Πριν από περίπου 13 χρόνια, όταν άρχισε η εμπλοκή μου με το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, η πρώτη και ίσως μεγαλύτερη μάχη ήταν με τον εαυτό μου. Να ενημερωθώ και να καταρρίψω τους μύθους και τις προκαταλήψεις που είχαν εμπεδωθεί μέσα μου. Άκουγα το σύνθημα της εκστρατείας του Συμβουλίου της Ευρώπης «Ένα στα Πέντε» και η πρώτη μου αντίδραση ήταν «ναι, αλλά αυτό δεν συμβαίνει στην Κύπρο». Χρειάστηκε πολλή μελέτη, έρευνα και συνομιλίες για να αντιληφθώ ότι πράγματι «συμβαίνει και στην Κύπρο». Ότι δεν είμαστε διαφορετικοί από τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή η μάχη με τις προκαταλήψεις, με την άγνοια και την άρνηση, ήταν το πρώτο βήμα για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Επειδή κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αν πρώτα δεν αναγνωριστεί.
Δυστυχώς, και το θέμα της βίας κατά των γυναικών έχει ως κυριότερο πρόβλημα τις προκαταλήψεις, την άγνοια και την άρνηση. Προκαταλήψεις όπως το ότι λαμβάνει χώρα μόνο μεταξύ ατόμων συγκεκριμένης οικονομικής τάξης ή σε άτομα με απουσία μόρφωσης ή με μεταναστευτικό ιστορικό. Άγνοια ως προς το εύρος του προβλήματος αλλά και του είδους της βίας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες· όχι μόνο σωματικής αλλά και ψυχολογικής βίας ή οικονομικού ελέγχου. Και άρνηση ως κοινωνία στο να πάρουμε θέση βασιζόμενοι στις προκαταλήψεις και την άγνοιά μας, προσθέτοντας σε αυτό και τη δικαιολογία «γιατί απλά αυτή δεν φεύγει». Η δικαιολογία είναι ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην καταπολέμηση κάθε μορφής βίας έναντι γυναικών. Επειδή με αυτήν αποσείουμε το βάρος της δικής μας ευθύνης και το εναποθέτουμε αποκλειστικά στους ώμους του θύματος. Βασισμένοι στην άγνοια ότι ένα θύμα εγκλωβισμένο στον φόβο, δεν μπορεί να κάνει επιλογές. Ένα θύμα εγκλωβισμένο σε κύκλο βίας, δεν μπορεί να δεχθεί και να αποδεχθεί αυτό που του συμβαίνει. Επειδή τα αναπόφευκτα ερωτήματα μέσα του είναι αν το προκάλεσε αυτή. Αν θα την πιστέψουν, αν θα τη βοηθήσουν.
Απούσα η δευτερογενής πρόληψη
Έχουν γίνει βήματα προόδου. Υπάρχει πλέον το Σπίτι της Γυναίκας, υπάρχουν κλιμάκια της Αστυνομίας σε κάθε επαρχία, επιτέλους φαίνεται να προχώρησε και η εφαρμογή του κόκκινου κουμπιού για περιπτώσεις υψηλού κινδύνου. Αλλά όλα αυτά τα βήματα έχουν ένα κοινό· αποτελούν μέτρα αντιμετώπισης περιστατικών αφότου αυτά έχουν λάβει χώρα. Επειδή δυστυχώς και το Κράτος ακόμη λειτουργεί με προκαταλήψεις και άγνοια που οδηγούν στην άρνηση να κάνει ουσιαστικά βήματα στο θέμα της πρόληψης. Στο επίπεδο κυρίως της δευτερογενής πρόληψης, δηλαδή του εντοπισμού προβλημάτων προτού αυτά εξελιχθούν σε σοβαρά περιστατικά, δεν έχει ληφθεί οποιοδήποτε μέτρο. Ακόμη και μετά που έλαβαν χώρα τραγικά περιστατικά όπως δολοφονίες γυναικών από τους συντρόφους τους, ακόμη και μετά που είχαν ζητήσει βοήθεια από τις υπηρεσίες του Κράτους, αυτοκτονία παιδιού το οποίο μεταξύ άλλων ήταν και μάρτυρας βίας κατά της μητέρας του, οι αρμόδιες υπηρεσίες είτε αρνούνται είτε είναι ανίκανες να εφαρμόσουν ένα σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ τους και συνένωσης αρχείων, με σκοπό τον εντοπισμό ευάλωτων προσώπων εγκλωβισμένα σε επικίνδυνο περιβάλλον.
