Γιώργος Σκαφιδάς
Ο κύβος ερρίφθη, με τον Ερντογάν να δίνει το επίσημο σύνθημα για εκλογές στις 14 Μαΐου, επιβεβαιώνοντας έτσι και τις διαρροές που είχαν προηγηθεί διά στόματος Μπαχτσελί (ειρήσθω εν παρόδω, δεν είναι η πρώτη φορά που ο εθνικιστής κυβερνητικός εταίρος αποκαλύπτει όσα θα ακολουθήσουν…).
Οι Τούρκοι ψηφοφόροι θα κληθούν, λοιπόν, στις κάλπες στις 14 Μαΐου, περίπου έναν μήνα δηλαδή πριν από το προγραμματισμένο, για να εκλέξουν βουλευτές και πρόεδρο, με τον 68χρονο (69χρονο σε μερικές εβδομάδες) Ερντογάν να διεκδικεί την επανεκλογή του στην προεδρία και την ενωμένη αντιπολίτευση των «έξι» να αναμένεται να ανακοινώσει τον δικό της προεδρικό υποψήφιο, κατά πάσα πιθανότητα μέσα στις επόμενες ημέρες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, για πρώτη φορά στα τουρκικά χρονικά, έξι αντιπολιτευόμενα κόμματα (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό – CHP, Καλό – İYİ, Δημοκρατίας και Προόδου – DEVA, Μέλλοντος – Gelecek, Ευδαιμονίας – Saadet, Δημοκρατικό – DP) έχουν ενώσει προεκλογικά τις δυνάμεις τους σε ένα κοινό μέτωπο ενάντια στον Ερντογάν.
Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι για πρώτη φορά μεταξύ αυτών των αντιπολιτευόμενων δυνάμεων που κοντράρουν τον Ερντογάν συγκαταλέγονται και παρατάξεις στην ηγεσία των οποίων βρίσκονται άλλοτε κορυφαίοι υπουργοί του ερντογανικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP): ο Αλί Μπαμπατζάν με το DEVA και ο Αχμέτ Νταβούτογλου με το Gelecek.
Ποιος θα είναι ο αντι-Ερντογάν της αντιπολίτευσης;
Μιλώντας στην Habertürk, η 66χρονη ηγέτιδα του αντιπολιτευόμενου Καλού Κόμματος (İYİ) Μεράλ Ακσενέρ ξεχώρισε δύο ημερομηνίες: την 26η Ιανουαρίου, οπότε οι «έξι» ηγέτες της αντιπολίτευσης πρόκειται να έχουν την επόμενη συνάντησή τους, και την 30ή Ιανουαρίου, οπότε οι αντιπολιτευόμενοι «έξι» πρόκειται να παρουσιάσουν το κυβερνητικό τους πρόγραμμα.
Με γνωστή πια την ημερομηνία των εκλογών, ο χρόνος μετρά αντίστροφα για την τουρκική αντιπολίτευση, που θα πρέπει να ανακοινώσει τον δικό της κοινό προεδρικό υποψήφιο το συντομότερο. Ποιος θα είναι τελικά αυτός;
Εάν κρίνουμε από τις δημόσιες τοποθετήσεις των άμεσα εμπλεκομένων, τότε ο 74χρονος ηγέτης του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες να λάβει το χρίσμα. Αν και δημοφιλέστεροι στο ευρύ κοινό, οι -επίσης προερχόμενοι από το CHP- δήμαρχοι της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, και της Αγκυρας, Μανσούρ Γιαβάς, δείχνουν να κάνουν στην άκρη δίνοντας χώρο στον Κιλιτσντάρογλου, όπως άλλωστε και η -προερχόμενη από το εθνικιστικό MHP- Μεράλ Ακσενέρ το πολιτικό άστρο της οποίας έχει προσλάβει πολλά υποσχόμενη λάμψη τα τελευταία χρόνια εντός της Τουρκίας.
