Kathimerini.gr
Θοδωρής Λέννας
Το αποτέλεσμα των αυτοδιοικητικών εκλογών της Ισπανίας που έλαβαν χώρα στις 28 Μαΐου αποτέλεσε αναμφίβολα έναν «πολιτικό σεισμό».
Έναν «σεισμό» που δεν τεκμηριώνεται τόσο από τη σαφή, αλλά όχι εκκωφαντική υποχώρηση των ποσοστών του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος του πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ, όσο κυρίως από την εντυπωσιακή δεξιά «στροφή» του εκλογικού σώματος.
Κάπως έτσι, ενώ πλέον η χώρα βαδίζει στις εθνικές κάλπες της 23ης Ιουλίου, η κυβερνητική επιστροφή του παραδοσιακού κεντροδεξιού και άλλοτε κραταιού «Λαϊκού Κόμματος» μοιάζει με ένα εξαιρετικά πιθανό σενάριο.
Κι αν αυτή η διαπίστωση δεν ηχεί παράλογη ή αδόκιμη για μια χώρα όπως η Ισπανία, ο αναβαθμισμένος ρόλος του ακροδεξιού Vox, η καθοριστική εμπλοκή του στις αυτοδιοικητικές συμμαχίες που ήδη διαμορφώνονται και η πιθανότητα να καταστεί ακόμα και κυβερνητικός εταίρος την επομένη των εκλογών, αποτελούν δομικές μετατοπίσεις για το πολιτικό σύστημα της χώρας.
Πώς, όμως, ένα κόμμα το οποίο κάποτε θεωρούνταν από την ισπανική κοινή γνώμη αναχρονιστικό, ακραίο και πολιτικά «μπανάλ», που «φλέρταρε» με τη γραφικότητα και που συχνά «σκόνταφτε» στις εσωτερικές του αντιφάσεις και τα εσωκομματικά του προβλήματα, έφτασε σήμερα να διεκδικεί δυναμικό ρόλο στο κυβερνητικό «παζάρι» της Ισπανίας;
Ο πρώτος «θόρυβος»
Η ιστορική διαδρομή του Vox αρχίζει από το 2013. Σε αντίθεση με πολλά ακροδεξιά κινήματα της Ευρώπης που προέρχονται από μικρές φασιστικές ομαδώσεις, το Vox αποτελεί διάσπαση του ηγεμονικού στη δεξιά και κεντροδεξιά της Ισπανίας, Λαϊκού Κόμματος. Αυτό δεν σημαίνει πως στους κύκλους του κόμματος δεν συσπειρώθηκαν οπαδοί της εθνικιστικής ισπανικής Φάλαγγας ή άλλες ακραία καθολικές, συντηρητικές, ομοφοβικές και αντιφεμινιστικές φωνές.
- Η βασική αιχμή της διαφοροποίησης των αποχωρησάντων από το PP εντοπιζόταν σχηματικά σε δύο άξονες:
- Πρώτον, στην πεποίθηση ότι το Λαϊκό Κόμμα είχε «μαλακώσει» και απομακρυνθεί από τις «παραδοσιακές», «συντηρητικές» του αρχές.
Δεύτερον (και κυριότερο όπως αποδείχτηκε τα επόμενα χρόνια), στη διαφοροποίηση των ιδρυτών του Vox από την κατεύθυνση ενίσχυσης των τοπικών κυβερνήσεων, έναντι της κεντρικής διακυβέρνησης στη χώρα, την οποία – όπως έλεγαν – ανεχόταν ο κεντροδεξιός Μαριάνο Ραχόι.
Το Vox επέλεξε στα πρώτα του βήματα να κάνει «θόρυβο» στην ισπανική πολιτική σκηνή υιοθετώντας ακραίες αντιφεμινιστικές ή και απροκάλυπτα μισογυνίστικες θέσεις. Πρόσφατο δημοσίευμα του Guardian θυμίζει τα tweets στελεχών που έκαναν λόγο για «ψυχοπαθείς φεμιναζί» ή για γυναίκες «που ήταν πολύ άσχημες ώστε να πέσουν θύμα ομαδικού βιασμού».
Στο προγραμματικό «μενού» του Vox δεν έλειπαν και θέσεις κατά των αμβλώσεων, όπως και η σταθερά αντιμεταναστευτική ρητορική που συχνά πασπαλιζόταν από «τραμπικής» υφής fake news με στόχο ανήλικους πρόσφυγες και μετανάστες. Όλα αυτά, πάντως, δεν έδειχναν να συγκινούν μαζικά τους Ισπανούς, πλην ενός στενού και περιορισμένου εκλογικού πυρήνα.
Από την Καταλωνία στα σύμβολα του Φράνκο
Μέχρι τη στιγμή, που το ισπανικό πολιτικό σύστημα άρχισε να ταρακουνιέται παρατεταμένα από την υπόθεση ανεξαρτητοποίησης της Καταλωνίας. «Το Vox είναι η φωνή εκείνων που θέλουν πάνω από όλα την ενότητα της ισπανικής πατρίδας τους, εκείνους που ουσιαστικά δεν μπορούν να κοιμηθούν από τον Οκτώβριο του 2017», έλεγε ο ηγέτης του κόμματος Σαντιάγκο Αμπασκάλ λίγο πριν τις εκλογές του 2019 αναφερόμενος στο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλώνίας.
