Γιώργος Σκαφιδάς
Στη συλλογική μνήμη – την ενίοτε επιρρεπή σε μύθους – έχει καταγραφεί ως το ποδοσφαιρικό ματς από το οποίο ξεκίνησε ο πόλεμος της Κροατίας. Μύθος ή πραγματικότητα;
Η Ντιναμό και ο Ερυθρός Αστέρας ήταν ομάδες ακόμη της ίδιας χώρας όταν οι οπαδοί τους συγκρούστηκαν μέσα στο Στάδιο Μαξιμίρ στο Ζάγκρεμπ στις 13 Μαϊου του 1990. Κροάτες οι μεν, Σέρβοι οι δε. Καθολικοί οι μεν, ορθόδοξοι οι δε. Με ανοιχτούς λογαριασμούς ήδη από τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου που θα «ανανεώνονταν» κατά τον Β΄ Παγκόσμιο, οι οπαδοί της Ντιναμό και του Ερυθρού Αστέρα, οι Κροάτες Bad Blue Boys από τη μία πλευρά και οι Σέρβοι Delije από την άλλη, αμφότεροι Γιουγκοσλάβοι λίγο πριν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, συγκρούστηκαν στο Ζάγκρεμπ λίγα λεπτά πριν από το εναρκτήριο λάκτισμα στις 13 Μαΐου του 1990.
Το παιχνίδι εκείνο τελικώς δεν ξεκίνησε ποτέ. Έπειτα από εκείνο το παιχνίδι ωστόσο, ξεκίνησε ο πόλεμος της Κροατίας (1991 – 1995).
Πολλοί Κροάτες λένε για εκείνη την ημέρα ότι οι περίπου 2.000 Σέρβοι οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα που είχαν έρθει στο Ζάγκρεμπ με το τρένο από το Βελιγράδι, τους προκάλεσαν με την ανοχή των γιουγκοσλαβικών (και ως εκ τούτου ελεγχόμενων από τη Σερβία) αστυνομικών δυνάμεων που, στην κροατική συλλογική μνήμη, προτιμούσαν να κυνηγούν Κροάτες παρά Σέρβους.
Ο τότε αρχηγός της Ντιναμό Ζβόνιμιρ Μπόμπαν συγκρούεται με την αστυνομία μέσα στο Μαξιμίρ τον Μάιο του 1990 και γίνεται εθνικός ήρωας στα μάτια των Κροατών (AP Photo/Renato Brandjolica)
Μόλις λίγα 24ωρα πριν από εκείνο το παιχνίδι, τον Μάιο του 1990, είχε διεξαχθεί ο δεύτερος γύρος των – πρώτων έπειτα από δεκαετίες -πολυκομματικών κροατικών βουλευτικών εκλογών, μια εκλογική αναμέτρηση μέσα από την οποία είχε βγει νικητής ο Φράνιο Τούτζμαν της Κροατικής Δημοκρατικής Ένωσης.
Ο Τούτζμαν όμως προωθούσε την κροατική ανεξαρτησία, ενάντια στα «θέλω» του Σέρβου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Και οι Σέρβοι άλλο που δεν ήθελαν από το να υπονομεύσουν τον Τούτζμαν και την εκλογική νίκη του, σύμφωνα με τους Κροάτες.
Πολλοί Σέρβοι βέβαια από την άλλη πλευρά, όταν μιλούν για εκείνη την ημέρα, θυμούνται άλλα: κροατικές προβοκάτσιες τις οποίες εντάσσουν μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προσπαθειών διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας.
Για εκείνο το ιστορικό «παιχνίδι» Ντιναμό – Ερυθρού Αστέρα, που ποτέ δεν έγινε, έχουν πια γραφτεί σελίδες επί σελίδων, σελίδες οι περισσότερες από τις οποίες αναπαράγουν το γνωστό κλισέ, ενδεχομένως επειδή αυτό πουλάει και εντυπωσιάζει.
«Ο πόλεμος για την πατρίδα ξεκίνησε στο Μαξιμίρ», ήταν ο τίτλος ντοκιμαντέρ που είχε προβληθεί πριν από χρόνια στο κρατικό κροατικό δίκτυο HRT. «Ο ποδοσφαιρικός αγώνας που ξεκίνησε έναν πόλεμο», ήταν ο – παρομοίου πνεύματος – τίτλος παλαιότερου άρθρου στο ποδοσφαιρικών ενδιαφερόντων μπλογκ thefalse9. «Για πολλούς, εκείνο ήταν το ξεκίνημα του πολέμου για την πατρίδα», έγραφε προ ετών το CroatiaWeek.
Ωστόσο ο ιστορικός Ρίτσαρντ Μιλς, συγγραφέας του βιβλίου «The Politics of Football in Yugoslavia: Sport, Nationalism and the State», διαφωνεί. Όχι, το γιουγκοσλαβικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου δεν τελείωσε στις 13 Μαΐου του 1990, υπενθυμίζει. «Ο πόλεμος σίγουρα δεν ξεκίνησε στο Μαξιμίρ στις 13 Μαΐου του 1990», δήλωνε με ανάλογη διάθεση αποδόμησης των μύθων πριν από χρόνια, μιλώντας στο Euronews, ο Ντάριο Μπρέντιν του Κέντρου Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Πανεπιστημίου του Γκρατς.
Ο πόλεμος που ακολούθησε στα Βαλκάνια είχε, πάντως, τα χρώματα του ποδοσφαιρικού ματς που προηγήθηκε.
Είναι σαφές, δε, πια ότι γύρω από εκείνο το παιχνίδι έχουν χτιστεί εθνικοί μύθοι που αναπαράγονται διαιωνίζοντας πληγές, στρεβλώσεις και μαζί μια κοινοτοπία του κακού.
Παραδόξως, εκείνο το ματς του 1990 δεν είχε νεκρούς. Αυτοί ωστόσο θα ακολουθούσαν, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κροατίας αλλά και έπειτα.
Πολλοί από όσους συγκρούστηκαν πάντως εκείνη την ημέρα στο γήπεδο Μαξιμίρ στο Ζάγκρεμπ, θα συγκρούονταν αργότερα και στα πεδία των μαχών.
Ο διαβόητος Ζέλικο Ραζνάτοβιτς, ο μετέπειτα γνωστός και ως «Αρκάν» των πολέμων της Γιουγκοσλαβίας, ήταν στις 13 Μαΐου του 1990 στο Μαξιμίρ, με την πλευρά των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα, ως πρωτοπαλίκαρο ο ίδιος τότε των Σέρβων Delije. Στο ίδιο γήπεδο λέγεται πως βρισκόταν εκείνη την ημέρα, με τους Delije, και ένας νεαρός ονόματι Αλεξάνταρ Βούτσιτς: ο σημερινός πρόεδρος της Σερβίας.
Και ο Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, ο τότε αρχηγός της Ντιναμό, θα γινόταν εθνικός ήρωας στα μάτια των Κροατών επειδή επιτέθηκε σε έναν αστυνομικό που κυνηγούσε έναν Κροάτη οπαδό. Όσο για το πολεμικό μνημείο που έχει στηθεί έξω από το Στάδιο Μαξιμίρ στο Ζάγκρεμπ, εκείνο είναι αφιερωμένο «σε όλους τους οπαδούς της Ντιναμό για τους οποίους ο πόλεμος ξεκίνησε στις 13 Μαΐου του 1990 και τελείωσε όταν έδωσαν τη ζωή τους στον βωμό της κροατικής πατρίδας».
