Τάσος Ντάφλος
Η νέα κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας, έφερε ξανά στο φως τις περίπλοκες πτυχές μιας μακροχρόνιας και δυσεπίλυτης κρίσης μεταξύ των δύο πλευρών, καταδεικνύοντας μάλιστα και τον ρόλο που φαίνεται να διαδραματίζει πλέον σε αυτήν ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Την Τετάρτη, οι Σέρβοι έστησαν νέα οδοφράγματα στο βόρειο τμήμα της πόλης Μιτρόβιτσα του Κοσόβου, όπου ο σερβικός πληθυσμός αποτελεί πλειοψηφία. Ως αποτέλεσμα των εν λόγω εξελίξεων, οι σερβικές ένοπλες δυνάμεις τέθηκαν σε κατάσταση πλήρους πολεμικής ετοιμότητας.
Οδόφραγμα στο βόρειο τμήμα της εθνικά διχασμένης πόλης Mitrovica στο Κόσοβο. REUTERS/Florion Goga
Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ προέβησαν την Πέμπτη σε κοινή ανακοίνωση, στην οποία ζητούν από τις δύο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να αποφύγουν ενέργειες που θα οδηγήσουν σε περαιτέρω κλιμάκωση. Οι Βρυξέλλες και η Ουάσιγκτον παρέχουν μάλιστα εγγυήσεις για τον σεβασμό των δικαιωμάτων και την προστασία των Σέρβων και όλων των μειονοτήτων στο Κόσοβο.
Ο επικεφαλής του Γραφείου για το Κόσοβο στην κυβέρνηση της Σερβίας, Πέταρ Πέτκοβιτς, δήλωσε ότι ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ζήτησε από τους Σέρβους στο βόρειο τμήμα του Κοσόβου να αποσύρουν τα οδοφράγματα. Ο Πέτκοβιτς ανέφερε επίσης ότι η κοινή δήλωση της Ε.Ε. και των ΗΠΑ καλύπτει πλήρως τη σερβική πλευρά και παρέχει εγγυήσεις για την προστασία του σερβικού πληθυσμού στο Κόσοβο.
Πώς οδηγήθηκαν όμως οι δύο πλευρές σε αυτή την πρόσφατη αναζωπύρωση των εντάσεων και πώς σχετίζεται η κατάσταση στην Ουκρανία με τη μεταξύ τους κρίση;
Οδόφραγμα στήθηκε και στο Rudare, κοντά στο βόρειο τμήμα της εθνικά διχασμένης πόλης Mitrovica, στο Κόσοβο, 28 Δεκεμβρίου 2022. REUTERS/Florion Goga
Πώς ξέσπασαν οι πρόσφατες συγκρούσεις;
Ο πληθυσμός του Κοσόβου αποτελείται κυρίως από Αλβανούς, ο αριθμός των οποίων ανέρχεται σε 1,8 εκατομμύρια, αλλά περιλαμβάνει και περισσότερους από 100.000 Σέρβους.
Οι πρόσφατες εντάσεις ξέσπασαν στις 10 Δεκεμβρίου όταν οι Σέρβοι έστησαν οδοφράγματα και αντάλλαξαν πυρά με την αστυνομία, μετά τη σύλληψη ενός Σέρβου πρώην αστυνομικού, με την κατηγορία ότι επιτέθηκε σε εν ενεργεία αστυνομικούς κατά τη διάρκεια προηγούμενης διαμαρτυρίας.
Τα τελευταία γεγονότα έλαβαν χώρα μετά από τις εντάσεις που είχαν σημειωθεί τον Αύγουστο, όταν οι αρχές του Κοσόβου απαίτησαν από τους Σέρβους να αλλάξουν τις πινακίδες κυκλοφορίας των οχημάτων τους καθώς και προσωπικά τους έγγραφα με εκείνα που εκδίδονται από την κυβέρνηση του Κοσόβου και όχι της Σερβίας. Πολλοί όμως από αυτούς θεώρησαν τη συγκεκριμένη απόφαση ως μία απειλή στην εθνική τους ταυτότητα.