Όπως εξηγεί στον Guardian, o δημοσιογράφος της El Pais, Μιγκέλ Γκονζάλες, εκείνη η «στιγμή» στο πολιτικό γίγνεσθαι της Ισπανίας «αφύπνισε» τα εθνικιστικά αντανακλαστικά ενός τμήματος της κοινωνίας. Ο ίδιος σημειώνει ότι αυτό το «εθνικιστικό αίσθημα» δεν εκφραζόταν για χρόνια επειδή ήταν ταυτισμένο με την περίοδο της δικτατορίας του Φράνκο.
Το ζήτημα, όμως, της Καταλωνίας ήταν η μεγάλη ευκαιρία ώστε ένα μικρό κόμμα, αμελητέας δυναμικής να «αρπάξει» την ιστορική ευκαιρία και να εμπεδώσει τον πολιτικό του ρόλο σε μαζική κλίμακα, κατορθώνοντας να γίνει σήμερα ο τρίτος μεγαλύτερος πόλος στην Ισπανία. Θα έλεγε κανείς ότι, με αφορμή την Καταλωνία, το Vox μετουσίωσε την παρελθοντική πολιτική «ντροπή» ενός ακραία δεξιού ακροατηρίου, σε επίκαιρη πολιτική θέση.
Δεν είναι τυχαία, άλλωστε, και η αντίδραση σε υψηλούς τόνους απέναντι στις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για μετακομιδή των οστών του Φράνκο και του πρωτεργάτη του ισπανικού φασισμού Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα, από το μαυσωλείο της «Κοιλάδας των Πεσόντων» σε ιδιωτικούς τάφους. Ούτε η άποψη ότι η «σοσιαλκομμουνιστική κυβέρνηση του Σάντσεθ» -όπως λένε- «είναι η χειρότερη των τελευταίων οχτώ δεκαετιών» – άρα χειρότερη εκείνης του Φράνκο.
Οι «εκλεκτοί» εξωτερικοί σύμμαχοι
«Ζήτω στους πατριώτες της Ευρώπης!» αναφωνούσε η Τζόρτζια Μελόνι σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά που προβλήθηκε στο πρόσφατο φεστιβάλ του Vox που πραγματοποιήθηκε το περασμένο φθινόπωρο. Η Μελόνι –της οποίας το κυβερνητικό μοντέλο αποτελεί πρότυπο για τους οπαδούς του Vox– αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές εξωτερικές συμμάχους του ισπανικού κόμματος.
Εκτός της Μελόνι, όμως, μήνυμα είχε στείλει και ο Ντόναλντ Τραμπ στο οποίο έδινε συγχαρητήρια τον Αμπασκάλ για την «απίστευτη δουλειά που κάνει», ενώ ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν και ο πρώην πρόεδρος της Κολομβίας Αλβάρο Ουρίμπε εμφανίστηκαν επίσης μέσω βίντεο στην εκδήλωση του Vox.
Πρόσφατα, μετά το αποτέλεσμα των αυτοδιοικητικών εκλογών, η Μαρίν Λεπέν δήλωνε ότι «για την Ισπανία, όπως και για την Ευρώπη, το αποτέλεσμα αυτό αντανακλά την καθιέρωση και την εδραίωση του πατριωτικού ρεύματος».
Την ίδια στιγμή, ο Ματέο Σαλβίνι σημείωνε -σε συνέντευξή του στην El País- ότι ελπίζει σε μια συμμαχία που θα ενώνει όλο το δεξιό φάσμα στις Βρυξέλλες, για την οποία τα επερχόμενα εκλογικά αποτελέσματα της Ισπανίας θα είναι καθοριστικά. Το κυβερνητικό «μοντέλο Μελόνι» μοιάζει να κερδίζει έδαφος και υποστηρικτές σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Προς τις εκλογές
Αυτό που πριν μερικά χρόνια φάνταζε αδιανόητο, σήμερα συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερες πιθανότητες.
«Το Vox μπορεί να πετύχει αυτό που έκανε ήδη σε τοπικό επίπεδο στην περιοχή της Καστίλλης και Λεόν: να απαιτήσει δηλαδή να συμμετέχει στην κυβέρνηση», αναφέρει ο Οριόλ Μπαρτομέους, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικής και Κοινωνικής Επιστήμης στο Universidad Autónoma της Βαρκελώνης, μιλώντας στο Al Jazeera.
Και προσθέτει πως, παρότι το Λαϊκό Κόμμα προσπαθεί να κρατήσει τις «τυπικές» αποστάσεις, «ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις επόμενες εκλογές είναι η συμφωνία με το Vox».
Εν αναμονή του εκλογικού αποτελέσματος, ο δημοσιογράφος και μελετητής της πορείας του Vox, Μιγκέλ Γκονζάλες επισημαίνει στον Guardian: «Κόμματα σαν το Vox έχουν τη δυνατότητα να μεγαλώσουν σε συνθήκες κρίσης».
Και με δεδομένο ότι προς το παρόν –σύμφωνα με τον ίδιο– οι πολιτικές συνθήκες στην Ευρώπη στο σύνολό της είναι πολύ ρευστές και ευμετάβλητες, κόμματα τύπου Vox πιθανώς να συνεχίσουν να αναζητούν και τελικά να βρίσκουν –ενίοτε δυναμικό και αποφασιστικό- χώρο στα εκάστοτε εγχώρια πολιτικά συστήματα.
