Γιάννης Ελαφρός
Το σεισμικό μπαράζ που εκδηλώνεται στην περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού είναι ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για τα ελληνικά δεδομένα. Το πλήθος, η πυκνότητα και η ένταση των σεισμών είναι εξαιρετικά κι έχουν προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στους κατοίκους και συναγερμό στους επιστήμονες. Από τις 26 Ιανουαρίου που ξεκίνησε η σεισμική ακολουθία, έχουν καταγραφεί πάνω από 7.700 σεισμοί, ενώ ειδικά από την 1η Φεβρουαρίου η ένταση των δονήσεων έχει αυξηθεί, με δεκάδες σεισμούς σε καθημερινή βάση άνω των 4 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Εως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο ισχυρότερος σεισμός ήταν 5,2 Ρίχτερ και σημειώθηκε την Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου.
Η περιοχή όπου εκτυλίσσεται το φαινόμενο είναι ιδιαίτερη. Οχι μόνο είναι θαλάσσια, γεγονός που αντικειμενικά δυσκολεύει τη μελέτη, αλλά τη διατρέχουν πολλά γεωλογικά ρήγματα, που συναντιούνται με ένα ηφαιστειακό τόξο, με τα ηφαιστειακά κέντρα της Σαντορίνης (Καμένη), του Κολούμπου και των Χριστιανών (που είναι αρκετά μακριά). Γι’ αυτούς τους λόγους βέβαια έχει γίνει αντικείμενο ευρείας μελέτης, με τους επιστήμονες να έχουν αποτύπωση της περιοχής (και της υποθαλάσσιας). Σήμερα είναι πολλά αυτά που γνωρίζουμε, αλλά υπάρχουν και πολλά ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί ακόμα.
– Ποιο ρήγμα έχει ενεργοποιηθεί και τι σημαίνει αυτό;
– Η σεισμική ακολουθία άρχισε να εκδηλώνεται δυτικά του Κολούμπου με δονήσεις 2 και 3 Ρίχτερ στο διάστημα από 26 Ιανουαρίου έως 1η Φεβρουαρίου. Στη συνέχεια «περπάτησε» βορειοανατολικά προς το νησάκι Ανυδρος, μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού. Από την 3η Φεβρουαρίου το επίπεδο των σεισμών ανέβηκε, είχαμε πολλούς σεισμούς άνω των 4 Ρίχτερ με μια επικέντρωση γύρω από την Ανυδρο. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, έχει ενεργοποιηθεί και σπάει το ρήγμα της Ανύδρου, μήκους περίπου 15-20 χιλιομέτρων.
Θεωρείται πολύ σημαντικό πως δεν έχει επηρεαστεί το ρήγμα της Αμοργού, που βρίσκεται κοντά, είναι πολύ μεγαλύτερο κι έδωσε τον μεγάλο και καταστροφικό σεισμό των 7,7 Ρίχτερ το 1956. Η πλειονότητα των επιστημόνων εκτιμά πως δεν θα ενεργοποιηθεί το ρήγμα της Αμοργού, καθώς –εκτός των άλλων– θεωρείται πως το χρονικό διάστημα που έχει μεσολαβήσει από το 1956 δεν είναι επαρκές για να γεμίσει τεκτονική ενέργεια.
– Τεκτονική ή ηφαιστειακή αιτία;
– Η αιτία της σεισμικής ακολουθίας είναι τεκτονική και όχι ηφαιστειογενής, σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα. Βεβαίως, ρήγματα και ηφαίστεια βρίσκονται στον ίδιο χώρο και γι’ αυτό χρειάζεται διαρκής μελέτη για την όποια αλληλεπίδραση, είτε αφορά τη διείσδυση ρευστών μέσα στα ρήγματα είτε την απελευθέρωση αερίων λόγω των δονήσεων. Παρ’ όλα αυτά, η εκτίμηση των επιστημόνων είναι πως η τρέχουσα σεισμική έξαρση δεν οφείλεται σε ηφαιστειακή δράση.
