Kathimerini.gr
Λουκάς Βελιδάκης
Μετά τη δολοφονική επίθεση των Κροατών στη Νέα Φιλαδέλφεια, πολλοί επιχείρησαν να απαντήσουν στο εξής ερώτημα: τι οδήγησε αυτούς τους χούλιγκαν να φύγουν από το Ζάγκρεμπ, να κατέβουν στο άλλο άκρο των Βαλκανίων και να ριχτούν σε μία μάχη με ανθρώπους που έβλεπαν πρώτη φορά στη ζωή τους.
Πώς σκέφτεται ένας χούλιγκαν και τι τελικά οδηγεί έναν νέο άνθρωπο να μπει σε μία τέτοια ομάδα που στηρίζεται στη βία; «Η βία στο ποδόσφαιρο αποτελεί παγκόσμιο και διαχρονικό φαινόμενο. Στις μέρες μας υπάρχουν άμεσες συνδέσεις μεταξύ των ατόμων που συμμετέχουν σε βίαια επεισόδια και ατόμων που ανήκουν στο οργανωμένο έγκλημα. Αλλωστε ο τρόπος δράσης των ομάδων αυτών παραπέμπει σε εγκληματικές οργανώσεις. Υπάρχει ένα οργανωμένο σχέδιο και κατόπιν, εκτέλεση του», σημειώνει στην «Κ» η εγκληματολόγος, Ελενα Συρμαλή.
«Επίσης οι ομάδες αυτές, πολλές φορές, συνδέονται με πολιτικά ακραίες ομάδες – στα δεξιά και στ’ αριστερά. Αυτό το στοιχείο είναι κρίσιμο και δεν πρέπει να υποτιμάται. Αυτό που πρέπει να αναρωτηθούμε από κοινωνικό-ψυχολογικής άποψης είναι: γιατί τόσοι νέοι λαμβάνουν μέρος σε τέτοιου είδους βίαια επεισόδια, γιατί αποφασίζουν να εισέλθουν σε αυτές τις συμμορίες».
Οι χούλιγκαν (οι ultras των γηπέδων, όπως αυτοαποκαλούνται) κινούνται στο πλαίσιο –αν όχι στο περιθώριο- των αθλητικών σωματείων, που έχουν επιλέξει να στηρίζουν. Υιοθετούν –σε ένα βαθμό- την κουλτούρα και το ιστορικό υπόβαθρο της ομάδας, ωστόσο δρουν με το modus operandi των χούλιγκαν ασχέτως χρώματος.
«Το φαινόμενο δεν έχει σχέση με την αγάπη για τον αθλητισμό και το ποδόσφαιρο. Οι δράστες βρίσκουν αυτόν τον χώρο για να αναπτύξουν, να εκφράσουν εγκληματικές συμπεριφορές. Ιστορικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι το φαινόμενο είναι διαχρονικό. Ας μην ξεχνάμε το λατινικό panem et circenses. Πολλά αθλητικά παιχνίδια στην αρχαιότητα κατέληγαν σε ταραχές και εξεγέρσεις. Μπορούμε να πούμε γενικά ότι συγκεκριμένες κοινωνικές δομές ενεργοποιούν συγκεκριμένες ψυχολογικές διαδικασίες. Ας μην ξεχνάμε τον Le Bon και την ψυχολογία των μαζών. Επίσης όσα έχει σημειώσει ο Cohen για τις υποκουλτούρες και την παραβατικότητα», υπογραμμίζει η κ. Συρμαλή και συμπληρώνει: «Ο ποδοσφαιρικός χουλιγκανισμός περιλαμβάνει μια πληθώρα αντικοινωνικών, παραβατικών και εγκληματικών συμπεριφορών, που εκδηλώνονται στο πλαίσιο του ποδοσφαίρου (βανδαλισμός ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας, λεκτική και σωματική βία μεταξύ των οπαδών των ομάδων κι άλλα). Η όλη συμπεριφορά των ατόμων/ μελών αυτών των ομάδων, σχετίζεται με θέματα κοινωνικών ταυτοτήτων και αυτοκατηγοριοποίησης των ατόμων».
Η κρίση ταυτότητας
Οι τάξεις των φανατικών κατά βάση απαρτίζονται από νέους ανθρώπους που αναζητούν ταυτοτικές απαντήσεις ή συνδέσεις στη συμμετοχή τους. Η εγκληματολόγος Ελενα Συρμαλή υποστηρίζει ότι «η διαδικασία κατηγοριοποίησης του εαυτού ως μέλους μιας ομάδας δημιουργεί κωνική ταυτότητα και ομαδικές, αλλά και δια-ομαδικές συμπεριφορές. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας είναι κρίσιμο το στάδιο της κρίσης ταυτότητας και της αναζήτησης ταυτότητας από κάθε νέο. Η συμμετοχή σε μια ομάδα και η ταύτιση μαζί της δίνει μία αίσθηση ισχύος, αλλά και την αίσθηση του ανήκειν. Μια ανάγκη διαχρονική και παγκόσμια. Οι συμπεριφορές που εγκρίνει η ομάδα υιοθετούνται από τα μέλη της, ακόμα και αν αυτές είναι παραβατικές. Εκλογικεύονται στο πλαίσιο των κανόνων της υπό-κουλτούρας απέναντι στην κυρίαρχη κουλτούρα».