Κιλιτσντάρογλου – Ιμάμογλου – Γιαβάς
Τόσο ο 52χρονος Ιμάμογλου όσο και ο 67χρονος Γιαβάς έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι θα στήριζαν μια προεδρική υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου. Αμφότεροι -και ο Ιμάμογλου, αλλά και ο προερχόμενος Γιαβάς που ήρθε στο CHP από το εθνικιστικό MHP- χρωστούν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική τους άνοδο στον ίδιο τον Κιλιτσντάρογλου που τους στήριξε, όπως σημειώνει ο Μάικλ Ντάβεντρι στο JamesInTurkey.
Και αν ο Κιλιτσντάρογλου, από την πλευρά του, θεωρείται ως ηγέτης άχρωμος, άοσμος και υπερβολικά ήπιος για μια χώρα όπως η Τουρκία, αδύναμα σημεία έχουν παράλληλα και οι άλλοι πιθανοί υποψήφιοι του CHP:
Ο Ιμάμογλου έχει επικριθεί ως πολιτικά άπειρος και επικίνδυνα παρορμητικός, ενώ και η εν εξελίξει δικαστική του περιπέτεια αντιμετωπίζεται ως βαρίδι που θα μπορούσε να φέρει πρακτικά εμπόδια στον δρόμο του.
Ο Γιαβάς, από την άλλη πλευρά, έχει επικριθεί ως… άφαντος, καθώς αποφεύγει τις συνεντεύξεις και σπανίως τοποθετείται δημοσίως επί θεμάτων εθνικού ενδιαφέροντος.
Οσο για την 66χρονη Ακσενέρ, εκείνη έχει εδώ και καιρό, ήδη από το 2021, διαμηνύσει ότι δεν ενδιαφέρεται για την προεδρία αλλά για την πρωθυπουργία, η οποία πρωθυπουργία, όμως, έχει καταργηθεί στην Τουρκία και θα πρέπει να αποκατασταθεί μέσω μιας νέας αναθεώρησης του Συντάγματος…
Ο Εκρέμ Ιμάμογλου REUTERS/Umit Bektas/File Photo
Στα 13 χρόνια που βρίσκεται στην ηγεσία του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) ο 74χρονος Κεμάλ Κιλιτσντάρολγου δεν έχει καταφέρει ούτε μια νίκη ενάντια στον Ερντογάν, όπως επιμένουν να του υπενθυμίζουν οι επικριτές του. Από την άλλη πλευρά ωστόσο, οι «φίλοι» του υποστηρίζουν ότι χωρίς εκείνον δεν θα είχαν επιτευχθεί οι κομβικές νίκες των κ.κ. Ιμάμογλου και Γιαβάς σε Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα αντίστοιχα στις δημοτικές εκλογές του 2019.
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου (AP Photo/Burhan Ozblici)
Πλέον, καθώς μπαίνουμε στην τελική ευθεία προς την κάλπη, το ερώτημα που τίθεται είναι εάν μια υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου (ή Ιμάμογλου, ή Γιαβάς) θα μπορούσε να έχει ελπίδες επικράτησης ενάντια στον Ερντογάν;
Ο Μανσούρ Γιαβάς (AP Photo/Burhan Ozbilici)
Οι πιο δύσκολες εκλογές για τον Ερντογάν
Η επερχόμενη εκλογική αναμέτρηση θα είναι για τον Ερντογάν η πιο δύσκολη των τελευταίων 20 ετών. Ως προς αυτό συμφωνούν όλοι, ακόμη και όσοι εκτιμούν ότι ο Ερντογάν πρόκειται να βγει τελικώς και πάλι νικητής.
