Anton Troianovski/The New York Times
Προκάλεσε τον πρόεδρο της Ουκρανίας σε μονομαχία από το πιλοτήριο ενός βομβαρδιστικού. Απείλησε να ουρήσει στο πρόσωπο ενός επικριτή του. Δήλωσε ότι ο ιδιωτικός του στρατός πολεμούσε για «κάθε δρόμο, κάθε σπίτι, κάθε σκάλα» στην πόλη Μπαχμούτ της ανατολικής Ουκρανίας.
Και αυτές ήταν μόλις οι δύο τελευταίες εβδομάδες στη δημόσια ζωή του Γεβγκένι Πριγκόζιν, του μεγιστάνα της Αγίας Πετρούπολης που μπερδεύει τη συνασπισμένη ελίτ της Μόσχας, αρχίζοντας να ασχολείται με την πολιτική παράλληλα με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο Πριγκόζιν λειτουργούσε για χρόνια με μυστικότητα, επωφελούμενος από τους προσωπικούς δεσμούς με τον Βλαντιμίρ Πούτιν προκειμένου να κερδίσει προσοδοφόρα συμβόλαια τροφοδοσίας και κατασκευών με τη ρωσική κυβέρνηση, ενώ δημιούργησε μια μισθοφορική δύναμη γνωστή ως Wagner. Αφού έριξε τις δυνάμεις του στην Ουκρανία, με τις τάξεις της ομάδας να διογκώνονται από νεοσύλλεκτους αιχμαλώτους, ο Πριγκόζιν έχει αναδειχθεί σε δημόσιο φορέα εξουσίας, χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να μετατρέψει τη σκληρή συζήτηση και τη βαρβαρότητα σε προσωπικό του brand.
Τώρα, η Μόσχα, μαζί με τους αναλυτές που προσπαθούν να κατανοήσουν τη μεταβαλλόμενη δυναμική της Ρωσίας του Πούτιν, μπερδεύεται με την επόμενη κίνηση του Πριγκόζιν. Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι είναι έτοιμος να εξαργυρώσει τη νέα του θέση σε ευρύτερη πολιτική επιρροή, ίσως ακόμα και να απειλήσει τον Πούτιν. Άλλοι βλέπουν όρια στην εξουσία και τη δημόσια παρουσία του Πριγκόζιν.
«Δεν καταλαβαίνουμε ποιες είναι οι πολιτικές του φιλοδοξίες», δήλωσε ο Ολεγκ Ματβέιτσεφ, μέλος του κοινοβουλίου με την Ενωμένη Ρωσία του Πούτιν και μακροχρόνιος πολιτικός φορέας υπέρ του Κρεμλίνου, σε τηλεφωνική συνέντευξη. «Κανείς δεν καταλαβαίνει αν έχει φιλοδοξίες ή όχι».
Ο πολιτικός μετασχηματισμός της Ρωσίας
Σερβίροντας τον Ρώσο πρόεδρο… Νοέμβριος 2011. (©Associated Press)
Η εμφάνιση του Πριγκόζιν έπειτα από πολλά χρόνια στη σκιά έχει, με πολλούς τρόπους, προσδιορίσει τον πολιτικό μετασχηματισμό της Ρωσίας από την έναρξη της εισβολής της στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο. Εκτοξεύοντας χυδαιότητες, αδιαφορώντας για τον νόμο και επιδεικνύοντας πίστη αποκλειστικά στον Πούτιν, ο Πριγκόζιν γίνεται σύμβολο της Ρωσίας εν καιρώ πολέμου: αδίστακτος, ξεδιάντροπος και άνομος, ενώ η μισθοφορική του δύναμη αφήνει χιλιάδες θύματα σε μια από τις πιο αιματηρές μάχες του πολέμου.
Υπάρχουν όμως εμπόδια στην άνοδο του Πριγκόζιν. Αντιμετωπίζει δημόσια πλήγματα στην Αγία Πετρούπολη, την έδρα του, καθώς προσπαθεί να ασκήσει έλεγχο στην πολιτική της πόλης, της δεύτερης μεγαλύτερης στη Ρωσία. Η Wagner έχει υποστεί μεγάλες απώλειες στη μάχη για το Μπαχμούτ. Και ο Πριγκόζιν καλείται δημοσίως να απαντήσει ενώ επικρίνεται στη Μόσχα, όπου οι αναλυτές αμφιβάλλουν ότι η στρατολόγηση κρατουμένων και οι αποφάσεις για εκτελέσεις χωρίς καν δίκη έχουν ευρεία απήχηση. Την Πέμπτη, ο Πριγκόζιν είπε ότι έπαψε πλέον τις στρατολογήσεις από τις ρωσικές φυλακές.