Βεβαίως, στην Καμένη υπάρχει από το περασμένο καλοκαίρι μια μικρή και αργή διόγκωση του ηφαιστείου, η οποία παρατηρείται συστηματικά από τους επιστήμονες. Υπήρξαν κάποιοι πολύ μικροί σεισμοί μέχρι τις αρχές του 2025. Είναι κάτι που έχει ξανασυμβεί. Το 2011 και το 2012 υπήρξε ηφαιστειοσεισμική κρίση μέσα στην καλντέρα της Σαντορίνης, η οποία ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2012 χωρίς κάποια ηφαιστειακή έκρηξη. Θεωρείται πως το ηφαίστειο της Καμένης δεν έχει σχέση με την τρέχουσα σεισμική δραστηριότητα πέριξ της Ανύδρου, καθώς και η απόστασή τους είναι μεγάλη.
Το ηφαίστειο Κολούμπο, το οποίο έχει υδροθερμική δράση, είναι πιο κοντά, απέχει μερικά χιλιόμετρα από τη σεισμική περιοχή, χωρίς όμως να έχει επηρεαστεί. Οι επιστήμονες παρατηρούν συγκεκριμένα το Κολούμπο και με αποστολή στον κρατήρα των σεισμογράφων, αλλά και συσκευών για τη μέτρηση των εκπομπών του.
– Μπορεί να οδηγήσουν οι σεισμοί σε ηφαιστειακή έκρηξη;
– Οι επιστήμονες αρνούνται αυτή την εξέλιξη, σημειώνοντας πως τα δύο φαινόμενα έχουν τους δικούς τους όρους δημιουργίας. Η ηφαιστειακή έκρηξη απαιτεί συγκεκριμένες αλλαγές και συσσώρευση στον μαγματικό θάλαμο, που διαμορφώνονται σε βάθος χρόνου. Αυτές οι διεργασίες δεν ταυτίζονται με τη σεισμική δραστηριότητα.
Εξάλλου, ακόμα και ο μεγάλος σεισμός του 1956 στο ρήγμα της Αμοργού δεν οδήγησε σε έκρηξη του Κολούμπου, του οποίου η τελευταία έκρηξη έγινε το 1650 και εκτιμάται πως θέλει χιλιάδες χρόνια για να εκραγεί ξανά.
– Ποια θα είναι η εξέλιξη του φαινομένου;
– Εδώ δεν υπάρχουν σίγουρες απαντήσεις, οι σεισμολόγοι συχνά απαντούν πως «δεν κάνουμε μαντική». Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ένα δεδομένο. Ενα βασικό σημείο στο οποίο συμφωνεί η επιστημονική κοινότητα είναι πως εφόσον η σεισμική διέγερση περιοριστεί στο ρήγμα της Ανύδρου, ο μεγαλύτερος σεισμός που μπορεί να εκδηλωθεί είναι μέχρι 6-6,2 Ρίχτερ, με βάση το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά του ρήγματος. Βεβαίως, δεν είναι μικρή διαφορά από τα 5-5,2 Ρίχτερ που έχουν καταγραφεί ήδη. Ενας σεισμός 6 Ρίχτερ είναι 32 φορές ισχυρότερος από μια δόνηση 5 Ρίχτερ.
Το ένα «σενάριο», λοιπόν, είναι η εκδήλωση τελικά ενός κύριου σεισμού στο επίπεδο των 6-6,2 Ρίχτερ, που θα οδηγήσει μετά σε μια αποκλιμάκωση. Στο Αρκαλοχώρι της Κρήτης το 2021, μετά σχεδόν τέσσερις μήνες σεισμικής δράσης, σημειώθηκε ένας σεισμός 6 Ρίχτερ. Κάθε περίπτωση είναι ιδιαίτερη.
Ως δεύτερο ενδεχόμενο θεωρείται μια παρατεταμένη σεισμική σμηνοσειρά, με πολλούς σεισμούς των επιπέδων που έχουμε μέχρι σήμερα, με αρκετούς μεταξύ 4 και 5 Ρίχτερ, οδηγώντας σε μια αργή εκτόνωση της σεισμικής κρίσης.
Το ενδεχόμενο μιας πολύ πιο ισχυρής δόνησης δεν θεωρείται πολύ πιθανό, καθώς μέχρι τώρα δεν έχει ενεργοποιηθεί κάποιο μεγαλύτερο ρήγμα.
Σε κάθε περίπτωση, οι επιστήμονες κάνουν λόγο για παρατεταμένη σεισμική δράση στην περιοχή, η οποία θα θέσει σε δοκιμασία τις αντοχές των ανθρώπων, των υπηρεσιών και των υποδομών.