Οι μεγάλες απώλειες που γνώρισε το ισλαμοσυντηρητικό AKP και προσωπικά ο ίδιος ο Ερντογάν (ως ηγέτης ενός προσωποπαγούς κόμματος) στις δημοτικές εκλογές του 2019 (όταν έχασε την Άγκυρα από τον Μανσούρ Γιαβάς και την Κωνσταντινούπολη από τον Εκρέμ Ιμάμογλου), η φθορά έπειτα από δύο συναπτές δεκαετίες στην εξουσία (2003 – 2023), τα ποσοστά του εθνικιστικού MHP που φθίνουν (επηρεάζοντας έτσι αρνητικά και τα ποσοστά της κυβερνώσας ισλαμοεθνικιστικής Συμμαχία του Λαού – Cumhur Ittifaki των Ερντογάν – Μπαχτσελί), η κατάσταση της οικονομίας που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην καθημερινότητα των ψηφοφόρων (πληθωρισμός στα ύψη κ.ά.), το προσφυγικό που έχει γυρίσει μπούμερανγκ προκαλώντας έντονες αντιδράσεις στα λαϊκά στρώματα των αστικών κέντρων, το υπερπροεδρικό σύστημα διακυβέρνησης που παρουσιάζει κενά και αρρυθμίες, ο εντεινόμενος ισλαμισμός που αποξενώνει τους κοσμικούς αλλά και ο εντεινόμενος αυταρχισμός που στοχοποιεί ως εν δυνάμει εχθρούς του καθεστώτος όλους όσοι δεν είναι με τον Ερντογάν… έχουν πια διαμορφώσει ένα – αχαρτογράφητο σε μεγάλο βαθμό – προεκλογικό τοπίο που δεν προσφέρεται για εκλογικούς περιπάτους. Κάθε άλλο…
Ο Β΄ γύρος
Σε ό,τι έχει να κάνει με την εκλογική διαδικασία, για να εκλεγεί κανείς πρόεδρος από τον πρώτο γύρο της 14ης Μαΐου θα πρέπει να συγκεντρώσει το 50% των ψήφων συν έναν, πράγμα πρακτικά δύσκολο σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Εάν δεν συμβεί αυτό, τότε οι Τούρκοι εκλογείς επιστρέφουν στις κάλπες στις 28 Μαΐου για τον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών.
Η πρότερη εμπειρία έχει δείξει ότι το AKP του Ερντογάν μπορεί όντως να ηττηθεί στην κάλπη. Το 2019 έχασε τις δημαρχίες σε Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη κ.ά., ενώ και τον Ιούνιο του 2015 υπενθυμίζεται ότι είχε χάσει (προσωρινά) την απόλυτη πλειοψηφία στην εθνοσυνέλευση. Με δεδομένα τα παραπάνω, τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πια κατά βάση δύο: Θα χάσει ο Ερντογάν; Και αν χάσει, μετά τι θα κάνει;
Και αν χάσει…
Τις προηγούμενες φορές που έχασε, ο Ερντογάν επιχείρησε να ακυρώσει το εκλογικό αποτέλεσμα, είτε μέσω επαναληπτικών εκλογών (στην Κωνσταντινούπολη το 2019, επικαλούμενος δια του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου – YSK παρατυπίες στην καταμέτρηση) είτε οδηγώντας τη χώρα ξανά σε πρόωρες εθνικές εκλογές έπειτα από ένα διάστημα άνωθεν επιβληθείσης αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης και ύποπτης (προβοκατόρικης, κατά κάποιους) όξυνσης των εντάσεων μέσω επιθέσεων και τρομοκρατικών χτυπημάτων στο εσωτερικό (το 2015).
Πόσο πιθανό είναι ένα τουρκικό Καπιτώλιο;
Στην προσπάθειά του να προβλέψει όσα θα μπορούσαν να ακολουθήσουν στην Τουρκία μετά τις 14 Μαΐου, ο – επί σειρά ετών μελετητής των τουρκικών εξελίξεων – οικονομολόγος Τίμοθι Ας δεν αποκλείει το ενδεχόμενο να δούμε και εκεί σκηνές Καπιτωλίου. Το διακύβευμα είναι, άλλωστε, πολύ μεγάλο και για το ίδιο το περιβάλλον Ερντογάν που εάν βρεθεί εκτός εξουσίας θα χάσει την ασυλία του και μπορεί να στοχοποιηθεί με διώξεις, αλλά και για την αντιπολίτευση που εάν ηττηθεί θα έχει χάσει ίσως μια από τις τελευταίες ευκαιρίες που είχε να ανακόψει την πορεία της Τουρκίας προς τον αυταρχισμό και τη, για να θυμηθούμε και το πρόσφατο πρωτοσέλιδο του Economist, «δικτατορία».
