Εκτεθειμένα απέναντι στον νόμο είναι τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών στην Κύπρο, καθώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία νομοθεσία που να αναγνωρίζει τον δεύτερο γονέα. Οι προεκτάσεις είναι πολλές, καθώς δεν επιτρέπει στις οικογένειες να ζουν ως ισότιμες οικογένειες με τις οικογένειες με ετερόφυλους γονείς, ενώ τα παιδιά τους παρουσιάζονται λιγότερο ίσα από άλλα. Μπορεί δηλαδή η Πολιτεία να ενέκρινε το Σύμφωνο Συμβίωσης ως ένα βήμα ενσωμάτωσης, αλλά για τις οικογένειες ΛΟΑΤΚΙ εξακολουθεί να επικρατεί η πολιτική των δύο μέτρων και δύο σταθμών. Δύο γυναίκες, οι οποίες απέκτησαν πρόσφατα παιδί μέσω υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, μίλησαν στην «Κ» για τις δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν, τα ζητήματα που τις απασχολούν και τα αιτήματά τους, υπογραμμίζοντας ότι το πρόβλημα είναι περισσότερο πολιτικό παρά κοινωνικό. Για τις νομικές προεκτάσεις του ζητήματος η «Κ» επικοινώνησε παράλληλα με την καθηγήτρια Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου, Αλίνα Τρυφωνίδου. Η κα Τρυφωνίδου με γνώσεις στη νομική προστασία των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ ανέλυσε τις νομικές πτυχές του ζητήματος, διαμηνύοντας ότι σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων είναι πολύ περιορισμένα ή, ακόμη, και ανύπαρκτα.
Στην Κύπρο έχει ψηφιστεί από το 2015 το Σύμφωνο Συμβίωσης που στην ουσία αποτελεί το πρώτο βήμα ενσωμάτωσης της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στην κοινωνία. Εξαιρείται ωστόσο η δυνατότητα τεκνοθεσίας με αποτέλεσμα τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών να μένουν νομικά απροστάτευτα. Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στην «Κ» ο οργανισμός που ιδρύθηκε με στόχο την αναγνώριση των οικογενειών ομόφυλων ζευγαριών «Πολύχρωμες Οικογένειες», αυτή τη στιγμή υπάρχουν τουλάχιστον 15-20 οικογένειες ομόφυλων ζευγαριών στις οποίες περιλαμβάνονται οικογένειες με τρανς γονείς και ΛΟΑΤΚΙ + μονογονιοί. Κάποια ομόφυλα ζευγάρια, τα οποία θέλουν να τεκνοποιήσουν αποφεύγουν το σύμφωνο, καθώς για να έχουν πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θα πρέπει να είναι ελεύθερες ή παντρεμένες. Το αίτημα συνεπώς σήμερα είναι είτε η τροποποίηση του περί συμβίωσης νόμου για να περιλαμβάνει την τεκνοθεσία είτε η διασφάλιση του πολιτικού γάμου, καθώς μόνο έτσι θα διασφαλιστεί και το ζήτημα της τεκνοθεσίας.
