Μάριος Λουκαΐδης στην «Κ»: Από τον παππού στον εγγονό το επιχειρείν στην Κύπρο

Εταιρείες με ετήσιους τζίρους πολλών χιλιάδων ή και εκατομμυρίων, είναι οικογενειακές. Ξεκίνησαν από έναν ιδρυτή και πέρασαν στην συνέχεια στα παιδιά της οικογένειας. Στην Κύπρο αυτός ο αριθμός υπολογίζεται γύρω στο 90% και οι περισσότερες εξ αυτών είναι μικρομεσαίες. Παρά το μεγάλο αποτύπωμά τους στην οικονομία, αυτές οι επιχειρήσεις έρχονται αντιμέτωπες με σειρά προκλήσεων ως απόρροια της ισχυρής δέσμευσης των μελών της και των οικογενειακών σχέσεων και ισορροπιών. Όπως εξηγεί ο Μάριος Λουκαΐδης, ιδρυτής της Synpraxis Management Services, μεγάλη αδυναμία και πρόκληση για το μέλλον αυτών των εταιρειών είναι η έλλειψη μακροχρόνιας εμπειρίας εταιρικής διακυβέρνησης. Τα πιο πάνω ζητήματα, και ευρύτερα οι εσωτερικές και οι εξωτερικές προκλήσεις της μετάβασης της οικογενειακής επιχείρησης από την μια γενιά στην επόμενη, θα τεθούν προς συζήτηση σε ειδικό σεμινάριο το οποίο θα πραγματοποιηθεί στις 14 και 15 Μαρτίου.

-Οικογενειακές επιχειρήσεις. Ποιο το αποτύπωμά τους στο κυπριακό επιχειρείν;

-Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν τον μεγαλύτερο αριθμό εταιρειών σε όλες τις χώρες και αποτελούν την ραχοκοκαλιά της οικονομίας. Τα αριθμητικά ποσοστά οικογενειακών επιχειρήσεων στο σύνολο επιχειρήσεων στις διάφορες χώρες κυμαίνονται από 60% μέχρι και 95%, ιδίως στην Ασία. Στην Κύπρο με βάση στοιχεία του 2009 από EFB (European Family Businesses), το ποσοστό οικογενειακών επιχειρήσεων στο σύνολο ανέρχεται στο 90%. Το ποσοστό στην οικονομία συνήθως είναι μικρότερο διότι έχουμε ένα μεγάλο αριθμό των οικογενειακών επιχειρήσεων να είναι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Λέγοντας αυτό, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις καλύπτουν όλο το φάσμα του επιχειρείν τόσο σε μέγεθος αλλά και σε τομέα δραστηριοτήτων. Στην Κύπρο, ένα κράτος μόλις 60 χρόνων, οι περισσότερες επιχειρήσεις ιδρύθηκαν μετά το 1960. Η τουρκική εισβολή του 1974 επίσης επηρέασε σημαντικά, αφού ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στα κατεχόμενα εδάφη αναγκάστηκαν να κλείσουν και η δραστηριότητα στις ελεύθερες περιοχές, αυξήθηκε. Έτσι, οι περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις βρίσκονται μεταξύ Ιδρυτή (1^η γενιά) και εγγόνια (3^η γενιά).

-Τί σημαίνει αυτό για τα επόμενα βήματα της επιχείρησης;

-Η μετάβαση από την 1^η στη 2^η γενιά και από την 2^η στην 3^η είναι σημαντικά ευαίσθητες, ιδίως στην Κύπρο που δεν έχουμε μακροχρόνιες εμπειρίες εταιρικής διακυβέρνησης. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις ξεκινούν από το στάδιο του Ιδρυτή. Ο ιδρυτής προχωρά σε ένα φοβερά τολμηρό βήμα και συνήθως παίρνει πολλά ρίσκα, δουλεύει ατέλειωτες ώρες με αφοσίωση, και όλες οι αποφάσεις της εταιρείας στρέφονται γύρω από τον ιδρυτή και το εγώ του. Όταν η 2^η γενιά είναι έτοιμη να δραστηριοποιηθεί στην επιχείρηση, τότε συνήθως τα παιδιά που μεγάλωσαν μαζί και γευμάτιζαν στο ίδιο τραπέζι με τους γονείς αναλαμβάνουν διαφορετικούς ρόλους στην επιχείρηση, τις περισσότερες φορές υποσυνείδητα δρομολογημένα από τους γονείς. Με τη σειρά τους, τα παιδιά δουλεύουν σε αρμονία και προσπαθούν να πείσουν τον ιδρυτή για αλλαγές. Ο κάθε άνθρωπος θέλει να βάλει την δική του σφραγίδα και η πίεση στα παιδιά είναι φοβερή, διότι κατ’ αρχή συνυπάρχουν με τον ιδρυτή που περιμένει τα παιδιά του να είναι όπως εκείνον (Mirror Image), αλλά επίσης δεν είναι έτοιμος να αφήσει να αναλάβει η νέα γενιά. Στη συνέχεια τα παιδιά παντρεύονται και αποκτούν τα δικά τους παιδιά και η σχέση γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη με τον αυξημένο αριθμό ατόμων στην οικογένεια αλλά και στην επιχείρηση. Νέα άτομα που είτε είναι τελείως ξένοι (γαμπροί και νύφες), αλλά και τα εγγόνια (Συνομοσπονδία Ξαδελφιών) που μεγάλωσαν σε διαφορετικά σπίτια με διαφορετικές αξίες και αρχές και που επίσης παρακολουθούσαν την σχέση του γονέα τους με τους παππούδες. Επίσης η 3^η γενιά είναι συνήθως Millennials ή Generation Z, οι οποίοι έχουν τελείως διαφορετικές προσεγγίσεις από τις προηγούμενες γενιές σε πολλά θέματα όπως τεχνολογία, προσωπικές προτεραιότητες, διαφορετικότητα, πολυπολιτισμικότητα κλπ.

