Σε ένα κοινωνικό πείραμα ένα κορίτσι και ένα αγόρι προσχολικής ηλικίας, καλούνται να συμμετάσχουν σε μία δραστηριότητα με οδηγία να τοποθετήσουν ξεχωριστά σε δύο διάφανα κουτιά τις μπλε από τις κόκκινες μπάλες που είναι σκορπισμένες στο έδαφος όσο πιο γρήγορα μπορούν. Τα παιδιά συνεργάζονται και σε πολύ λίγο χρόνο το πετυχαίνουν. Όταν ολοκληρώνουν την προσπάθεια κλείνουν τα μάτια και αναμένουν την «αμοιβή» τους. Ένας κώνος με ζαχαρωτά τοποθετείται στα χέρια του κάθε παιδιού και η χαρά τους είναι μεγάλη, ώσπου παρατηρούν ότι ο κώνος του κοριτσιού έχει συγκριτικά λιγότερα ζαχαρωτά από αυτόν του αγοριού. Οι απορίες είναι πολλές και από τα δύο παιδιά εφόσον αυτονόητα θεωρούν την αμοιβή τους ως άδικη.
Δυστυχώς, αυτό είναι κάτι που αντικατοπτρίζει και την ενήλικη εργασιακή πραγματικότητα σε πολλές χώρες. Στην Κύπρο, ο μέσος μικτός μισθός για τους άντρες είναι τα €2.539 ενώ για τις γυναίκες είναι €2.143 (2023). Tο χάσμα αμοιβών για την ίδια εργασία το 2022 ανερχόταν στο 15%. Υπάρχουν ακόμη διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών; Προφανώς και υπάρχουν. Τα πιο πάνω νούμερα δεν πρέπει να τα προσεγγίζουμε ως στατικά δεδομένα. Οφείλουμε να δούμε τι ακριβώς υπάρχει πίσω από αυτά, εντοπίζοντας τις γενεσιουργές αιτίες.
Στον ευρωπαϊκό νότο ιδιαίτερα, αγόρια και κορίτσια ξεκινούν τη ζωή τους μέσα σε κοινωνικά περιβάλλοντα όπου είναι πιο πιθανόν να υπάρχουν προκαταλήψεις και κοινωνικά στερεότυπα αναφορικά με τον ρόλο του άντρα και της γυναίκας. Είναι πιο πιθανόν το άτυπο περιβάλλον μάθησης που καλλιεργεί συνειδήσεις, να προωθεί άλλα πρότυπα για τα αγόρια και άλλα για τα κορίτσια. Και να επιβεβαιώνει την αυτοεκπληρούμενη προφητεία πως τα κορίτσια αποφεύγουν το ρίσκο περισσότερο από ότι τα αγόρια με πιο «σίγουρες» δουλειές, πιο «καθωσπρέπει» σπουδές κλπ.
Είναι γι’ αυτό το λόγο που εδώ και μία δεκαετία, η προσοχή των ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμών έχει στραφεί σε εκστρατεία ενημέρωσης και προώθησης των μαθητριών και φοιτητριών σε θετικές επιστήμες και επιστήμες της πληροφορίας. Με τα σύγχρονα εργαλεία που διαθέτουμε, γνωρίζουμε ότι τα επαγγέλματα του μέλλοντος -αυτά με τις υψηλότερες αμοιβές- θα προκύπτουν μέσα από τις θετικές και εφαρμοσμένες επιστήμες, δίχως αυτό να είναι απόλυτο. Σε κάθε περίπτωση η προώθηση των STEM θα βοηθήσει σημαντικά αλλά δεν θα επιλύσει όλα τα στερεότυπα. Ούτε και θα αλλάξει από μόνο του το ότι πέρα από την επιλογή καριέρας, αυτό που επικρέμεται πάνω από το κεφάλι κάθε γυναίκας είναι η κομβική στιγμή της δημιουργίας οικογένειας και της απόκτησης παιδιών. Όλες οι σχετικές έρευνες συμφωνούν ότι κατά την περίοδο που ίσως είναι η πιο παραγωγική και δημιουργική ηλικία, οι γυναίκες επιλέγουν ή αναγκάζονται να πατήσουν φρένο για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις της ανατροφής των παιδιών τους.