Εάν φανερώνουν κάτι οι δικαστικές διώξεις κατά του Ιμάμογλου και της Καφταντσίογλου, οι φυλακίσεις του Ντεμιρτάς και της Γιουκσεντάγ, οι απειλές απαγόρευσης του φιλοκουρδικού Κόμματος Δημοκρατίας των Λαών – HDP και η διακοπή της κρατικής του χρηματοδότησης παρά το γεγονός ότι είναι το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στο τουρκικό κοινοβούλιο… αυτό είναι ο βαθμός στον οποίο ο Ερντογάν είναι διατεθειμένος να «παίξει βρώμικα» όπως καταγγέλλουν οι επικριτές του.
Δημοσκοπήσεις
Οι δημοσκοπήσεις, πάντως, δίνουν προβάδισμα στην αντιπολίτευση. Σύμφωνα με τις σφυγμομετρήσεις, ο Ερντογάν στον Β΄ γύρο των προεδρικών θα έχανε και από τον Κιλιτσντάρογλου, και από τον Ιμάμογλου, και από τον Γιαβάς, και από την Ακσενέρ. Πλην όμως πολλοί αναλυτές εξακολουθούν να θεωρούν περισσότερο πιθανή, τελικώς, μια επικράτηση Ερντογάν. Σημειώνεται ότι το φιλοκουρδικό HDP έχει διαμηνύσει ότι θα στηρίξει δικό του υποψήφιο για την προεδρία και όχι τον κοινό υποψήφιο των λοιπών έξι παρατάξεων της αντιπολίτευσης (αν και μένει να φανεί ποια γραμμή θα ακολουθήσουν οι ψηφοφόροι του HDP στον δεύτερο γύρο των προεδρικών), ενώ και η εν εξελίξει κόντρα του Ερντογάν με τη Σουηδία (με φόντο το ΝΑΤΟ και «παράπλευρη απώλεια» το κοράνι) μάλλον ευνοεί προεκλογικά την ηγέτη του AKP επιτρέποντάς του να συσπειρώσει ψηφοφόρους σε μια βάση αντιδυτικισμού και υπεράσπισης του Ισλάμ.
Η ψήφος των νέων
Αστάθμητος παράγοντας, μέσα σε όλο αυτό το – εκ των πραγμάτων αχαρτογράφητο σε έναν βαθμό – προεκλογικό τοπίο, η ψήφος των νέων. Από τους συνολικά περίπου 64 εκατομμύρια εγγεγραμμένους ψηφοφόρους της Τουρκίας, οι 13 εκατομμύρια είναι ως 24 ετών και, από αυτούς, οι σχεδόν 7 εκατομμύρια ψηφίζουν για πρώτη φορά φέτος, έχοντας γνωρίσει μέχρι τώρα στη ζωή τους επί της ουσίας μόνο έναν ηγέτη, τον Ερντογάν.
Προεδρία – Εθνοσυνέλευση
Μέσα σε όλα αυτά, υπάρχει ωστόσο και ένα άλλο ενδεχόμενο: Το ενδεχόμενο ο Ερντογάν να διατηρήσει την προεδρία αλλά να χάσει την πλειοψηφία στην εθνοσυνέλευση… πράγμα όντως πιθανό εάν κρίνουμε από τις δημοσκοπήσεις, σύμφωνα με τις οποίες το ισλαμοεθνικιστικό δίδυμο AKP – MHP της Συμμαχίας του Λαού (Cumhur İttifakı) συγκεντρώνει πια λιγότερες έδρες από τις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις της Συμμαχίας του Έθνους (Millet İttifakı).
Η Μεράλ Ακσενέρ (AP Photo)
Ο Τίμοθι Ας εκτιμά ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα μπορούσαμε να δούμε εντυπωσιακές μετεκλογικές ανατροπές. Όποιος εξασφαλίσει την προεδρία, σύμφωνα με την εν λόγω ανάλυση, θα έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων και, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δεν αποκλείεται να αλλάξουν πολλά: Ο Ερντογάν θα μπορούσε, για παράδειγμα, να επιχειρήσει να πάρει με το μέρος του την Ακσενέρ και το İYİ, ενώ και το CHP θα μπορούσε από την άλλη πλευρά να επιχειρήσει να προσελκύσει το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του 75χρονου Ντεβλέτ Μπαχτσελί…