Ακόμα και το Κρεμλίνο φαίνεται να προσπαθεί να κρατήσει υπό έλεγχο την πολιτική άνοδο του Πριγκόζιν. Ο Σεργκέι Μάρκοφ, πολιτικός αναλυτής υπέρ του Πούτιν και πρώην σύμβουλος του Κρεμλίνου που εμφανίζεται συχνά στη ρωσική κρατική τηλεόραση, είπε ότι οι αξιωματούχοι είχαν μεταφέρει μιαν ασυνήθιστη οδηγία στους «αυλικούς» της Μόσχας τις τελευταίες εβδομάδες: «Μην προωθείτε υπερβολικά τον Πριγκόζιν και τη Wagner».
«Ήταν αίτημα της ηγεσίας, κι όχι μόνο δικό μου», είπε ο Μάρκοφ σε τηλεφωνική συνέντευξη, αρνούμενος να διευκρινίσει ποιος ακριβώς είχε κάνει το αίτημα. «Προφανώς δεν θέλουν να τον φέρουν στο κέντρο της πολιτικής σφαίρας επειδή είναι ιδιαίτερα απρόβλεπτος – τον φοβούνται λίγο».
Ο Πριγκόζιν μπήκε στη μάχη διευρύνοντας την παρουσία της Wagner στην Ουκρανία μετά την αποτυχία της αρχικής προσπάθειας του Κρεμλίνου να καταλάβει το Κίεβο στις αρχές της εισβολής. Η «ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία» δραστηριοποιείτο σε εκείνο το σημείο σε μεγάλο βαθμό στη Συρία και την Αφρική, όπου λειτουργούσε τόσο για λογαριασμό της ρωσικής κυβέρνησης όσο και στην υπηρεσία των επιχειρηματικών συμφερόντων του Πριγκόζιν.
Εν μέσω της κατεπείγουσας ανάγκης της Ρωσίας για ανθρώπινο δυναμικό πρώτης γραμμής, ο Πριγκόζιν περιόδευσε στις φυλακές της χώρας το περασμένο καλοκαίρι αναζητώντας νεοσύλλεκτους – μια στρατολόγηση που κατάφωρα καταπάτησε το ισχυρό πρωτόκολλο ασφαλείας της Ρωσίας, που αναλυτές θεώρησαν ότι ενδεχομένως είχε εγκριθεί από τον ίδιο τον Πούτιν.
Στη μάχη για το Μπαχμούτ τις τελευταίες εβδομάδες, λένε Δυτικοί αξιωματούχοι, ο Πριγκόζιν έχει αφήσει χιλιάδες κατάδικους αβοήθητους στα πλήγματα της άμυνας της Ουκρανίας, έχοντας ασυνήθιστες απώλειες σε μια πεισματική προσπάθεια να φθείρει την άλλη πλευρά.
Τις φορές που ο Πριγκόζιν προσπάθησε να απλώσει τα πλοκάμια του πέρα από τα πεδία μάχης της Ουκρανίας, συνήθως έβρισκε τοίχο. Ζήτησε να δικαστεί για προδοσία ο εχθρός του, Αλεξάντρ Μπέγκλοφ, κυβερνήτης της Αγίας Πετρούπολης, περιγράφοντάς τον ως ηγέτη των «παρασίτων και των χαραμοφάηδων της πόλης που σκέφτονται μόνο πώς θα γεμίσουν τις τσέπες τους».
Ο Μπέγκλοφ, ο οποίος είναι και ο ίδιος σύμμαχος του Πούτιν, έχει περάσει αβρόχοις ποσί μήνες και μήνες δημοσίων επιθέσεων και παραμένει στην εξουσία.
«Έχει πάρει εντολή», είπε ο Μιχαήλ Βινογκράντοφ, πολιτικός αναλυτής της Μόσχας, για τον Πριγκόζιν, «αλλά όχι λευκή επιταγή».
Η εξισορροπητική τακτική του Πούτιν
Ξενάγηση του Ρώσου προέδρου στο εργοστάσιο του Πριγκόζιν όπου παρασκευάζονται σχολικά γεύματα. Σεπτέμβριος 2010. (©Associated Press)
Ο αμφίρροπος ρόλος του Πριγκόζιν στην εσωτερική πολιτική της Ρωσίας αντανακλά την εξισορροπητική τακτική του Πούτιν, καθώς το Κρεμλίνο προσπαθεί να πυροδοτήσει σκληροπυρηνικούς φιλοπολεμικούς χωρίς να δημιουργήσει το έδαφος για μαζική δυσαρέσκεια για τυχόν μελλοντικές ρωσικές στρατιωτικές αποτυχίες.
