Γράφει ο Γιάννης Παπαδόπουλος
Η πρώτη απόπειρα πώλησής του φαίνεται πως έγινε τον Ιανουάριο του 2015, στο ξενοδοχείο Waldorf-Astoria της Νέας Υόρκης κατά τη διάρκεια διεθνούς νομισματικής έκθεσης. Ο Ρίτσαρντ Μπιλ, επικεφαλής βρετανικού οίκου δημοπρασιών, φέρεται να έδειξε σε υποψήφιο αγοραστή και μετέπειτα πληροφοριοδότη των αμερικανικών αρχών μια φωτογραφία σπάνιου ρωμαϊκού νομίσματος που είχε αποθηκεύσει στο κινητό του τηλέφωνο λέγοντας ασαφώς ότι «προέρχεται από μια παλιά ελβετική συλλογή». Κατά τον Αμερικανό πράκτορα που ερεύνησε την υπόθεση, αυτή η αναφορά στην Ελβετία δεν ήταν τυχαία. Θεωρείται ως «κωδικός» που συνήθως χρησιμοποιείται σε ύποπτες συναλλαγές αρχαιοτήτων.
Η Ελλάδα το διεκδίκησε με την επιχειρηματο- λογία ότι κόπηκε σε ελληνικό έδαφος.
Το χρυσό νόμισμα περιλαμβάνεται μεταξύ των 29 αρχαιοτήτων που ανακτήθηκαν στις ΗΠΑ και παραδόθηκαν στο υπουργείο Πολιτισμού για να επιστρέψουν στην Ελλάδα, έπειτα από ενέργειες της Εισαγγελίας του Μανχάταν και της Υπηρεσίας Εσωτερικής Ασφαλείας της Νέας Υόρκης. Η εικονογραφία και η επιγραφή που φέρει παραπέμπουν στις Ειδούς του Μαρτίου, την ημέρα της δολοφονίας του Ιούλιου Καίσαρα. Στη μία όψη απεικονίζεται η κεφαλή του Βρούτου και στην άλλη ο σκούφος της Δημοκρατίας με δύο ξίφη και τις λέξεις «Eid Mar».
Ο δρ Γεώργιος Κακαβάς, διευθυντής του Νομισματικού Μουσείου, εξηγεί στην «Κ» ότι η Ελλάδα διεκδίκησε τον επαναπατρισμό του με την επιχειρηματολογία ότι το νόμισμα κόπηκε σε ελληνικό έδαφος, στο περιοδεύον νομισματοκοπείο που είχε ιδρύσει ο Βρούτος μεταξύ Φιλίππων και Καβάλας κατά τα δύο χρόνια που διεξαγόταν ο πόλεμος με τη Ρώμη. «Στους Φιλίππους δόθηκε η τελική μάχη το 42 π.Χ. με την ήττα Βρούτου και Κάσσιου από τον Οκταβιανό και τον Μάρκο Αντώνιο», λέει ο δρ Κακαβάς. «Το χρυσό έχει χαρακτηριστεί ως το “ιερό δισκοπότηρο της Νομισματικής” λόγω της εξαιρετικής σπανιότητάς του, καθώς τρία μόνο χρυσά νομίσματα αυτής της κοπής έχουν διασωθεί». Ενα αργυρό δηνάριο με την ίδια εικονογραφία είχε επαναπατριστεί στην Ελλάδα από το Λονδίνο στις 23 Ιουνίου 2006.
Η κατάσχεση του χρυσού νομίσματος τον περασμένο μήνα στις ΗΠΑ συνδέεται με τη σύλληψη στη Νέα Υόρκη, στις 10 Ιανουαρίου 2023, του 38χρονου Ρίτσαρντ Μπιλ, ιδιοκτήτη και επικεφαλής του οίκου δημοπρασιών Roma Numismatics. Την υπόθεση είχε αναδείξει αρχικά με εκτενές δημοσίευμά της η ιστοσελίδα Artnews. Σύμφωνα με αμερικανικά δικαστικά έγγραφα που είναι εις γνώσιν της «Κ», το νόμισμα φέρεται να πέρασε στην κατοχή του Μπιλ το 2014 μέσω του Ιταλο Βέκκι, ώστε εκείνος να το πουλήσει. Ο ιταλικής καταγωγής Βέκκι, σύμφωνα με τη δικογραφία, είχε κρατηθεί το 1992 από τις τελωνειακές αρχές των ΗΠΑ καθώς είχε αποπειραθεί να διακινήσει μέσα στις αποσκευές του αδήλωτα αρχαία ελληνικά νομίσματα. Αργότερα φέρεται να ανέλαβε σύμβουλος στον οίκο δημοπρασιών. Εις βάρος του μέχρι στιγμής δεν προκύπτει εάν έχουν απαγγελθεί κατηγορίες για το χρυσό νόμισμα του Βρούτου.
