ΠΗΓΗ: Reuters
Στον απόηχο της προσφυγικής κρίσης του 2015, η Ευρωπαϊκή Ενωση διοχέτευσε περισσότερα από 11 δισ. ευρώ στην Τουρκία προκειμένου η χώρα να στεγάσει και να διαχειρισθεί τους περισσότερους από 4 εκατομμύρια πρόσφυγες που αναζήτησαν καταφύγιο από τον εμφύλιο στη Συρία.
Τα κεφάλαια αυτά αντιπροσωπεύουν τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική προσπάθεια στην Ιστορία, αλλά ο στόχος τους δεν ήταν αλτρουιστικός, καθώς αποσκοπούσαν στην ελαχιστοποίηση των αφίξεων αιτούντων άσυλο στην Ε.Ε., διασφαλίζοντας ότι οι πρόσφυγες θα παρέμεναν σε τουρκικό έδαφος, σύμφωνα με το περιοδικό Politico. Στα κεφάλαια αυτά περιλαμβανόταν και 1 δισ. ευρώ για την ενίσχυση της συνοριακής ασφάλειας και την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου.
Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία άρχισε να απελαύνει μαζικά Σύρους, Αφγανούς και άλλους, αξιοποιώντας τις ευρωπαϊκά χρηματοδοτημένες υποδομές για να το πράξει. Καθώς η κοινή γνώμη στην Ευρώπη –και αργότερα στην Τουρκία– άρχισε να στρέφεται κατά των προσφύγων, τα κέντρα υποδοχής μετατράπηκαν σε στρατόπεδα απέλασης. Κρατούμενοι ανέφεραν ότι βασανίσθηκαν, ενώ τα ευρωπαϊκά κονδύλια για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους δεν έφθαναν πια σε αυτούς.
Η συμφωνία του 2016 μεταξύ Τουρκίας – Ε.Ε. σηματοδότησε την απαρχή στρατηγικής μετατροπής των όμορων κρατών της Ενωσης σε φύλακες των συνόρων της Ε.Ε. Μεταναστευτικές συμφωνίες με την Τυνησία, την Αίγυπτο, τον Λίβανο και άλλα κράτη ακολούθησαν αυτή του 2016.
Τα 11 δισ. ευρώ που προώθησε η Ε.Ε. στην Αγκυρα διοχετεύθηκαν αρχικά μέσω μη κυβερνητικών οργανώσεων και αφορούσαν ανθρωπιστική βοήθεια. Με την πάροδο των ετών, οι Βρυξέλλες άρχισαν να χρηματοδοτούν πιο γενναιόδωρα τα προγράμματα βελτίωσης της ζωής των Σύρων προσφύγων και ένταξής τους στην τουρκική κοινωνία και αγορά εργασίας.
Η τουρκική κυβέρνηση, όμως, θεωρούσε από την αρχή ότι η φιλοξενία προσφύγων θα ήταν προσωρινή. Οταν η τουρκική οικονομία βυθίστηκε σε ύφεση εξαιτίας της πανδημίας και Αφγανοί πρόσφυγες άρχισαν να καταφθάνουν μετά την πτώση της Καμπούλ στους Ταλιμπάν το 2021, η συσσωρευμένη οργή ξέσπασε. Η επιστροφή των «φιλοξενουμένων» απασχόλησε την προεκλογική εκστρατεία του 2023. Ο Ταγίπ Ερντογάν δεσμεύθηκε να διοργανώσει τον «εθελοντικό» επαναπατρισμό ενός εκατομμυρίου προσφύγων σε κατεχόμενη από την Τουρκία «ασφαλή ζώνη» στη βόρεια Συρία, ενώ ο κύριος αντίπαλός του, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, δεσμεύθηκε να απελάσει όλους τους Σύρους πρόσφυγες μέσα σε δύο χρόνια.
Ευρωπαίοι φορολογούμενοι χρηματοδότησαν την κατασκευή 14 κέντρων απέλασης, από τα οποία τα 8 έχουν ολοκληρωθεί, την ανακαίνιση άλλων 11 τοποθεσιών και τη διαχείριση του συνόλου των κέντρων. Εκπρόσωπος της Κομισιόν ανέφερε ότι ευρωπαϊκές ελεγκτικές υπηρεσίες πραγματοποιούν τακτικές επιθεωρήσεις σε εγκαταστάσεις που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά κονδύλια.
Οι συνθήκες στα κέντρα απέχουν, όμως, πολύ από τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Ο Σάμι, Σύρος πρόσφυγας σε κέντρο απέλασης στη Σανλιούρφα της ΝΑ Τουρκίας, λέει ότι φρουροί του κέντρου τον οδήγησαν απροειδοποίητα σε γειτονικό κέντρο-πρότυπο, όπου παρέμεινε για λίγες ώρες προκειμένου να βρίσκεται εκεί κατά την επιθεώρηση κλιμακίου της Ε.Ε.
Δυτικές ΜΚΟ ζήτησαν πρόσφατα από τις υπηρεσίες του ΟΗΕ να πραγματοποιήσουν έρευνα για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κέντρα απέλασης, μεταξύ τους αυτά της Σανλιούρφα και του Γκαζίαντεπ. «Πρόσφυγες υποχρεώνονται να γδυθούν και κρατούνται σε υπόγειους χώρους των κέντρων, με κλιματιστικά σε πλήρη ισχύ, για 6-8 ώρες τη φορά, με στόχο την πρόκληση υποθερμίας», αναφέρει η έκθεση των ΜΚΟ.
