Kathimerini.gr
Ευρυδίκη Μπερσή
Ποιος θα φταίει αν τα ουκρανικά και τα ρωσικά σιτηρά δεν φθάσουν φέτος στις αγορές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, και αν τα ρωσικά λιπάσματα λείψουν από τους Αφρικανούς αγρότες την επόμενη καλλιεργητική περίοδο, εκτοξεύοντας τις τιμές εισαγόμενων και εγχώριων ειδών διατροφής στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου;
Δύση και Ρωσία δίνουν εντελώς διαφορετικές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, ενώ οι ταυτόχρονες, ανταγωνιστικές περιοδείες του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν και του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην Αφρική περιγράφουν με εύγλωττο τρόπο αυτή τη διελκυστίνδα. Μια διελκυστίνδα με γεωπολιτικές προεκτάσεις, καθώς η Ρωσία βρίσκει την ευκαιρία να συσφίγξει τις σχέσεις της με μια σειρά αφρικανικών χωρών που παλαιότερα βρίσκονταν υπό την επιρροή της Ευρώπης.
Ο Λαβρόφ υποστήριξε ότι η αναταραχή που βιώνει η Αφρική στις αγορές βασικών ειδών διατροφής οφείλεται κατ’ αρχάς στον εγωισμό της Δύσης στη διάρκεια της πανδημίας και εν συνεχεία στις κυρώσεις που επέβαλαν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Οι συμφωνίες που υπεγράφησαν την περασμένη Παρασκευή στην Κωνσταντινούπολη θεωρητικά θα «ξεκλειδώσουν» τις εξαγωγές από την Ουκρανία και τη Ρωσία, χαμηλώνοντας τις διεθνείς τιμές και μετριάζοντας τις καταστροφικές οικονομικές συνέπειες για πολλές αφρικανικές χώρες. Αλλά ο κόσμος κρατάει την ανάσα του για το αν οι συμφωνίες αυτές θα υλοποιηθούν στην πράξη. Ολες οι εμπλεκόμενες χώρες (Ουκρανία, Ρωσία, Τουρκία) φαίνεται να συμφωνούν για την επανέναρξη των ουκρανικών εξαγωγών από τρία λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, όμως δεν υπάρχει καμία κινητικότητα γύρω από τη δεύτερη, παράλληλη συμφωνία για την άρση δυτικών κυρώσεων που δυσχεραίνουν τις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων.
Το μήνυμα του Λαβρόφ προς τους Αφρικανούς ηγέτες ήταν διπλό. Από τη μία τους διαβεβαίωσε ότι η Ρωσία θα κάνει τα πάντα για να τηρήσει τις συμβατικές υποχρεώσεις της, κλείνοντας το μάτι στις φιλικές χώρες ότι δεν πρόκειται να στερηθούν ρωσικά είδη διατροφής, λιπάσματα και ενέργεια. Και από την άλλη επέμεινε ότι αν κάτι πάει στραβά, δεν θα είναι ευθύνη της Ρωσίας. Το λακωνικό τηλεγράφημα της Παρασκευής, που δημοσιεύθηκε από το ρωσικό πρακτορείο Tass, σύμφωνα με το οποίο η Ευρωπαϊκή Ενωση εξακολουθεί να κρατάει παγωμένους τους λογαριασμούς ρωσικών εταιρειών λιπασμάτων και να προχωρεί σε κατασχέσεις ρωσικών λιπασμάτων σε ευρωπαϊκά λιμάνια ήταν στην ουσία μια προειδοποίηση.
Από το Καμερούν, ο Εμανουέλ Μακρόν χαρακτήρισε τα ρωσικά επιχειρήματα «ανοησίες». «Σκοπός των ευρωπαϊκών κυρώσεων είναι να σταματήσουν την επίθεση της Ρωσίας απέναντι στην εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, όχι να τιμωρήσουν τους Αφρικανούς», είπε ο Γάλλος πρόεδρος υποσχόμενος γαλλική βοήθεια για επενδύσεις στον αγροτικό κλάδο στην Αφρική, ώστε να αυξηθεί η εγχώρια παραγωγή τροφίμων. Η υπόσχεση για βοήθεια σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στον γεωργικό τομέα πρέπει να ακούστηκε ως μικρή παρηγοριά σε χώρες που δεν έχουν περιθώρια αναμονής και στις οποίες οι αντικειμενικές συνθήκες εμποδίζουν την υιοθέτηση πρακτικών βιομηχανικής γεωργίας.
Ταυτόχρονες, ανταγωνιστικές, περιοδείες του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν και του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην ήπειρο.