Σύμφωνα με τη δικογραφία, ο Μπιλ φέρεται να παραδέχτηκε σε Αμερικανό πράκτορα ότι πλήρωσε για να προσδώσει στο νόμισμα ιστορικό προέλευσης. Δεύτερος πληροφοριοδότης ο οποίος δεν κατονομάζεται στα έγγραφα, υποστήριξε ότι ο Μπιλ και ο Βέκκι του προσέφεραν 100.000 ελβετικά φράγκα, τα οποία δεν δέχτηκε, όταν αρνήθηκε να υπογράψει το ιστορικό συλλογής γιατί το θεώρησε ψευδές. Τον Αύγουστο του 2020 το νόμισμα στάλθηκε από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη για να ελεγχθεί η αυθεντικότητά του και στα σχετικά τελωνειακά έγγραφα ως χώρα προέλευσης δηλώθηκε η Τουρκία. Τελικά τον Οκτώβριο του ίδιου έτους πουλήθηκε σε δημοπρασία προς 4,18 εκατομμύρια δολάρια. Η «Κ» επικοινώνησε μέσω e-mail με τον βρετανικό οίκο δημοπρασιών, αλλά δεν έλαβε κάποια απάντηση.
Η δικογραφία στην Πάτρα
Ο οίκος δημοπρασιών που εμπλέκεται σε αυτή την υπόθεση έχει απασχολήσει στο παρελθόν και τις ελληνικές αρχές. Τον Οκτώβριο του 2016 είχε αναφερθεί η επωνυμία του σε διαβιβαστικό της ασφάλειας Πατρών, χωρίς να κατονομάζεται ο ιδιοκτήτης του, στο πλαίσιο της εξάρθρωσης πολυμελούς κυκλώματος αρχαιοκαπήλων. Δύο χρόνια αργότερα εκδόθηκε από το Συμβούλιο Εφετών Πατρών βούλευμα 2.546 σελίδων για παραπομπή 47 κατηγορουμένων σε δίκη. Στα σχετικά έγγραφα αναλύεται η διαδρομή αρχαίων αντικειμένων (κυρίως νομισμάτων) από τη λαθρανασκαφή τους μέχρι την πώλησή τους, ο ύποπτος ρόλος ξένων οίκων δημοπρασιών στο ξέπλυμα αρχαιοτήτων, καθώς και τεχνικές χειραγώγησης ηλεκτρονικών δημοπρασιών με εικονικά «χτυπήματα». Ωστόσο κάποια σχετική δίωξη δεν ασκήθηκε τότε κατά εκπροσώπων των διεθνών οίκων, καθώς κρίθηκε ότι δεν υπήρχαν επαρκείς ενδείξεις ενοχής.
Τηλεφωνική συνομιλία
Στο βούλευμα περιγράφεται η διαδικασία της δημοπράτησης ενός αρχαίου αργυρού στατήρα κοπής Κορίνθου από τον βρετανικό οίκο. Το συγκεκριμένο νόμισμα χρονολογίας 500-480 π.Χ., βάρους 8,65 γραμμαρίων και διαμέτρου 19 χιλιοστών, στη μία όψη απεικονίζει τον Πήγασο και φέρεται να είχε αφαιρεθεί στην ελληνική επικράτεια από λαθρανασκαφή. Πωλήθηκε σε μεσάζοντα προς 1.500 ευρώ και εμφανίστηκε σε δημοπρασία τον Σεπτέμβριο του 2016 με τιμή εκκίνησης 8.000 λίρες Αγγλίας. Στην περιγραφή του καταλόγου αναφερόταν ότι το νόμισμα προέρχεται από συλλογή πριν από το 1920. Σύμφωνα με τη δικογραφία, για το συγκεκριμένο νόμισμα και τη δημοπράτησή του γίνεται αναφορά και σε τηλεφωνική συνομιλία Ελληνα κατηγορούμενου η οποία έχει καταγραφεί. Η υπόθεση είχε οριστεί να εκδικαστεί σε πρώτο βαθμό τον Οκτώβριο του 2020, όμως έπειτα από σειρά αναβολών αναμένεται εκτός απροόπτου να ξεκινήσει τον Ιούνιο του 2023.