Είναι το θέμα καθαρά νομικό ή έλλειψη πολιτικής βούλησης στη διευθέτηση του όλου ζητήματος; Μία ματιά στο ερωτηματολόγιο που συνέταξε τον περασμένο Αύγουστο η «Κ» στο οποίο οι υποψήφιοι καλούνται να απαντήσουν αν συμφωνούν ή όχι με την τεκνοθεσία ομόφυλων ζευγαριών καταδεικνύει και τη δυστοκία. Μόνο οι Ανδρέας Μαυρογιάννης, Αχιλλέας Δημητριάδης και Κωνσταντίνος Χριστοφίδης ήταν ξεκάθαροι υπέρ της τεκνοθεσίας των ομόφυλων ζευγαριών, έστω κι αν όλοι δηλώνουν υπέρ του Συμφώνου Συμβίωσης. Η «Κ» μίλησε με γονείς του ιδίου φύλου, οι οποίες θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους για τα προβλήματα που προκύπτουν. Σύμφωνα με την εμπειρία των Μ.Κ. και Μ.Α., το γεγονός ότι δύο άτομα του ίδιου φύλου δεν αναγνωρίζονται νομικά ως οι κοινοί γονείς ενός παιδιού είναι ψυχολογικά δύσκολο για όλη την οικογένεια επειδή «με βάση τον νόμο θεωρείσαι μονογονιός που στην ουσία δεν είσαι». Όπως σημειώνουν σε περίπτωση που συμβεί κάτι στον βιολογικό γονέα, ο δεύτερος δεν έχει κανένα δικαίωμα να μείνει με το παιδί, με αποτέλεσμα αυτό να στερηθεί και τους δύο του γονείς, ενώ αν το παιδί χρειαστεί να πάει στο νοσοκομείο δεν εγγυάται κανείς ότι θα μπορούν να βρίσκονται και οι δύο στο πλευρό του. Ζητήματα προκύπτουν και στο ενδεχόμενο που το ζευγάρι χωρίσει, καθώς ο μη βιολογικός γονέας δεν θα έχει κανένα νομικό δικαίωμα να κρατήσει επαφή με το παιδί.
Πέραν όμως των νομικών προεκτάσεων, προκύπτουν κοινωνικές προεκτάσεις για τα ομόφυλα ζευγάρια; Όπως προσθέτουν οι Μ.Κ. και Μ.Α. οι ίδιες όσο και άλλα ομόφυλα ζευγάρια που γνωρίζουν δεν αντιμετώπισαν οποιοδήποτε θέμα μέχρι σήμερα σε ό,τι έχει να κάνει με γιατρούς και νηπιαγωγεία και εξηγούν ότι «κοινωνικά δεν φαίνεται να είναι τόσο μεγάλο θέμα, είναι περισσότερο πολιτικό. Κανένας δεν θέλει να πάρει το πολιτικό ρίσκο για να μη δυσαρεστήσει τους συντηρητικούς ψηφοφόρους».
Τουλάχιστον 15-20 οικογένειες ομόφυλων ζευγαριών υπάρχουν στην Κύπρο σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού «Πολύχρωμες Οικογένειες».
Τίποτα ουσιαστικό
Όπως υποστηρίζεται, με τη θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης και για ομόφυλα ζευγάρια δεν διευκολύνεται η κατάσταση αλλά, αντιθέτως, περιπλέκει τη διαδικασία απόκτησης παιδιού, με αποτέλεσμα αρκετοί να το αποφεύγουν. Όπως εξηγούν στην «Κ» οι Μ.Κ. και Μ.Α., όταν έχεις το σύμφωνο συμβίωσης αποκλείεσαι αυτόματα από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και «συνειδητά οι γυναίκες που είναι σε μια ομόφυλη σχέση δεν θα κάνουν το σύμφωνο, αν θέλουν να αποκτήσουν παιδιά, καθώς για να έχουν πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θα πρέπει να είναι ελεύθερες ή παντρεμένες. Αυτή η διάκριση αποκλείει τις ομοφυλόφυλες γυναίκες από το να τεκνοποιήσουν, άρα αν θέλουν να το κάνουν θα πρέπει να το κάνουν σαν μονήρεις». Το γεγονός επιβεβαίωσε και η εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας για το Σχέδιο Επιδότησης Υπογονιμότητας, Κατερίνα Στυλιανού, μιλώντας στην εκπομπή «Alpha Ενημέρωση» με την Κάτια Σάββα. Όπως είπε, δικαιούχοι της επιδότησης είναι μονήρεις γυναίκες ή ετερόφυλα ζευγάρια, ενώ μέχρι τώρα το Υπουργείο έχει δεχθεί μόνο μία αίτηση από ένα ομόφυλο