Στο Καμερούν, ο Γάλλος πρόεδρος υποσχέθηκε επίσης επανεξέταση του αποικιακού παρελθόντος της Γαλλίας, ως έμπρακτη απάντηση στην αντι-αποικιακή ρητορική της Ρωσίας. Βασιζόμενος στο πλούσιο παρελθόν σοβιετικής υποστήριξης προς εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε πολλές αφρικανικές χώρες, ο Λαβρόφ επένδυσε την περιοδεία του με επιχειρήματα υπέρ ενός «πολυπολικού κόσμου», κατηγορώντας τη Δύση ότι πιέζοντας τις αφρικανικές χώρες να ευθυγραμμιστούν με τη δυτική στάση στο θέμα της Ουκρανίας επιδιώκει την επιστροφή σε συνθήκες αποικιακού ελέγχου. «Παρά τις άνευ προηγουμένου πιέσεις, οι φίλοι μας δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Μια τέτοια ανεξάρτητη στάση αξίζει τον σεβασμό»ν ανέφερε ο Λαβρόφ σε άρθρο που δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα σε σειρά αφρικανικών εφημερίδων.
Οι μισθοφόροι της Βάγκνερ
Η Ρωσία, βέβαια, φτιάχνει τις δικές της ντε φάκτο αποικίες στην Αφρική, ξεκινώντας από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, μια χώρα της οποίας το καθεστώς εξαρτάται απολύτως για την επιβίωσή του από τη ρωσική στήριξη. Η ρωσική εταιρεία μισθοφόρων Βάγκνερ έχει παρουσία σε δεκαοκτώ αφρικανικές χώρες, ενώ πρόσφατα πέρασε και το Μάλι στη ρωσική επιρροή.
Αλλες, ισχυρότερες χώρες, όπως η Αίγυπτος, η Αιθιοπία και η Ουγκάντα, όλες σταθμοί της περιοδείας του Λαβρόφ, παίζουν σε δύο ταμπλό, εξισορροπώντας δυτικές και ρωσικές επιρροές. Η Αίγυπτος συνεχίζει να είναι η τρίτη σημαντικότερη αποδέκτρια αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας, ενώ ο Αιγύπτιος πρόεδρος Σίσι συνομίλησε με τον Τζο Μπάιντεν κατά την πρόσφατη περιοδεία του τελευταίου στη Σαουδική Αραβία. Από την άλλη πλευρά, ο Σίσι μόλις εγκαινίασε την κατασκευή του πρώτου αιγυπτιακού σταθμού πυρηνικής ενέργειας με ρωσική χρηματοδότηση 25 δισ. δολαρίων, έργο που χαρακτηρίστηκε το σημαντικότερο κοινό πρότζεκτ Ρωσίας – Αιγύπτου από την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν.
Η Ρωσία και η Κίνα επιδιώκουν να εντάξουν τις χώρες του Αραβικού Συνδέσμου και της Αφρικανικής Ενωσης σε μια ζώνη που θα συναλλάσσεται σε άλλα νομίσματα, πλην ευρώ και δολαρίου, ώστε να απαλλαγούν από έναν ισχυρό μοχλό δυτικής επιρροής. Οι αφρικανικές χώρες βλέπουν με τρόμο έναν άλλον τέτοιο μοχλό, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στο οποίο μπορεί να χρειαστεί να καταφύγουν, καθώς η διεθνής κρίση στενεύει με γρήγορους ρυθμούς τα δημοσιονομικά τους περιθώρια.
Σε αυτή την περίπτωση, το παιχνίδι θα δυσκολέψει και δεν είναι καθόλου βέβαιο πόσο χρήσιμες θα φανούν οι ρωσικές υποσχέσεις. Αντιθέτως, για τη Ρωσία τα οφέλη είναι σαφή όπως έδειξε η αποχή δεκάδων αφρικανικών χωρών από το ψήφισμα στον ΟΗΕ για την καταδίκη της ρωσικής εισβολής. Για τη Μόσχα, η επίσκεψη του Ρώσου προέδρου Πούτιν στο Ιράν, όπου συναντήθηκε και με τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν, τα 13.000 χιλιόμετρα που διήνυσε ο Σεργκέι Λαβρόφ στην αφρικανική περιοδεία του και το ταξίδι του Ούγγρου υπουργού Εξωτερικών στη Μόσχα, όπου έλαβε υποσχέσεις για προνομιακή μεταχείριση στον τομέα της ενέργειας, έχουν έναν κοινό στόχο: να δείξουν ότι τα περί ρωσικής απομόνωσης είναι ιστορίες για δυτική κατανάλωση.