Επιπλέον, αφού συνελήφθησαν τρεις αστυνομικοί ως ύποπτοι για τρομοκρατία, μέλη της σερβικής μειονότητας προχώρησαν σε διαμαρτυρίες, κλείνοντας δρόμους. Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Άλμπιν Κούρτι, είχε κατηγορήσει τότε τη Σερβία ότι υποκινούσε αυτές τις διαμαρτυρίες, ενώ ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς έκανε λόγο για πιθανή αποστολή στρατευμάτων στο Κόσοβο προκειμένου να προστατεύσουν τη σερβική μειονότητα.
Παρ’ όλα αυτά, το ζήτημα των πινακίδων κυκλοφορίας και των κρατικών εγγράφων φαίνεται να αποτελεί απλώς μια αφορμή, καθώς οι εντάσεις μεταξύ των δύο πλευρών εντάσσονται στο πλαίσιο μιας ευρύτερης διμερούς κρίσης, η οποία σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με ιστορικούς παράγοντες.
Το ιστορικό υπόβαθρο
Υπενθυμίζεται ότι το 1981 ξέσπασαν διαμαρτυρίες στο Κόσοβο, μετά τον θάνατο του Κομμουνιστή πολιτικού ηγέτη, Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, ο οποίος ηγείτο της Γιουγκοσλαβίας για πολλά χρόνια.
Το αίτημα των Αλβανών του Κοσόβου να γίνει η περιοχή μια ομοσπονδιακή δημοκρατία εντός της Γιουγκοσλαβίας και να μην είναι πλέον επαρχία της Σερβίας, πυροδότησε μια εθνικιστική έξαρση από την πλευρά των Σέρβων και συνέβαλε στην άνοδο του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στην εξουσία, καθώς είχε δεσμευτεί να αναχαιτίσει το κίνημα των αυτονομιστών. Μετά την πτώση του, ωστόσο, ενισχύθηκε περαιτέρω η απαίτηση για πλήρη ανεξαρτησία του Κοσόβου.
Το 1998 ξέσπασε πόλεμος, στον οποίο σκοτώθηκαν περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι. Οι εχθροπραξίες έληξαν το 1999 όταν ένας βομβαρδισμός του ΝΑΤΟ ανάγκασε τα σερβικά στρατεύματα να αποσυρθούν από το Κόσοβο, μαζί με περίπου 200.000 Σέρβους πολίτες.
Το Κόσοβο ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Σερβία το 2008, περίπου μία δεκαετία μετά από το ξέσπασμα του πολέμου. Η Σερβία, ωστόσο, εξακολουθεί να το θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι των εδαφών της και απορρίπτει τις κατηγορίες ότι υποκινεί εντάσεις εντός των συνόρων του Κοσόβου, κατηγορώντας μάλιστα την Πρίστινα για καταπάτηση των δικαιωμάτων της σερβικής μειονότητας.
Οι Σέρβοι του Κοσόβου δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση της Πρίστινα ούτε τους κρατικούς θεσμούς. Επιπλέον, αρνούνται να πραγματοποιήσουν πληρωμές προς τον πάροχο ηλεκτρικής ενέργειας του Κοσσυφοπεδίου, ενώ επιτίθενται συχνά σε αστυνομικούς όταν επιχειρούν να προβούν σε συλλήψεις.
Αστυνομικοί του Κοσόβου περιπολούν στο βόρειο τμήμα της εθνικά διχασμένης πόλης Mitrovica. REUTERS/Florion Goga
Τονίζεται ότι η Σερβία έχει δηλώσει πως δεν πρόκειται να αναγνωρίσει την απόσχιση του Κοσόβου, θέση την οποία υποστηρίζουν η Ρωσία, η Κίνα, καθώς και πέντε μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία, η Σλοβακία και η Ρουμανία.
Ο ρόλος του πολέμου στην Ουκρανία
Η γεωπολιτική κρίση του Κοσόβου οξύνθηκε ακόμα περισσότερο, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία κατόπιν εντολής του Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος είναι σύμμαχος και υποστηρικτής της Σερβίας.