ζευγάρι, με την απόφαση να ανήκει αποκλειστικά στον υπουργό Υγείας. Το βασικότερο αίτημα των ομόφυλων οικογενειών είναι μια νομοθετική ρύθμιση που θα εξισώνει το σύμφωνο συμβίωσης με τον πολιτικό γάμο ή θα αναγνωρίζει τον δεύτερο γονέα ώστε να διευθετηθούν τυχόν προβλήματα που δύναται να παρουσιαστούν στο μέλλον και να διασφαλιστεί ότι γονείς και παιδιά θα είναι νομικά προστατευμένοι. Ζητούν επίσης να διασφαλιστεί η πρόσβαση των ομόφυλων ζευγαριών σε υπηρεσίες όπως η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Εξάλλου, σύμφωνα με τις δύο γυναίκες, ο επόμενος στόχος της Accept - LGBTI Cyprus είναι να διεκδικήσει τον πολιτικό γάμο για όλα τα ζευγάρια, γεγονός που αν γίνει πραγματικότητα θα διευθετήσει πολλά αν όχι όλα τα ζητήματα που προκύπτουν. Σημειώνουν τέλος ότι «αυτές οι οικογένειες υπάρχουν στην Κύπρο και θα συνεχίσουν να υπάρχουν, ωστόσο είναι αρκετά δύσκολο για κάποιον να το πει, γιατί υπάρχει το στίγμα. Με την ψήφιση ενός νόμου θα μας διευκολύνουν ούτως ώστε να ζούμε ισότιμα».
Τι ισχύει σε Κύπρο και Ε.Ε.
Στην Κύπρο ο νόμος δεν επιτρέπει σε καμία περίπτωση σε δύο άτομα του ίδιου φύλου να αναγνωρίζονται νομικά ως οι κοινοί γονείς ενός παιδιού, επισημαίνει από την πλευρά της η κα Αλίνα Τρυφωνίδου. Εξηγεί ότι αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι στη χώρα μας δεν υπάρχουν ομόφυλα ζευγάρια που έχουν γίνει γονείς και μεγαλώνουν ένα παιδί από κοινού – υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις π.χ. που ένα ζευγάρι γυναικών έχουν αποκτήσει παιδί μέσω υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Νομικά, όμως, μόνο η μία εκ των δύο γυναικών (η γυναίκα η οποία γέννησε το παιδί) θεωρείται μητέρα του παιδιού: η άλλη μητέρα δεν αναγνωρίζεται νομικά ως γονέας ούτε αναγνωρίζεται ότι έχει οποιαδήποτε δικαιώματα ή υποχρεώσεις σε σχέση με το παιδί. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι ο Περί Πολιτικής Συμβίωσης Νόμος του 2015, ο οποίος για πρώτη φορά επέτρεψε σε ομόφυλα ζευγάρια να αναγνωρίζονται νομικά ως ζευγάρι, αποκλείει από το δικαίωμα υιοθεσίας ζευγάρια (είτε ομόφυλα είτε ετερόφυλα) που έχουν συνάψει πολιτική συμβίωση.
Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη, η κα Τρυφωνίδου λέει ότι περιλαμβάνει κάποιες από τις πιο προοδευτικές χώρες σε σχέση με τα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε σεξουαλικές μειονότητες και των ομόφυλων ζευγαριών και των οικογενειών τους (π.χ. τις Κάτω Χώρες, τη Μάλτα, το Βέλγιο, τη Σουηδία, την Ισπανία), εντούτοις, σε αρκετές χώρες (π.χ. Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Πολωνία, Σλοβακία) τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων είναι πολύ περιορισμένα ή, ακόμη, και ανύπαρκτα. Σήμερα, οι ακόλουθες ευρωπαϊκές χώρες επιτρέπουν σε δύο άτομα του ίδιου φύλου να αναγνωριστούν νομικά ως οι δύο γονείς ενός παιδιού με ένα ή περισσότερους τρόπους (π.χ. τεκνοθεσία, υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, παρένθετη μητρότητα): Ανδόρα, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Ελβετία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισλανδία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Ισπανία, και Σουηδία.