«Ο αγώνας για ίσες ευκαιρίες ανδρών και γυναικών δεν τερματίστηκε με την νομική κατοχύρωση αλλά έγινε πιο σύνθετος. Αυτή η πρόοδος δεν πρέπει να θεωρείται πάντοτε δεδομένη».
Συνεχίζουν να πληρώνουν το τίμημα
Κάποιοι θα ισχυριστούν ότι αυτό είναι επιλογή τους ή ότι είναι στη φύση τους. Οπωσδήποτε η κάθε γυναίκα πρέπει να έχει το δικαίωμα να κάνει ελεύθερα τις επιλογές της, δίχως να κρίνεται κοινωνικά γι’ αυτές. Έχουν όμως όντως οι γυναίκες στη χώρα μας αυτή τη δυνατότητα δίχως να πληρώσουν το τίμημα; Υπάρχει ένα υποστηρικτικό κρατικό σύστημα για την ασφαλή φύλαξη, φροντίδα και ολιστική εκπαίδευση των παιδιών, από τη βρεφική ηλικία μέχρι την ενηλικίωσή τους; Η απάντηση είναι αρνητική, παρά τα βήματα που έχουν γίνει προς αυτή την κατεύθυνση κατά τα πρόσφατα χρόνια.
Η ευθύνη ανατροφής και φύλαξης παραμένει ακόμη στην οικογένεια και ιδιαίτερα στις γυναίκες της οικογένειας· μητέρες και γιαγιάδες. Η πρόσβαση σε δωρεάν και ποιοτική φροντίδα είναι εξαιρετικά περιορισμένη έως και ανύπαρκτη. Τα ωράρια των σταθμών είναι περιοριστικά. Η παραπαιδεία που ακμάζει επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ανάγκη για συχνές μετακινήσεις εντός της ίδιας μέρας. Η έλλειψη δημόσιων συγκοινωνιών καθιστά την ανάγκη μετακινήσεων των παιδιών μέχρι την ενηλικίωσή τους μέρος της επίπονης καθημερινότητας. Η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών σήμερα καλούνται να είναι εργαζόμενες πλήρους απασχόλησης, με παράλληλα ενισχυμένα γονεϊκά καθήκοντα ως μητέρες, δασκάλες, νοσοκόμες, φροντίστριες, μεταφορείς και άλλα τόσα.
Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς και δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Ο αγώνας για ίσες ευκαιρίες ανδρών και γυναικών δεν τερματίστηκε με την νομική κατοχύρωση αλλά έγινε πιο σύνθετος. Αυτή η πρόοδος δεν πρέπει να θεωρείται πάντοτε δεδομένη. Το πισωγύρισμα ελλοχεύει αν δεν υπάρξουν συνειδητοποιημένες πολιτικές αντιστάσεις. Η άνοδος του ακραίου συντηρητισμού σε χώρες της Ευρώπης και η καθημερινή εκφορά σεξιστικού λόγου από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, είναι στοιχεία που μπορούν να μας καθηλώσουν μακριά από τη δημοκρατία που εδράζεται στη βασική αρχή της ισότιμης εκπροσώπησης, των ίσων δικαιωμάτων και της ενδυνάμωσης των κοινωνικών μειονοτήτων.
Η αντίληψη ορισμένων πως η ισότητα αποτελεί ένα είδος πολιτικής φιλανθρωπίας προς τις γυναίκες που επιλέγω πόση θα τους δώσω, δεν έχει καμία θέση σε σύγχρονα κράτη. Τα δικαιώματα των γυναικών κατοχυρώθηκαν μέσα από διεκδικήσεις ετών, αγώνες και νομικές μάχες. Η ισότητα δεν είναι ελεημοσύνη προς το «αδύνατο» ή το «ωραίο» φύλο αλλά είναι δείκτης ποιότητας της δημοκρατίας. Οι κοινωνίες που πετυχαίνουν υψηλές επιδόσεις σε αυτό έχουν πιο ανθεκτικές οικονομίες, πιο συνεκτικές κοινωνίες και πιο ψηλό βιοτικό επίπεδο ζωής. Η ισότητα και η μάχη για την επίτευξή της πρέπει να είναι η συνειδητή επιλογή όλων μας, γυναικών και ανδρών. Επειδή ωφελεί όλους μας!
*Η κα Ξένια Κωνσταντίνου είναι Αναπληρώτρια Εκπρόσωπος Τύπου του ΔΗΣΥ.
