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια και άλλοι φορείς έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν τέτοια τμήματα. Θα είναι και μια οικονομική ανάσα γι’ αυτά και για την οικονομία της χώρας».
Οι αριθμοί
10 πανεπιστήμια, τα τρία δημόσια και τα επτά ιδιωτικά, λειτουργούν στην Κύπρο
54.235 φοιτητές σπούδαζαν το 2020-2021. Οι 23.812 ήταν Κύπριοι, 8.812 πολίτες τρίτων χωρών και 21.611 από Ε.Ε.
20.546 φοιτητές ήταν Ελληνες, το 37,9% του συνόλου των φοιτητών στα πανεπιστήμια του νησιού.
8 έως 30 χιλιάδες ευρώ είναι τα ετήσια δίδακτρα των προπτυχιακών προγραμμάτων. Εως 25.000 φθάνουν
για ένα μεταπτυχιακό
80-100 εκατ. ευρώ εκτιμάται η επένδυση του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού
