Γιώργος Σκαφιδάς
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μπορεί να παρέμεινε αμετακίνητος στον «θρόνο» του ως πρόεδρος, πλην όμως δεν ισχύει το ίδιο και για το – εν πολλοίς οικείο στην ελληνική ειδησεογραφία – υπουργικό του συμβούλιο που ανασχηματίστηκε κατά τρόπο μάλλον σαρωτικό το περασμένο Σαββατοκύριακο.
Από τους υπουργούς της προηγούμενης τουρκικής κυβέρνησης, οι μόνοι που παρέμειναν στη θέση τους κατά την παρουσίαση του νέου υπουργικού στις 3 Ιουνίου ήταν οι αρμόδιοι για την Υγεία, Φαχρετίν Κοτζά, και τον Τουρισμό, Μεχμέτ Νούρι Ερσόι.
Στον αντίποδα, πολύ πιο «προβεβλημένοι» διεθνώς υπουργοί όπως ήταν τα περασμένα χρόνια οι Μεβλούτ Τσαβούσογλου (ΥΠΕΞ από το καλοκαίρι του 2014 και έπειτα, με ένα διάλλειμα μόλις τριών μηνών), Χουλουσί Ακάρ (υπουργός Άμυνας από το 2018) και Σουλεϊμάν Σοϊλού (υπουργός Εσωτερικών από το 2016) είδαν την πόρτα της εξόδου.
Οι εκ των υστέρων προφήτες έσπευσαν να θυμηθούν και να μας θυμίσουν ότι οι κ.κ. Ακάρ και Τσαβούσογλου δεν ήταν παρόντες στο ίδιο δωμάτιο με τον 69χρονο Ερντογάν όταν ο τελευταίος συνομίλησε με τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, στις 27 Απριλίου, επιστρέφοντας έτσι στο προσκήνιο έπειτα από την ολιγοήμερη αδιαθεσία που είχε τότε (προεκλογικά) προκαλέσει ανησυχία γύρω από την κατάσταση της υγείας του. Μαζί με τον Ερντογάν στις φωτογραφίες που δόθηκαν στη δημοσιότητα από εκείνο το δωμάτιο, ήταν όμως οι Χάκαν Φιντάν και Ιμπραχίμ Καλίν: δύο πρόσωπα που είδαν τον ρόλο τους να αναβαθμίζεται τα τελευταία 24ωρα.
Ο 55χρονος Χακάν Φιντάν ηγείτο των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών (MİT) μετά το 2010 και πλέον είναι ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας στη θέση του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Ο Ιμπραχίμ Καλίν από την άλλη πλευρά, ήταν στο πλευρό του Ερντογάν ως προεδρικός εκπρόσωπος την περίοδο 2014 – 2023 και πλέον παίρνει τη θέση που είχε ο Φιντάν στο τιμόνι της τουρκικής MİT.
Οι Φιντάν και Καλίν αποτελούν επιλογές δηλωτικές της κατεύθυνσης που προετοιμάζεται να ακολουθήσει η τουρκική ηγεσία τα επόμενα χρόνια στη διεθνή σκηνή. Μαζί με τον Άμυνας (και μέχρι πρότινος αρχηγό ΓΕΕΘΑ) Γιασάρ Γκιουλέρ, τον Ενέργειας Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, τον Οικονομικών Μεχμέτ Σιμσέκ, τον αντιπρόεδρο Τζεβντέτ Γιλμάζ και τον Εσωτερικών Αλί Γερλίκαγια αποτελούν την ομάδα εκείνη των Τούρκων υπουργών με τους οποίους θα ασχολούνται τα επόμενα χρόνια (εκτός απροόπτου) τα διεθνή ΜΜΕ.
Τι σημαίνουν οι επιλογές για τον ίδιο τον Ερντογάν
«Με τον Ακάρ εκτός κυβέρνησης και τον Φιντάν να αναλαμβάνει έναν περισσότερο δημόσιο ρόλο, η γενική μου αίσθηση είναι ότι ο Ερντογάν, ίσως για πρώτη φορά στην πολιτική του καριέρα, αισθάνεται απόλυτα ασφαλής ως προς τον έλεγχο που ασκεί στις υπηρεσίες ασφαλείας», σημειώνει σε ανάρτησή του ο Χάουαρντ Αϊζενστατ (St. Lawrence University, Middle East Institute).
«Με την επιλογή του να αναθέσει σε κορυφαία ονόματα τη διαχείριση της οικονομίας και της εξωτερικής πολιτικής, ο Ερντογάν απελευθερώνεται προκειμένου να επικεντρωθεί στην εγχώρια ατζέντα», σχολιάζει από την πλευρά του ο Σονέρ Τσαγαπτάι (Washington Institute) που «βλέπει» τον Τούρκο πρόεδρο να προωθεί το προσεχές διάστημα μια νέα συνταγματική αναθεώρηση στη γείτονα.
Γιατί «έφυγαν» οι Τσαβούσολγου, Ακάρ, Σοϊλού
Για να μπορέσει, βέβαια, να φέρει σε πέρας έναν στόχο όπως είναι εκείνος της συνταγματικής αναθεώρησης, ο Ερντογάν θα χρειαστεί τη στήριξη όσο το δυνατόν περισσοτέρων βουλευτών στην εθνοσυνέλευση. Υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε ενδεχομένως να εξηγηθεί σε έναν βαθμό και η επιλογή του να μην δώσει ξανά υπουργεία στους Τσαβούσογλου, Ακάρ και Σοϊλού οι οποίοι έτσι παραμένουν βουλευτές (ενώ εάν έπαιρναν υπουργείο θα έπρεπε να αφήσουν κενές τις βουλευτικές τους έδρες). Από την άλλη πλευρά βέβαια, υπενθυμίζεται ότι ειδικά οι Ακάρ και Σοϊλού είχαν ακουστεί στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν και ως πιθανοί επίδοξοι διάδοχοι του Ερντογάν, όπερ σημαίνει ότι εκείνοι μπορεί να εκτοπίστηκαν και για άλλους λόγους, στο πλαίσιο εσωτερικών «ξεκαθαρισμάτων».
Όπως και να έχει, οι από εδώ και πέρα εξελίξεις θα δρομολογηθούν με κεντρικούς πρωταγωνιστές όχι όσους έφυγαν αλλά όσους έρχονται και, υπό αυτήν την έννοια, έχει ενδιαφέρον να δούμε τα προφίλ των νέων υπουργών.
Το «σκοτεινό» παρελθόν του Φιντάν
Ο Χακάν Φιντάν, ως επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών που ήταν τα τελευταία σχεδόν 13 χρόνια, χειρίστηκε από το παρασκήνιο μια σειρά από εξαιρετικά αμφιλεγόμενες και συνάμα ευαίσθητες υποθέσεις.
Ο νέος ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν (REUTERS/Cagla Gurdogan)
Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν, θα μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει:
- τις αλλεπάλληλες τουρκικές εισβολές στη Συρία και τη στήριξη που παρέσχε η Άγκυρα σε Σύρους αντικαθεστωτικούς, ενάντια στον Μπασάρ αλ Άσαντ
- την επιχειρούμενη εργαλειοποίηση της δολοφονίας του Τζαμάλ Κασόγκι, μια εργαλειοποίηση που στρεφόταν κατά της Σαουδικής Αραβίας και του ιδίου προσωπικά του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν
- την ανάπτυξη των τουρκικών δεσμών με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ενάντια στην πλευρά του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στην Αίγυπτο
- τις «ομηρίες» δυτικών εντός της Τουρκίας (βλ. υποθέσεις Μπράνσον, Γιουτζέλ κ.ά.) αλλά και τις απαγωγές Τούρκων φερόμενων ως «γκιουλενιστών» ή «τρομοκρατών» από το εξωτερικό (από την Κένυα, το Κιργιστάν, τα Βαλκάνια κ.ά.)