Ο αγώνας Ντιναμό – Ερυθρού Αστέρα ήταν σημαντικός για μια σειρά από λόγους, όπως σημείωνε σε παλαιότερο άρθρο του ο ιστοχώρος Balkan Insight, αναφερόμενος στον «κροατικό εθνικό μύθο» των ποδοσφαιρικών επεισοδίων του 1990. Σύμφωνα με τον Ντάριο Μπρέντιν (Πανεπιστήμιο του Γκρατς), εκείνο το συμβάν ριζοσπαστικοποίησε περαιτέρω την κροατική κοινωνία της εποχής, νομιμοποιώντας τη βία, επιτρέποντας στους Bad Blue Boys να παρουσιάζονται ως εθνικοί ήρωες και τροφοδοτώντας τον ενδο-γιουγκοσλαβικό διχασμό.
Αρχιμαφιόζος, έμπορος ναρκωτικών και… χούλιγκαν, ο Βέικο Μπέλιβουκ προκάλεσε πολιτική αναραταχή στη Σερβία (AP Photo/Darko Vojinovic)
Είκοσι τρία χρόνια μετά, ο Γιουγκοσλαβία αποτελεί πια μακρινό παρελθόν. Οι Βαλκάνιοι χούλιγκαν εξακολουθούν, ωστόσο, να σκαλίζουν τις πληγές του παρελθόντος διεκδικώντας «δόξα», νομιμοποίηση και… έσοδα. Διότι όπως προκύπτει μέσα από πρόσφατη έρευνα (του Global Initiative Against Transnational Organized Crime, υπό τον τίτλο «Football hooliganism, politics and organized crime in the Western Balkans») τα κλαμπ των χούλιγκαν («huligani») στα Δυτικά Βαλκάνια συνδέονται με δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος, δρώντας ως διακινητές ναρκωτικών, μεταφέροντας μηνύματα ή πακέτα «ειδικού χειρισμού» και/ή πουλώντας προστασία σε νυχτερινά κέντρα, συναυλίες και πολιτικές εκδηλώσεις…
Κάπως έτσι, οι χούλιγκαν του δεύτερου μισού της δεκαετίας του 1980 έγιναν παραστρατιωτικοί το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990 και οι παραστρατιωτικοί έγιναν εν συνεχεία μαφιόζοι με εφαλτήριο τα γήπεδα και τον χουλιγκανισμό.
Ο Λοϊκ Τρεγκουρές, συγγραφέας του βιβλίου «Le football et le chaos yougoslave» έγραφε, ενδεικτικά, προ ετών στον ιστοχώρο του ιταλικού ινστιτούτου ISPI, για έναν διαβόητο χούλιγκαν της Παρτιζάν Βελιγραδίου ονόματι Βέικο Μπέλιβουκ, που συνελήφθη ως αρχιμαφιόζος με διασυνδέσεις στο Μαυροβούνιο. Όπως προκύπτει ωστόσο μέσα από παλαιότερα σερβικά δημοσιεύματα (του ερευνητικού ιστοχώρου KRIK κ.ά.) και μαρτυρίες (του ιδίου του Μπέλιβουκ, μεταξύ άλλων), από τον εν λόγω μαφιόζο είχε φτάσει στο σημείο να ζητάει «χάρες» ακόμη και ο ίδιος ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο υιός του οποίου, Ντανίλο Βούτσιτς, παρουσιάζεται μάλιστα σε φωτογραφίες μαζί με τον συλληφθέντα μαφιόζο/έμπορο κοκαΐνης/χούλιγκαν.
«Ο ίδιος ο Βούτσιτς συχνά καυχιόταν ότι ήταν χούλιγκαν του Ερυθρού Αστέρα όταν ήταν νεότερος», γράφει για τον Σέρβο πρόεδρο ο Τρεγκουρές… «Ο πρόεδρος, οι χούλιγκαν του ποδοσφαίρου και ο υπόκοσμος», γράφουν για την ίδια υπόθεση, της σχέσης Βούτσιτς – Μπέλιβουκ, οι New York Times.
Λένε για το ποδόσφαιρο ότι είναι κάτι παραπάνω από απλώς ένα παιχνίδι. Στα Βαλκάνια σίγουρα… με πολλές μη-αθλητικές απολήξεις…