Ο Πριγκόζιν δεν απάντησε σε αίτημα για σχόλιο γι’ αυτό το άρθρο και ισχυρίστηκε σε συνέντευξη με Ρώσο blogger την Παρασκευή ότι είχε «μηδενικές πολιτικές φιλοδοξίες». Εντούτοις, στον λογαριασμό του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –στον οποίο το γραφείο Τύπου του δημοσιεύει ερωτήσεις από δημοσιογράφους μαζί με τις απαντήσεις του– ο αρχηγός της Wagner αυτοπαρουσιάζεται ως λαϊκιστής ηγέτης εν καιρώ πολέμου που αντιμετωπίζει διεφθαρμένους αξιωματούχους και ολιγάρχες που θα προτιμούσαν να βολευτούν στη Δύση.
Δύο από τους μαχητές της Wagner κατέγραψαν σε βίντεο τον Δεκέμβριο όπου αποδοκιμάζει σκαιά τον στρατηγό Βαλέρι Γκερασίμοφ, τον αρχηγό του γενικού επιτελείου του ρωσικού στρατού, επειδή δεν τους παρείχε αρκετά πυρομαχικά. Ο Πριγκόζιν συνέχισε προειδοποιώντας ότι «είναι δύσκολο να ακούσεις τα προβλήματα της πρώτης γραμμής του μετώπου όταν κάθεσαι στο ζεστό σου γραφειάκι».
Τον περασμένο μήνα, σε μια παρουσίαση στην υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram, ο Πριγκόζιν επιτέθηκε σε αξιωματούχους επειδή αρνήθηκαν να μπλοκάρουν την πρόσβαση στο YouTube – «την πληροφοριακή μάστιγα της εποχής μας». Κατηγόρησε τη διακυβέρνηση Πούτιν, στην οποία, όπως ισχυρίστηκε, πολλοί αξιωματούχοι «σκέφτονται μόνο ένα πράγμα: να χάσει η Ρωσία τον πόλεμο όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε οι Αμερικανοί να έρθουν και να βάλουν μια τάξη».
Μόνο όμως δύο εβδομάδες μετά την ευρεία επίθεση του Πριγκόζιν εναντίον του στρατηγού Γκερασίμοφ, το Κρεμλίνο όρισε τον στρατηγό αρχηγό του πολέμου στην Ουκρανία. Την ίδια μέρα που ο Πριγκόζιν κατακεραύνωσε το YouTube, Ρώσος βουλευτής δήλωσε ότι «δεν συζητάμε ούτε, από όσο γνωρίζω, σχεδιάζουμε να συζητήσουμε τον αποκλεισμό του YouTube».
Υπόνοιες συμμαχίας με ρωσικό κόμμα
Τα κεντρικά γραφεία της Wagner στην Αγία Πετρούπολη. (©Associated Press)
Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Πριγκόζιν άφησε να εννοηθεί ότι έχει συναφθεί συμμαχία με ένα εγκεκριμένο από το Κρεμλίνο πολιτικό κόμμα γνωστό ως Δίκαιη Ρωσία – ένα κόμμα που είναι τεχνικά στην αντιπολίτευση, αλλά υποστηρίζει έντονα τον πόλεμο. Ο ηγέτης του κόμματος, Σεργκέι Μιρόνοφ, τον περασμένο μήνα πόζαρε με μια βαριοπούλα διακοσμημένη με τα διακριτικά της Wagner, ένα σωρό κρανία και ένα χαμογελαστό πρόσωπο ζωγραφισμένο στο χέρι. Ο Μιρόνοφ έγραψε ότι ήταν δώρο του Πριγκόζιν, ο οποίος είχε υποστηρίξει δημόσια την εκτέλεση με βαριοπούλα ενός μισθοφόρου του αφού προσπάθησε να συμμετάσχει στον πόλεμο στο πλευρό της Ουκρανίας.
Η επικεφαλής του τμήματος της Δίκαιης Ρωσίας της Αγίας Πετρούπολης, Μαρίνα Σίσκινα, δήλωσε αργότερα ότι παραιτείται και επέκρινε την εκκολαπτόμενη συμμαχία του κόμματος με τον Πριγκόζιν.
«Αμφιβάλλω αν αυτή η ιδέα θα κερδίσει μεγάλη υποστήριξη στην Αγία Πετρούπολη», είπε στο τοπικό ειδησεογραφικό πρακτορείο, Fontanka. «Το άτομο που στέκεται μπροστά σας, τουλάχιστον, δεν μπορεί να προσφέρει αυτή την υποστήριξη».
Αυτό τον μήνα, ο Πριγκόζιν δημοσίευσε ένα βίντεο με τον εαυτό του στο πιλοτήριο ενός πολεμικού αεροπλάνου, έπειτα, κατά την περιγραφή του, από βομβαρδισμό του Μπαχμούτ, καλώντας τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι σε μονομαχία με μαχητικά αεροσκάφη: «Αν ενδιαφέρεσαι, ραντεβού στον ουρανό». Συνέχισε επίσης μια κόντρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με έναν δημοφιλή φιλοπόλεμο blogger, τον Ιγκόρ Γκίρκιν, αφού προειδοποίησε νωρίτερα ότι θα «ουρούσε στα μούτρα του» εάν ο Γκίρκιν προσχωρούσε στη Wagner και μετά «προσπαθούσε να φύγει».
Ο άνθρωπος που επιζητεί τα βλέμματα
©Associated Press
Η επιδίωξη του Πριγκόζιν να τραβήξει την προσοχή είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή επειδή μόλις το περασμένο φθινόπωρο αναγνώρισε ότι είχε ιδρύσει τη Wagner. Για τους πολιτικούς εμπειρογνώμονες της Μόσχας, τα βασικά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: Τι θέλει στην πραγματικότητα ο Πριγκόζιν – και πώς θα ενταχθεί στο αυστηρά ελεγχόμενο πολιτικό σύστημα του Πούτιν;
«Ο Πριγκόζιν συμπεριφέρεται σαν δημόσιος πολιτικός», είπε ο Αλεξάντρ Κίνεφ, πολιτικός επιστήμονας στη Μόσχα. «Αλλά πρακτικά δεν υπάρχουν κενές θέσεις στη δημόσια πολιτική στη Ρωσία σήμερα».
Ο Μάρκοφ, φίλα προσκείμενος στο Κρεμλίνο πολιτικός αναλυτής, είπε ότι βλέπει ως κύριο στόχο του Πριγκόζιν τη δημιουργία μιας «επιχειρηματικής αυτοκρατορίας», στην οποία η πολιτική επιρροή θα φαινόταν χρήσιμη.
Και για τον Πούτιν όμως ο Πριγκόζιν είναι χρήσιμος — αλλά μέχρις ενός σημείου. Ενώ οι μαχητές της Wagner αναφέρονται συχνά ως γενναίοι και αποτελεσματικοί στα μέσα ενημέρωσης που ελέγχονται από το Κρεμλίνο, οι γελοιότητες του Πριγκόζιν, όπως το πρόσφατο βίντεό του στο πιλοτήριο, που έγινε viral μεταξύ των υποστηρικτών του πολέμου, μόλις και μετά βίας φτάνουν στην κρατική τηλεόραση.
Ο Μάρκοφ είπε ότι, ακόμα κι όταν το Κρεμλίνο προσπαθεί να κρατήσει υπό έλεγχο τη δημοτικότητα του Πριγκόζιν, έχει την προσωπική υποστήριξη του Πούτιν.
«Υπερασπίζεται ξεκάθαρα τον Πριγκόζιν», είπε. «Επειδή ο αριθμός των ανθρώπων της γραφειοκρατίας που είναι έτοιμοι να του την πέσουν είναι τεράστιος».
Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν επίσης ότι ο Πριγκόζιν θα μπορούσε ακόμα να στραφεί εναντίον του Πούτιν, ειδικά σε περίπτωση νέων ρωσικών στρατιωτικών αποτυχιών στην Ουκρανία. Δεδομένης της πρόσβασής του σε ιδιωτικό στρατό καθώς και της προσωπικής, ασυμβίβαστης εικόνας του, ο Πριγκόζιν βρίσκεται στη μοναδική θέση να μπορεί να προκαλεί προβλήματα στο Κρεμλίνο.
«Όσο ο Πούτιν είναι σχετικά δυνατός και ικανός να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ των ομάδων επιρροής, δεν απειλείται από τον Πριγκόζιν», έγραψε πρόσφατα η Τατιάνα Στανόβαγια, ανώτερη συνεργάτιδα στο Ιδρυμα Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη. Ωστόσο, συνέχισε, «ο πόλεμος γεννά τέρατα, των οποίων η απερισκεψία και η απελπισία μπορεί να μετατραπούν σε πρόβλημα για το κράτος εάν δείξει την παραμικρή αδυναμία».
