Kathimerini.gr
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία εν μέρει για να επιβεβαιώσει οριστικά την περιφερειακή κυριαρχία της Ρωσίας. Σχεδόν έναν χρόνο μετά, ο Ρώσος πρόεδρος πέτυχε το αντίθετο – και όχι μόνο στο Κίεβο.
Αξιωματούχοι από πρώην σοβιετικά κράτη στην κεντρική Ασία και στον Καύκασο λένε, σύμφωνα με αναλυτικό ρεπορτάζ του Bloomberg, ότι ο πόλεμος ώθησε τις κυβερνήσεις τους να αναζητήσουν τρόπους για να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Μόσχα στρεφόμενες σε άλλες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων της Τουρκίας, της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των χωρών της Μέσης Ανατολής. Ολοι μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Νυν και πρώην Ρώσοι αξιωματούχοι, μιλώντας επίσης υπό τον όρο την ανωνυμίας, δήλωσαν ότι η Μόσχα αντιδρά νευρικά, ακόμα και σκληρά, καθώς το Κρεμλίνο καθίσταται λιγότερο σίγουρο για την ικανότητά του να ασκεί επιρροή στη γειτονιά του.
Η Ρωσία είναι για δεκαετίες «ένας παίκτης βέτο, ένας φύλακας στη βόρεια Ευρασία, όπου τίποτα δεν μπορεί να συμβεί αν δεν αρέσει στο Κρεμλίνο» δήλωσε η Εκατερίνα Σούλμαν, Ρωσίδα πολιτική επιστήμονας, η οποία εδρεύει πλέον στο Βερολίνο. «Τώρα αυτό φαίνεται να αλλάζει», με τη Ρωσία να είναι απίθανο να βγει ισχυρότερη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, και «αυτό καθιστά το να υπαγορεύει κανείς τη θέλησή του στους γείτονες τουλάχιστον προβληματικό».
Ενώ η αποτυχία ενός βασικού στόχου του πολέμου του Κρεμλίνου είναι πιο ξεκάθαρη στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, οι οποίες υπέβαλαν αίτηση για ένταξη στην Ε.Ε. και απέκτησαν καθεστώς υποψηφιότητας μετά το ξέσπασμα της σύγκρουσης, η εισβολή ανάγκασε ακόμα και παραδοσιακούς φίλους, όπως το Καζακστάν και η Αρμενία, να οικοδομήσουν ενεργά δεσμούς με δυνάμεις τις οποίες η Μόσχα προσπαθούσε εδώ και καιρό να κρατήσει μακριά από την περιοχή. Αυτό επέτρεψε, ιδιαίτερα στην Τουρκία, να παρέμβει στο κενό που δημιουργήθηκε.
Η στάση του Καζακστάν
Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, δεξιά, και ο πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ-Γιόμαρτ Τοκάγιεφ, στο Κρεμλίνο, στις 28 Νοεμβρίου 2022. (©Mikhail Klimentyev/Pool Photo via AP)
Ανακοινώνοντας την εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν τότε ανέφερε το Καζακστάν ως πρότυπο για το είδος της σχέσης που ήθελε να έχει η Ρωσία με τα πρώην σοβιετικά κράτη. Είχε στείλει στρατεύματα για να βοηθήσει τον πρόεδρο Κασίμ-Ζομάρτ Τοκάγιεφ να συντρίψει θανατηφόρες ταραχές μόλις τον προηγούμενο μήνα.
Ωστόσο, ο Τοκάγιεφ, διαφωνούσε ανοιχτά με την αιτιόλογηση του Πούτιν για τον πόλεμο, ενώ επέτρεψε σε εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους να καταφύγουν στη χώρα του -τον μεγαλύτερο εξαγωγέα πετρελαίου της κεντρικής Ασίας- μετά την ανακοίνωση της Ρωσίας για επιστράτευση τον Σεπτέμβριο. Τη Σούλμαν, η οποία ορίστηκε «ξένη πράκτορας» από το Κρεμλίνο λίγες ημέρες αφότου έφυγε από τη Ρωσία, τον Απρίλιο, υποδέχθηκε στο Καζακστάν αυτό τον μήνα ο επικεφαλής της Γερουσίας, ο δεύτερος τη τάξει αξιωματούχος της χώρας, και της προσέφερε θέση καθηγήτριας σε ένα από τα πανεπιστήμια της χώρας.
«Η Ρωσία γίνεται όλο και πιο τοξική», δήλωσε ο Μπέιμπιτ Αψενμπέτοφ, πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της μεγαλύτερης τράπεζας του Καζακστάν, Kazkommertsbank JSC. «Τι να κάνεις όταν ο γείτονάς σου είναι μέθυσος και ταραξίας και δεν μπορείς να ξεφύγεις;».