Ιδιαιτερότητες και χαρακτηριστικά

- Τί στοιχεία υπάρχουν για την παρουσία των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Κύπρο;

-Δυστυχώς, στοιχεία στην Κύπρο δεν υπάρχουν, αλλά αν μπορούμε να βασιστούμε στις δικές μας εμπειρίες που είχαμε μεγάλο αριθμό οικογενειακών επιχειρήσεων θα μπορούσαμε να βγάλουμε τα ακόλουθα συμπεράσματα:

1. Οι περισσότερες επιχειρήσεις στην Κύπρο είναι μεταξύ 1^ης και 2^ης ή 2^ης και 3^ης γενιάς.
2. Οι περισσότεροι προτιμούν και ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να συνεχίσουν στην οικογενειακή επιχείρηση.
3. Οι προτιμήσεις ακολουθούν το μοντέλο ισότητα, δηλαδή μετοχές σε όλους τους κληρονόμους, αλλά έχει και μεγάλο αριθμό που τείνουν προς το μοντέλο συνεταιρισμός, δηλαδή μετοχές μόνο σε όσους εργάζονται στην επιχείρηση.
4. Οι εξ αγχιστείας συγγενείς συνήθως αποκλείονται τόσο από την συμμετοχή αλλά και την εργασία στις επιχειρήσεις.
5. Η παραδοσιακή προτίμηση «να αναλάβει ο γιός», φθίνει.
6. Δεν υπάρχει ο απαραίτητος διαχωρισμός ρόλων μεταξύ οικογένειας, ιδιοκτησίας, Διοικητικού Συμβουλίου και Διοίκησης της επιχείρησης.
7. Σπάνια είναι η συμμετοχή εξωτερικών τόσο σε επίπεδο υψηλόβαθμων στελεχών αλλά και ανεξάρτητων μελών του ΔΣ.
8. Οι νέες γενιές, κυρίως οι Millennials, έχουν καλύτερη αντίληψη και θέληση στο θέμα διακυβέρνηση.
9. Οι παλαιότερες γενιές δεν έχουν ετοιμάσει τον εαυτό τους τόσο οικονομικά, αλλά κυρίως ψυχολογικά για την «έξοδο».

- Ποιες οι ιδιαιτερότητες των οικογενειακών επιχειρήσεων και ποια τα συχνότερα λάθη;