Παραμένει η άποψη μου, όπως εξάλλου είχε καταγραφεί και στην Εθνική Στρατηγική για την Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης Παιδιών από το 2016, ότι εάν υπήρχε σύστημα ανταλλαγής και συνένωσης πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών του Κράτους, θα υπήρχε δραματική μείωση των περιστατικών. Υπάρχουν πάντα σημάδια προτού μια επικίνδυνη κατάσταση εξελιχθεί σε σοβαρό περιστατικό άσκησης βίας. Αυτά τα σημάδια μπορεί να είναι προβληματική συμπεριφορά παιδιών η οποία καταγράφεται στα σχολεία, αναφορές στην αστυνομία οι οποίες δεν προχωρούν λόγω μη συνεργασίας των θυμάτων και επίβλεψη από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής ευημερίας για διάφορα θέματα. Όλα αυτά τα σημάδια με το υφιστάμενο σύστημα παραμένουν απομονωμένα, ως κομμάτια παζλ που ποτέ δεν ενώνονται για να σχηματίσουν την μεγάλη εικόνα μιας επικίνδυνης κατάστασης. Η απουσία άμεσης παρέμβασης αναπόφευκτα θα εξελιχθεί σε ακόμη ένα περιστατικό άσκησης βίας.
Η απουσία οποιασδήποτε δευτερογενής πρόληψης συμπληρώνεται και από την απουσία ουσιαστικής πρωτογενής πρόληψης. Αν και πρόσφατα γίνονται κάποιες προσπάθειες για εμπέδωση κουλτούρας σεβασμού και ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών από τα σχολεία, δυστυχώς αποδεικνύεται ότι δεν έχουν ακόμη καταφέρει να καταπολεμήσουν την άγνοια και τις προκαταλήψεις που βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος της βίας κατά των γυναικών. Ακόμη και εάν καταφέρουμε μέσω της Παιδείας να καταπολεμήσουμε τις προκαταλήψεις και την άγνοια της επόμενης γενιάς, πολύ λίγα γίνονται για ενημέρωση και αλλαγή της κουλτούρας της ευρύτερης κοινωνίας. Όλων εμάς που ως απλοί παριστάμενοι μένουμε απαθής σε κάθε νέα απαρίθμηση περιστατικών βίας κατά γυναικών, χωρίς ποτέ να αμφισβητούμε τις δικές μας προκαταλήψεις, άγνοια και άρνηση.
Αν θέλουμε πραγματικά να μειώσουμε τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών, πρέπει πρώτα από όλα να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη του προβλήματος. Να αναγνωρίσουμε και να αποδεχθούμε τις προκαταλήψεις και την άγνοιά μας. Να αποδεχθούμε ότι υπάρχει πρόβλημα, γιατί μόνο με αυτή την αποδοχή θα μπορέσουμε να κάνουμε βήματα για να το λύσουμε. Να αναγνωρίσουμε και να αποδεχθούμε, ως Κράτος και ως Κοινωνία, ότι αν δεν επενδύσουμε ουσιαστικά στην πρόληψη απλά θα συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε δικαιολογίες για να αποσείσουμε από πάνω μας το βάρος της ευθύνης, παρακολουθώντας απλά την απαρίθμηση όλων και περισσότερων νέων περιστατικών.