«Ολοι μας συγκροτούμε μια προσωπική ταυτότητα, με συγκεκριμένα ιδιοσυγκρασιακά, μοναδικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένες σχέσεις και μια κοινωνική ταυτότητα, το μέρος δηλαδή της αυτοαντίληψης που πηγάζει από τη συμμετοχή μας σε κοινωνικές ομάδες. Όταν έχουμε κατηγοριοποίηση και ταύτιση απόλυτη με μια ομάδα, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση μια παραβατική ή/και εγκληματική ομάδα, ο εαυτός μας αλλά και τα μέλη μιας άλλης ομάδας αποπροσωποποιούνται. Αντιμετωπίζουμε τους άλλους αλλά και τους εαυτούς μας, ως αναπαραστάσεις των προτύπων των ομάδων. Το πρότυπο κάθε ομάδας αποτελεί τη θέση εκείνη της ομάδας που συγκεντρώνει τα περισσότερα χαρακτηριστικά της κατηγορίας, αλλά και τις περισσότερες αντιθέσεις σε σχέση με τα μέλη των έξω-ομάδων», προσθέτει.
«Έτσι δεν αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους ως μοναδικά ξεχωριστά άτομα αλλά μόνο ως μέλη/ πρότυπα της κατηγορίας. Το ενδιαφέρον είναι ότι ένας τρίτος παρατηρητής μπορεί να αντιληφθεί πόσα κοινά στοιχεία έχουν τα άτομα των “αντίπαλων” ομάδων, κάτι φυσικά που δεν μπορούν να αντιληφθούν τα μέλη των ίδιων των ομάδων», λέει η κ. Συρμαλή και συμπληρώνει: «Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να μελετούμε σε σχέση με το φαινόμενο είναι και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, καθώς και ενδείξεις διαταραχών που έχουν συσχετιστεί και με τη χρήση ουσιών και με την επιθετικότητα. Ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να λειτουργήσουν ως αφορμές για την ενεργοποίηση τέτοιων συμπεριφορών. Η παραβατική και εγκληματική συμπεριφορά και η οπαδική βία “δικαιολογούνται” στη συνείδηση του ατόμου ως σωστές συμπεριφορές για την υποστήριξη της ομάδας στην οποία ανήκει. Αν προσθέσουμε και άλλους παράγοντες όπως τα πρότυπα αρρενωπότητας, το αλκοόλ και τις ουσίες, έχουμε πραγματικά τη δημιουργία ενός εκρηκτικού κοκτέιλ».
Κάπως έτσι «γεννιέται» το φαινόμενο του χουλιγκανισμού, που πλέον κατ’ εξοχήν εκδηλώνεται εκτός των γηπέδων και έχει αποκτήσει πρόσθετη διάσταση με την αξιοποίηση των social media, που διευκολύνουν την αδιαμεσολάβητη διάδραση με τον «εχθρό».
Η κ. Συρμαλή εκτιμά ότι «το στοιχείο της σύνδεσης με ακραίες πολιτικά ομάδες δεν αποτελεί παράγοντα γέννησης του φαινομένου (αιτία) της οπαδική βίας. Αποτελεί όμως χαρακτηριστικό του φαινομένου» και προσθέτει πως «πρέπει να καταλάβουμε μήπως και βρούμε λύσεις: Μπερδεύουμε τις αιτίες/παράγοντες με τα χαρακτηριστικά των φαινομένων. Αν αντιλαμβάνεσαι ένα χαρακτηριστικό ως αίτιο και βλέπεις σχέσεις “αίτιο-αιτιατό”, η αντιμετώπιση είναι επιφανειακή», για να συμπληρώσει ότι «πρέπει να καταλάβουμε τι σημαίνει πρόληψη και τι αντιμετώπιση».
Χούλιγκαν: Μια φονική καρικατούρα
«Ο αθλητισμός είναι μια ειρηνική απεικόνιση πολέμου -άλλωστε τα πρώτα αθλήματα, όπως οι αρματοδρομίες, ο ακοντισμός, το τρέξιμο ή η πάλη, είχαν να κάνουν αποκλειστικά με πολεμικές δεξιότητες- και ο χουλιγκανισμός ένας πολεμικός πρωτογονισμός», σημειώνει στην «Κ» ο συγγραφέας, Κυριάκος Αθανασιάδης.