-Οι οικογενειακές επιχειρήσεις συνήθως είναι επιχειρήσεις πετυχημένες και με οικονομικά αποτελέσματα ιδίως σε περιόδους κρίσης, πολύ περισσότερο από τις μη οικογενειακές. Αυτό συμβαίνει λόγω της δέσμευσης της οικογένειας για την επιχείρηση, τη συνεχή μεταφορά γνώσης αλλά και την περηφάνεια που συνδέει τα δύο. Δυστυχώς όμως οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν μεγάλο ποσοστό αποτυχιών κυρίως -όπως έχει δείξει σχετική έρευνα- λόγω της εσωστρέφειας που τις διακατέχει και πηγάζει συνήθως από τον παράγοντα οικογένεια και τα συναισθήματα που κουβαλά. Τα πράγματα γίνονται πιο απλά, χωρίς διαδικασίες, και συνήθως χωρίς πειθαρχία. Δεν υπάρχει σύστημα αλλά ούτε και σωστή διακυβέρνηση που να εγγυάται τον επαγγελματισμό στη λειτουργία της εταιρείας. Επίσης, η υπάρχουσα γενιά δεν ετοιμάζει σωστά την επόμενη που θα αναλάβει. Αντίθετα, τους περιμένει να είναι πιστό αντίγραφο δικό τους, πράγμα αδύνατο, και αυτό τους απογοητεύει και τους «δικαιολογεί» να μην αποχωρούν. Θα πρέπει να αντιληφθούν ότι τα πράγματα αλλάζουν και ίσως οι δεξιότητες των παιδιών τους να είναι πιο χρήσιμες στην εξέλιξη της επιχείρησης. Επίσης, πρέπει να δεχτούν ότι η σκληρή δουλειά δεν είναι αυτοσκοπός και ότι οι νέες γενιές ζητούν καλύτερη ισορροπία στη ζωή τους. Τέλος, οι νέες γενιές πρέπει να εκτιμήσουν το τι τους πρόσφεραν οι πρόγονοι και να μην διακατέχονται από μια κριτική διάθεση και τάση να αλλάξουν τα πάντα. Ναι, θέλουν να βάλουν τη δική τους σφραγίδα, να τονώσουν το δικό τους εγώ και την πίεση του περιβάλλοντος που είναι πανέτοιμο να τους κρίνει, αλλά ας κάνουν υπομονή. Ας δείξουν στοιχεία ενσυναίσθησης προς τους προκατόχους πριν περιμένουν κάτι αντίστοιχο. Για την μακροχρόνια επιτυχία των επιχειρήσεων χρειάζεται ολοκληρωμένη προσέγγιση, τόσο τεχνική όσο και συναισθηματική. Μπορεί να έχεις την καλύτερη διακυβέρνηση, αλλά αν οι ανθρώπινες σχέσεις, η επικοινωνία και η ενσυναίσθηση υστερούν τότε τα αποτελέσματα δεν θα είναι θετικά αλλά το αντίστροφο.

Ανάγκη επιμόρφωσης

- Υπάρχει  επιμόρφωση στη διαχείριση τέτοιων ζητημάτων;

-Εδώ και δύο χρόνια η ομάδα Be.e Philosophy στην οποία ανήκω, έχει φέρει εις πέρας μια σειρά από μικρής διάρκειας εργαστήρια αλλά και διήμερα σεμινάρια με συμμετοχή πάνω των πενήντα Κυπριακών Οικογενειακών επιχειρήσεων. Αξίζει να αναφέρουμε την θετική αντιμετώπιση της ΑΝΑΔ στο θέμα, στηρίζοντας τα διήμερα σεμινάρια με πλήρη επιχορήγηση δίδοντας έτσι την ευκαιρία σε μικρές αλλά και μεσαίες επιχειρήσεις να συμμετέχουν και με 2-3 μέλη τους που κάνει το σεμινάριο ακόμη πιο σημαντικό, διότι η εμπειρία μοιράζεται. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το Be.e Philosophy προσφέρει σε ένα μεγάλο αριθμό Οικογενειακών Επιχειρήσεων Συμβουλευτικές Υπηρεσίες.

-Ποια τα επόμενα βήματα για αυτήν την κατηγορία επιχειρήσεων;

- Ως επόμενα βήματα θα βλέπαμε την περισσότερη δραστηριοποίηση του Be.e Philosophy σε θέματα Οικογενειακών Επιχειρήσεων. Θα επιθυμούσαμε μια μεγαλύτερη εμπλοκή τόσο των Μέσων αλλά και κρατικών υπηρεσιών, αφού αντιληφθούν τον ρόλο και τη συνδρομή αυτών των επιχειρήσεων στην οικονομία του τόπου, να βρουν τρόπο στήριξης τους -όχι άμεσων οικονομικών αλλά έμμεσων.

Διήμερο συνέδριο τον Μάρτιο

Στις 14-15 Μαρτίου από τις 9:00-17:45 στο Aelia Wellness Centre προγραμματίζεται συνέδριο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, στο οποίο θα συζητηθούν ολιστικά όλες οι εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις από την μία γενιά στην επόμενη. Στη συνέχεια θα ακολουθήσει επίσκεψη στις εταιρείες που θα συμμετάσχουν, συζητώντας τα δικά τους θέματα που αντιμετωπίζουν προτείνοντας λύσεις. Θα καλύπτει θέματα τεχνικά όπως αξίες της επιχείρησης, οικογενειακό συμφωνητικό, ο ρόλος των διαφόρων θεσμικών οργάνων στην επιχείρηση, διαδοχή, αλλά και θέματα σχέσεων που είναι απαραίτητα για την επιτυχία της επιχείρησης αλλά και την οικογενειακή ευημερία. Πρόκειται για σεμινάριο με πλήρη επιχορήγηση από την ΑΝΑΔ και έχει μηδενικό κόστος για τους συμμετέχοντες.