Η Ρωσία φαίνεται να δείχνει τη δυσαρέσκειά της με το Καζακστάν διακόπτοντας επανειλημμένως τις ροές μέσω του αγωγού Caspian Consortium Pipeline (CPC), μήκους 1.500 χλμ., επικαλούμενη τεχνικά ή ρυθμιστικά ζητήματα. Ο αγωγός μέσω του οποίου το Καζακστάν στέλνει περίπου το 80% των εξαγωγών του πετρελαίου διασχίζει τη Ρωσία έως το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας Νοβοροσίσκ, λιγότερο από 160 χλμ. από την κατεχόμενη Κριμαία.
Τον Νοέμβριο, το Καζακστάν δήλωσε πως θα αυξήσει τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω της Κασπίας Θάλασσας κατά 1,5 εκατομμύριο τόνους, τροφοδοτώντας πετρέλαιο τον αγωγό Μπακού-Τσεϊχάν, ο οποίος εκτείνεται από το Αζερμπαϊτζάν έως τις τουρκικές ακτές της Μεσογείου. Ο Τοκάγιεφ είπε ότι οι ροές κατά μήκος της διαδρομής, που παρακάμπτει τη Ρωσία, θα μπορούσαν τελικά να αυξηθούν σε 20 εκατομμύρια τόνους. Το Καζακστάν έστειλε περισσότερους από 50 εκατομμύρια τόνους μέσω του CPC το 2021.
Η διαδρομή προστίθεται στον λεγόμενο Μεσαίο Διάδρομο για το σιδηροδρομικό φορτίο Κίνας-Ευρώπης, ο οποίος διέρχεται μέσω Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Τουρκίας, και έχει δει απότομη αύξηση της ζήτησης. Ο πόλεμος μείωσε την κυκλοφορία στη λιγότερο περίπλοκη κινεζική σιδηροδρομική σύνδεση με την Ευρώπη, μέσω Ρωσίας και Λευκορωσίας.
Τον περασμένο χρόνο, ο Τοκάγιεφ προώθησε επίσης τους αμυντικούς δεσμούς με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία, στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να ενισχύσει την εμπορική και επενδυτική συνεργασία.
Η στάση του Ουζμπεκιστάν
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν Σαβκάτ Μιρζιγιόγιεφ, στην Αγία Πετρούπολη, στις 26 Δεκεμβρίου 2022. (©Alexey Danichev, Sputnik, Κρεμλίνο Pool Photo via AP)
Το γειτονικό Ουζμπεκιστάν, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τη Ρωσία, προσπαθούσε να ανοιχτεί ακόμα και πριν από τον πόλεμο. Υπέγραψε συμφωνία ενισχυμένης εταιρικής σχέσης και συνεργασίας με την Ε.Ε. τον Ιούλίο. Τον Δεκέμβριο, μετά τη δεύτερη συνάντηση του νέου Διαλόγου Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης με τις ΗΠΑ, κοινή δήλωση χαιρέτισε την «προθυμία της χώρας να δημιουργήσει νέους εμπορικούς δρόμους και να διαφοροποιήσει τις αγορές εισαγωγών και εξαγωγών».
Σίγουρα η Ρωσία παραμένει ισχυρή δύναμη στην περιοχή. Με τις διεθνείς κυρώσεις ως απάντηση στον πόλεμο που μπλοκάρει τους δυτικούς εμπορικούς δρόμους της Ρωσίας, οι πρώην Σοβιετικοί γείτονες της Μόσχας έχουν γίνει ακόμα πιο σημαντικοί γι’ αυτήν ως αγωγοί εμπορίου. Οι εξαγωγές στη Ρωσία από άλλα μέλη της Ευρασιατικής Οικονομικής Ενωσης, υπό την ηγεσία της Μόσχας -Λευκορωσία, Καζακστάν, Αρμενία και Κιργιστάν- έχουν εκτοξευθεί, καθώς τα εμπορεύματα μεταφέρονται από την Ευρώπη. Οι τουρκικές εξαγωγές στη Ρωσία έχουν επίσης αυξηθεί.
Το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν κάνουν ό,τι μπορούν για να διαφοροποιήσουν τις σχέσεις τους όσο η Μόσχα είναι απασχολημένη με την Ουκρανία, αλλά «δεν μπορείς να αλλάξεις γεωγραφία, υπάρχουν βαθείς δεσμοί και μακρά σύνορα» είπε η Ανέτ Μπορ, συνεργάτιδα στο Πρόγραμμα Ρωσίας και Ευρασίας στο Chatham House, μια δεξαμενή σκέψης στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Δεν θα υπάρξει αποσύνδεση από τη Ρωσία για την κεντρική Ασία, τουλάχιστον για πολλά χρόνια».
Αρμενία – Αζερμπαϊτζάν
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, στην Αγία Πετρούπολη, στις 26 Δεκεμβρίου 2022. (©Alexey Danichev, Sputnik, Kremlin Pool Photo via AP)
Ωστόσο, ο πόλεμος και οι κυρώσεις που ακολούθησαν έχουν επισημάνει τους κινδύνους υπερβολικής εξάρτησης από τη Μόσχα και πουθενά αυτό δεν έχει γίνει πιο ξεκάθαρο όσο στην Αρμενία, τον στενό σύμμαχο του Κρεμλίνου στον Καύκασο και τη μοναδική στρατιωτική βάση του εκεί.