Ο ίδιος, σε μία προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσει τους λόγους που οδηγούν νέους ανθρώπους στις τάξεις των χούλιγκαν, σημειώνει: «Οι άνθρωποι γενικά λατρεύουν τη βία, και οι άντρες τη λατρεύουν σε πολύ υψηλότερο βαθμό. Απλώς η συντριπτική πλειονότητα κρύβει καλά αυτή την “ανάγκη” και ευτυχώς την καταστέλλει. Οχι όλοι βέβαια, και όχι πάντα. Πολλοί καταφεύγουν σε αυτήν, “δοθείσης ευκαιρίας”. Οι χούλιγκαν, απεναντίας, επιδιώκουν τις συγκρούσεις. Ως εκ τούτου, η υπόσχεση της βίας είναι με διαφορά ο υπ’ αριθμόν ένα λόγος που ένα αγόρι στρέφεται στον χουλιγκανισμό: ο πόνος του άλλου, η ταπείνωσή του, η υποχώρησή του μπροστά στον φόβο της ακόμη περισσότερης και ακόμη πιο ακραίας βίας, το χυμένο αίμα. Ο βανδαλισμός και οι καταστροφές δεν αφορούν τους χούλιγκαν, αλλά ένα μέρος των “σκληρών οπαδών”, ένα κομμάτι της κερκίδας που απλώς αισθάνεται (είτε πράγματι είναι είτε όχι) περιθωριοποιημένο, ριγμένο και απόβλητο».
Ο κ. Αθανασιάδης συνεχίζει, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει την ψυχοσύνθεση ενός νεαρού ατόμου που ακολουθεί την υποκουλτούρα των χούλιγκαν. «Οι χούλιγκαν είναι “μάτσο” νεαροί άντρες: αντράκια. Ο “μάτσο” άντρας δέρνει, και ενίοτε σακατεύει, για να ικανοποιήσει την αρρώστια του. Δέρνει και σακατεύει γυναίκες ως επί το πλείστον, και γκέι άντρες – έτσι άλλωστε χαρακτηρίζουν συλλήβδην τους “αντιπάλους” τους. Δεν το κάνουν επειδή “μισούν το κράτος”, επειδή είναι… άνεργοι, ή από μια εσωτερική ανάγκη να νιώσουν -επιτέλους- μέλη μιας ομάδας, μιας αδελφότητας, στην οποία θα εκχωρήσουν την προσωπική τους ταυτότητα, και για την προστασία της οποίας τάχα θα “θυσιαστούν”».
Ο ίδιος εκτιμά ότι οι χούλιγκαν, μολονότι επιδεικνύουν μία τάχα ρωμαλέα διάθεση, επί της ουσίας είναι δειλοί: «Ποτέ κανένας χούλιγκαν δεν θα προσπαθήσει να προστατεύσει ένα άλλο μέλος της ομάδας του, της αδελφότητάς του, της συμμορίας του, από τον “εχθρό”. Σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις, στο παραμικρό “ντου” θα τον παρατήσουν για να σωθούν οι ίδιοι: δεν χρειάζεται μόνο πολύς νοσηρός πρωτογονισμός και μια παθολογική αγάπη για τη βία για να είσαι χούλιγκαν — κυρίως απαιτείται μεγάλη ποσότητα δειλίας».
Ο συγγραφέας Κυριάκος Αθανασιάδης ξεχωρίζει το αθλητικό κομμάτι με τη δράση των ακραίων οπαδών: «Δεν έχουμε, τέλος, να κάνουμε με κάποιου είδους “κοινωνική κουλτούρα”, με περίεργα τελετουργικά, παραδοσιακά τατουάζ και άλλα τέτοια μυθεύματα. Και φυσικά δεν έχουμε να κάνουμε με το… ποδόσφαιρο».
Ο ίδιος καταλήγει, λέγοντας ότι «όταν σε όλα τα παραπάνω προστεθεί μια αρρωστημένη “ιδεολογία” -οι περισσότεροι είναι νεοναζί, αν και δεν λείπουν βέβαια οι αναρχικοί, οι αριστεριστές κ.τ.λ.-, τα πράγματα χώνονται ακόμη πιο βαθιά στη λάσπη. Και όταν, επίσης, η αρρώστια σου υποστηρίζεται από έπαθλα, δώρα, ναρκωτικά, χρήματα και υποσχέσεις πλουτισμού και εξουσίας, γίνεσαι μια καρικατούρα λεγεωνάριου πολεμιστή στην υπηρεσία του αφεντικού σου. Μια φονική καρικατούρα».