«Αν είσαι γονέας σε μία χώρα, είσαι γονέας σε κάθε χώρα»
O επόμενος στόχος της Accept LGBTI Cyprus είναι να διεκδικήσει τον πολιτικό γάμο για όλα τα ζευγάρια, γεγονός που αν γίνει πραγματικότητα θα διευθετήσει πολλά αν όχι όλα τα ζητήματα που προκύπτουν.
Τι μπορεί ν’ αλλάξει; Πρώτα θα πρέπει να τροποποιηθεί ο Περί Πολιτικής Συμβίωσης Νόμος του 2015 ούτως ώστε να επιτρέπει σε ζευγάρια τα οποία έχουν συνάψει πολιτική συμβίωση να υιοθετούν παιδιά. Επίσης, θα χρειαστεί να τροποποιηθούν διάφοροι νόμοι που προνοούν για τις διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (όπως, π.χ. εξωσωματική γονιμοποίηση, απόκτηση παιδιού μέσω παρένθετης μητρότητας) ούτως ώστε να επιτρέπουν σε ομόφυλα ζευγάρια να υποβάλλονται σε αυτές τις διαδικασίες (ως ζευγάρι) και να αναγνωρίζονται ως οι κοινοί γονείς του παιδιού που θα γεννηθεί ως αποτέλεσμα της σχετικής διαδικασίας. Τέλος, αν δοθεί στο μέλλον στα ομόφυλα ζευγάρια το δικαίωμα να τελέσουν γάμο στην Κύπρο, τότε, αυτόματα, θα μπορούν να αναγνωριστούν νομικά ως οι κοινοί γονείς ενός παιδιού σε όλες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες, σήμερα, αυτό γίνεται για ετερόφυλα ζευγάρια που έχουν τελέσει γάμο.
Η κα Τρυφωνίδου διευκρινίζει ότι επί του παρόντος δεν υπάρχει ακόμη κάποια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που να ξεκαθαρίζει ότι η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου για αναγνώριση του δεύτερου γονέα αποτελεί παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – υπάρχει, όμως, σειρά υποθέσεων που σχετίζονται με το θέμα αυτό και στις οποίες αναμένεται ότι το Δικαστήριο θα αποφανθεί στο εγγύς μέλλον. Πρόσφατα, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει αποφανθεί σε δύο υποθέσεις (C-490/20 και C-2/21) ότι σε περιπτώσεις όπου υπάρχει άσκηση του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της Ένωσης, το κράτος μέλος υποδοχής υποχρεούται να αναγνωρίσει το πιστοποιητικό γεννήσεως ανήλικου τέκνου, το οποίο έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος και στο οποίο αναγράφονται ως γονείς δύο πρόσωπα του ίδιου φύλου και το οποίο καθιστά δυνατό για το εν λόγω τέκνο να ασκήσει με καθένα εκ των δύο γονιών του το δικαίωμα του ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι η Κύπρος υποχρεούται ν’ αναγνωρίζει για σκοπούς οικογενειακής επανένωσης κάτω από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πιστοποιητικά γεννήσεως που έχουν εκδοθεί από άλλα κράτη μέλη της Ένωσης και στα οποία αναγράφονται ως γονείς δύο πρόσωπα του ίδιου φύλου. Τέλος, όπως ανάφερε η κα Τρυφωνίδου, τον Νοέμβριο αναμένεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα καταθέσει πρόταση για ένα Κανονισμό για την αμοιβαία αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα, ο οποίος θα καλύπτει και ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια. «Όπως αναφέρει η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ομιλία της τον Σεπτέμβριο του 2020 για την κατάσταση της Ένωσης, αν είσαι γονέας σε μία χώρα, είσαι γονέας σε κάθε χώρα».
