ΚΥΠΕ
Δεν έχει πρακτικό αντίκρισμα η ενεργοποίηση από την τουρκική Κυβέρνηση προνοιών της Συνθήκη του Μοντρέ για την κίνηση των πλοίων στα Στενά, καθώς όπως αναφέρουν ειδικοί που μίλησαν στο ΚΥΠΕ, πρόκειται για «συμβολική πράξη».
Λίγα εικοσιτετράωρα μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στα εδάφη της Ουκρανίας, η Συνθήκη του Μοντρέ, η οποία υπογράφηκε κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, έχει έρθει στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Η Τουρκία, αντιδρώντας στις τελευταίες κινήσεις της Ρωσίας στην ουκρανική κρίση, προειδοποιεί ότι είναι έτοιμη να προχωρήσει στον «περιορισμό» της χρήσης των Στενών, στη βάση της Συνθήκης του Μοντρέ, η οποία υπογράφηκε στις 20 Ιουλίου 1936 στην ομώνυμη ελβετική πόλη και τέθηκε σε ισχύ στα τέλη του ίδιου έτους.
Σύμφωνα με τον κ. Ιωαννίδη, σε περίπτωση που «κλείσουν» τα Στενά, αυτή η απόφαση θα αφορά όλες τις χώρες, με εξαίρεση την Ρωσία.
Η συνθήκη διέπει το καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, με τα συμβαλλόμενα κράτη (Βουλγαρία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Τουρκία, Αυστραλία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία) να αναγνωρίζουν την αρχή της ελεύθερης διέλευσης και ναυσιπλοΐας δια θαλάσσης στα Στενά.
Ο διδάκτωρ του διεθνούς δικαίου Νικόλαος Ιωαννίδης, μιλώντας στο ΚΥΠΕ, ανέφερε ότι στην παρούσα στιγμή τα βλέμματα στρέφονται στο 19ο Άρθρο της Συνθήκης Μοντρέ «το οποίο παρέχει στην Τουρκία, υπό προϋποθέσεις, την δυνατότητα να κλείνει τα στενά». Σύμφωνα με τον ειδικό, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο συγκεκριμένο άρθρο καθώς «η σχετική διάταξη επιτρέπει στα πλοία που έχουν την βάση τους στην Μαύρη Θάλασσα, να επιστρέψουν στην βάση τους». Για αυτόν τον λόγο η νέα απόφαση της Τουρκίας «δεν επηρεάζει την Ρωσία, ακόμη και σε περίπτωση που κλείσουν τα Στενά», τονίζει ο ειδικός σε θέματα διεθνούς δικαίου. Ο κ. Ιωαννίδης προσθέτει ότι η απόφαση «δεν έχει νομικό αλλά ούτε και πρακτικό αντίκρισμα. Πρόκειται για μια συμβολική πράξη».
Σύμφωνα με τον κ. Ιωαννίδη, σε περίπτωση που «κλείσουν» τα Στενά, αυτή η απόφαση θα αφορά όλες τις χώρες, με εξαίρεση την Ρωσία. Και αυτό διότι η Ρωσία έχει ναυτικές βάσεις στην Μαύρη Θάλασσα και η Συνθήκη Μοντρέ επιτρέπει την επιστροφή των πλοίων στις βάσεις τους.
«Το κλείσιμο των Στενών δεν δικαιολογείται»
Απαντώντας σε σχετικό ερώτημα του ΚΥΠΕ, σχετικά με το ενδεχόμενο του ολοκληρωτικού κλεισίματος των Στενών από την Τουρκία, σε περίπτωση που η ουκρανική κρίση λάβει ανέλεγκτες διαστάσεις, ο κ. Ιωαννίδης τονίζει ότι «με βάση το Δίκαιο των Συνθηκών τίθεται συμβατική υποχρέωση της Τουρκίας να επιτρέπει στα ρωσικά πλοία να κινούνται (προς τις βάσεις τους). Το κλείσιμο των Στενών θα σήμαινε σοβαρή παρέκκλιση από την συμβατική υποχρέωση (της Τουρκίας) έναντι της Ρωσίας. Σε μια τέτοια περίπτωση θα μιλάμε για μια παράνομη ενέργεια, ένα αντίμετρο της Τουρκίας που δεν θα δικαιολογείται υπό τις περιστάσεις».
Στην συνέχεια, ο κ. Ιωαννίδης προσθέτει ότι «αντίμετρα» λαμβάνουν τα κράτη που επηρεάζονται από μια παρανομία. «Αυτήν την στιγμή η Τουρκία δεν είναι άμεσα θιγόμενο κράτος. Μόνο σε περίπτωση που θα δεχόταν επίθεση ή υποστεί ζημιά θα μπορούσε να προχωρήσει σε ένα τέτοιου είδος αντίμετρο» λέει.
Τέλος, για τις πιθανές επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης και των εξελίξεων στα Στενά, στην ναυσιπλοΐα της Κύπρου και της Ελλάδας, ο κ. Ιωαννίδης προβάλλει την άποψη ότι «προφανώς η διακοπή της ναυσιπλοΐας θα φέρει αντίκτυπο».
«Οι νέες εξελίξεις απέδειξαν τη σημασία της Συνθήκης του Μοντρέ»
Μιλώντας στο ΚΥΠΕ, ο Τουρκοκύπριος ακαδημαϊκός και ειδικός σε θέματα διεθνών σχέσεων, Μεχμέτ Χάσγκιουλερ, χαρακτηρίζει την Συνθήκη Μοντρέ ως ένα έργο της Κυβέρνησης του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, το οποίο το 1936 πλαισίωσε την Συνθήκη της Λωζάνης. «Η Συνθήκη παρέχει στην Τουρκία την δυνατότητα για μια σειρά πρωτοβουλιών σε περίπτωση κινδύνου πολέμου. Σε περίπτωση που η ίδια η Τουρκία δεν βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο του πολέμου τότε δεν τίθεται ζήτημα κλεισίματος των Στενών», επισημαίνει ο Τ/κ ακαδημαϊκός.
Σύμφωνα με τον κ. Χάσγκιουλερ η Συνθήκη του Μοντρέ είναι ένα κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας, το οποίο θα πρέπει να προσεγγίσουμε με ιδιαίτερη προσοχή. «Τα Στενά θα κλείσουν (από την Τουρκία) μονάχα στην περίπτωση που η Τουρκία εισέλθει σε έναν πόλεμο» επισημαίνει ο Τ/κ ειδικός, ο οποίος αναφέρεται επίσης, στην νέα συζήτηση που ξεκίνησε στην Τουρκία σχετικά με την Συνθήκη του Μοντρέ και την Συνθήκη της Λωζάνης. Στην Τουρκία «εκφράζονται ευαισθησίες (για αυτές τις συνθήκες). Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, οι νέες εξελίξεις απέδειξαν την σημασία της Συνθήκης του Μοντρέ» λέει.
Σε σχέση με την αναφορά της τουρκικής Κυβέρνησης στη Συνθήκη του Μοντρέ, στην παρούσα φάση της ουκρανικής κρίσης, ο κ. Χάσγκιουλερ προβάλλει την άποψη ότι «η Τουρκία με την ιδιότητα του μέλους του ΝΑΤΟ, στέλνει μήνυμα συνεργασίας στην Δύση. Την ίδια στιγμή, η Κυβέρνηση αναφέρεται στην συνθήκη στα πλαίσια μιας νέας προσπάθειας της δημόσιας διπλωματίας».