Ο Ρώσος πρόεδρος έχει συγκρίνει μάλιστα την περίπτωση του Κοσόβου – το οποίο έχει αναγνωριστεί ως κυρίαρχο κράτος από το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου – με την κατάσταση που επικρατεί σε δύο περιοχές της Ουκρανίας, οι οποίες τελούν υπό τον έλεγχο φιλορώσων αυτονομιστών από το 2014. Από την πλευρά τους, οι ηγέτες της Σερβίας και του Κοσόβου έχουν επίσης φέρει ως παράδειγμα τον πόλεμο στην Ουκρανία για να ενισχύσουν τη ρητορική τους.
Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου έχει κατηγορήσει τη Σερβία ότι εξυπηρετεί ρωσικά συμφέροντα, ενώ ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς λέει ότι το Κόσοβο προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την κατάσταση στην Ουκρανία για την προώθηση των δικών του συμφερόντων.
Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο της Deutsche Welle, Νεμάνγια Ρούγιεβιτς, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι δυτικές χώρες ανησυχούσαν ότι θα μπορούσε να ξεσπάσει μια νέα σύγκρουση στα Βαλκάνια στην οποία θα εμπλεκόταν έμμεσα η Μόσχα, ως σύμμαχος της Σερβίας.
Από την άλλη, αναφέρει ο Ρούγιεβιτς, το Κόσοβο δίνει έμφαση στις καλές σχέσεις μεταξύ Βελιγραδίου και Μόσχας, την οποία η Δύση θεωρεί έναν από τους σημαντικότερους εχθρούς της, θεωρώντας ότι αυτό θα μπορούσε να ωφελήσει την προσπάθειά του για πλήρη έλεγχο των εδαφών του.
Η Ε.Ε., το ΝΑΤΟ και η «γαλλογερμανική ιδέα»
Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να είναι σημαντικός επενδυτής τόσο στη Σερβία όσο και στο Κόσοβο, οι προσπάθειες των δύο πλευρών για ένταξη στο μπλοκ προχωρούν με αργούς ρυθμούς.
Ειδικότερα, η Σερβία βρίσκεται ακόμη σε διαδικασία διαπραγματεύσεων, ενώ το Κόσοβο δεν βρίσκεται καν σε καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Η Ε.Ε. θεωρεί ως προϋπόθεση για την ένταξή τους την επίλυση της μεταξύ τους κρίσης.
Το ΝΑΤΟ έχει περίπου 3.700 στρατιώτες στο Κόσοβο για τη διασφάλιση της ειρήνης. Η Συμμαχία αναφέρει μάλιστα ότι θα παρέμβει, εάν τεθεί σε κίνδυνο η σταθερότητα στην περιοχή. Παράλληλα, η αποστολή της Ε.Ε. στο Κοσσυφοπέδιο, η οποία έφτασε το 2008, διαθέτει μέχρι και σήμερα περίπου 200 αστυνομικούς.
Σήμερα, η Δύση τάσσεται υπέρ της σύναψης μιας συμφωνίας μεταξύ Πρίστινας και Βελιγραδίου, ενώ έχει αναδυθεί και η λεγόμενη «γαλλογερμανική» ιδέα, σύμφωνα με την οποία η Σερβία δεν χρειάζεται να αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος, αλλά να αποδέχεται παρ’ όλα αυτά την ένταξή του σε διεθνείς οργανισμούς και κυρίως στον ΟΗΕ, όπως εξηγεί ο Νεμάνγια Ρούγιεβιτς.
Αυτό όμως, σύμφωνα με τον ίδιο, αποτελεί κόκκινη γραμμή για τη Σερβία, γεγονός που περιορίζει τις πιθανότητες εξεύρεσης μια ικανοποιητικής λύσης στη διένεξη.
Προς το παρόν, φαίνεται πως ανοίγει ο δρόμος για αποκλιμάκωση μετά την καταλυτική παρέμβαση της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, όμως ο πολύπλοκος χαρακτήρας της κρίσης μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο είναι εφικτή μια ουσιαστική διατήρηση της σταθερότητας στην περιοχή, ώστε να μην βρεθεί η Ευρώπη αντιμέτωπη με μια δεύτερη εστία επικίνδυνων εντάσεων εντός των συνόρων της.