Η απογοήτευση είναι μεγάλη στην Αρμενία από την απροθυμία ή την αδυναμία της Ρωσίας να παρέμβει σε μια μακροχρόνια εδαφική σύγκρουση με το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν, το οποίο απολαμβάνει ισχυρή αμυντική υποστήριξη από την Τουρκία. Οι αξιωματούχοι ανησυχούν για έναν de facto αποκλεισμό από το Αζερμπαϊτζάν, διάρκειας επτά εβδομάδων, του διαδρόμου Λατσίν, μια ζωτικής σημασίας οδική σύνδεση με τους Αρμένιους που ζουν στον αμφισβητούμενο θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ τα ρωσικά ειρηνευτικά στρατεύματα στην περιοχή παρακολουθούν.
«Το Αζερμπαϊτζάν εκμεταλλεύεται την κατάσταση στην Ουκρανία», είπε ο Σεργκέι Γκαζαριάν, υπουργός Εξωτερικών της μη αναγνωρισμένης κυβέρνησης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ο οποίος δεν μπόρεσε να ταξιδέψει εκεί από την Αρμενία μετά τον διορισμό του νωρίτερα τον Ιανουάριο.
Τρεις φορές, αυτόν τον μήνα, εθνικιστές έχουν πραγματοποιήσει διαδηλώσεις έξω από τη ρωσική στρατιωτική βάση στο Γκιούμρι, κρατώντας πανό με συνθήματα όπως «Εξω οι ρωσικές δυνάμεις κατοχής από την Αρμενία». Οι διαδηλώσεις ενάντια στον παραδοσιακό σύμμαχο και προστάτη της χώρας ήταν μικρές, αλλά χωρίς προηγούμενο.
Ο πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν ανακοίνωσε προσφάτως ότι η Αρμενία δεν θα φιλοξενήσει προγραμματισμένες στρατιωτικές ασκήσεις του Οργανισμού Συλλογικής Συνθήκης Ασφάλειας, μιας εναλλακτικής του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία της Ρωσίας, αφού η συμμαχία απέτυχε να ανταποκριθεί στις εκκλήσεις των Αρμενίων για βοήθεια μετά τις συνοριακές συγκρούσεις με το Αζερμπαϊτζάν πέρυσι.
Η Ε.Ε. ανακοίνωσε στις 23 Ιανουαρίου ότι στέλνει διετή αποστολή μη στρατιωτικής παρακολούθησης για να περιπολεί τα σύνορα ως απάντηση στο αίτημα της Αρμενίας, σε αυτό που ο επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της Ενωσης Ζοζέπ Μπορέλ αποκάλεσε «νέα φάση» της εμπλοκής της στον Καύκασο.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας καταδίκασε την αποστολή την Πέμπτη σε μια δήλωση που αποκάλεσε την Ε.Ε. «παράρτημα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ» και προειδοποίησε ότι η εμπλοκή της στην περιοχή «μπορεί να φέρει μόνο γεωπολιτική αντιπαράθεση».
Το Αζερμπαϊτζάν, επίσης, έχει πλησιάσει την Ε.Ε., υπογράφοντας συμφωνία τον Ιούλιο για διπλασιασμό των εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ενωση έως το 2027, καθώς οι Βρυξέλλες επιδιώκουν να αντικαταστήσουν τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα ως απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία. Τον περασμένο μήνα, η Ε.Ε. δήλωσε ότι θα βοηθήσει επίσης στη χρηματοδότηση καλωδίου ηλεκτρικού ρεύματος από το Αζερμπαϊτζάν και τη γειτονική Γεωργία προς τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., μέσω της Μαύρης Θάλασσας, με τη δυνατότητα αργότερα να συνδέσει την Ουκρανία και τη Μολδαβία.
Τα οφέλη της Τουρκίας
Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δεξιά, και ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν, στην Πράγα, στις 6 Οκτωβρίου 2022. (©Τουρκική Προεδρία μέσω AP)
Μέχρι στιγμής η Τουρκία έχει ωφεληθεί περισσότερο από τους ρωσικούς δισταγμούς. Με την Αρμενία να μην είναι πλέον εξασφαλισμένη υπό τη ρωσική προστασία, ο Πασινιάν και ο Ερντογάν τον Οκτώβριο πραγματοποίησαν επίσης τις πρώτες συνομιλίες μεταξύ τους εδώ και 13 χρόνια, εν μέσω ώθησης για τη δημιουργία διπλωματικών δεσμών και το άνοιγμα των συνόρων τους.
«Ο Πούτιν έχασε το μονοπώλιό του στην περιοχή του Καυκάσου», δήλωσε ο Γκριγκόρι Σβέντοφ, ο οποίος είναι επικεφαλής της ερευνητικής υπηρεσίας Caucasian Knot με έδρα τη Μόσχα. «Τώρα ο Ερντογάν είναι ο κύριος παράγοντας στο παιχνίδι».