- τις εκκαθαρίσεις εντός και εκτός των τουρκικών συνόρων μετά το πραξικόπημα του 2016
- τις εμπόλεμες παλινωδίες με το PKK
- και τις πολυκύμαντες σχέσεις με το Ισραήλ του Νετανιάχου αλλά και με το Ιράν
Ο αρχικατάσκοπος με τα πολλά μυστικά, που έγινε ΥΠΕΞ
Ο Φιντάν βρέθηκε – όχι ως απλός παρατηρητής αλλά ως «σκιώδης» πρωταγωνιστής ο ίδιος – στον πυρήνα σειράς διεθνών κρίσεων σε μια εξαιρετικά ταραχώδη περίοδο για την τουρκική εξωτερική πολιτική, ενώ εκείνη περνούσε από την εποχή των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» στην εποχή των «μηδενικών γειτόνων χωρίς προβλήματα» υιοθετώντας εμφανώς παρεμβατικές, ακτιβιστικού τύπου πρακτικές. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, αποκτούν νόημα και τα προσωνύμια που του έχουν κατά καιρούς αποδοθεί, προσωνύμια όπως ήταν για παράδειγμα εκείνα του «αρχικατασκόπου» («spymaster») και του («secret-keeper»).
Παράλληλα ωστόσο, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο εξελίξεων, ο Φιντάν βρέθηκε τα περασμένα χρόνια στο στόχαστρο επικρίσεων και καταγγελιών. Ιρανοί τον κατηγορούσαν άλλοτε, για παράδειγμα, ότι στηρίζει «τρομοκράτες» στο μέτωπο της Συρίας. Ενώ Ισραηλινοί, από την άλλη πλευρά, τον αντιμετώπιζαν ως «πράκτορα των Ιρανών».
Αλλά και εντός των τουρκικών συνόρων, ο Φιντάν βρέθηκε να δέχεται κατ’ επανάληψη «φίλια» πυρά τα περασμένα χρόνια: το 2011 (με φόντο τις μυστικές συνομιλίες που είχε με στελέχη του PKK), το 2015 (όταν επιχείρησε να πάρει μέρος ως υποψήφιος στις βουλευτικές εκλογές με το AKP αλλά είδε την υποψηφιότητά του να αποκηρύσσεται δημόσια από τον ίδιο τον Ερντογάν και έκανε πίσω) και το 2016 (στον απόηχο της απόπειρας πραξικοπήματος). «Ο Χακάν Φιντάν ηγείται του δικτύου κατασκοπείας της Τουρκίας εδώ και έξι χρόνια, ωστόσο η αποτυχία του να διακρίνει την απόπειρα πραξικοπήματος έχει προκαλέσει ερωτήματα αναφορικά με το μέλλον του», έγραφε για αυτόν τον Middle East Eye τον Ιούλιο του 2016.
Επτά χρόνια μετά, διαψεύδοντας τις «Κασσάνδρες» που αμφισβητούσαν τις προοπτικές της ανέλιξής του, ο Χακάν Φιντάν έχει πια γίνει υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας. Για τους επικριτές του βέβαια, εκείνος παραμένει ταυτισμένος με τις πιο σκοτεινές σελίδες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής των τελευταίων ετών.
«Ως επικεφαλής της MİT, ο Χακάν Φιντάν διεύθυνε τις απαγωγές δεκάδων ανθρώπων από ολόκληρο τον κόσμο», σημειώνει σε ανάρτησή του ο Νέιτ Σένκαν (Freedom House), υπογραμμίζοντας ότι σχετικές καταγγελίες για παράνομες απαγωγές με δράστη τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες έχουν ήδη γίνει στον ΟΗΕ και στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
«Με τον Χακάν Φιντάν (σ.σ. στο ΥΠΕΞ), οι τουρκικές συνομιλίες με τη Δαμασκό είναι νεκρές, εκτός κι αν ο Ασαντ αλλάξει αναπάντεχα στάση», σχολιάζει από την πλευρά του ο Τούρκος αναλυτής Ομέρ Οζκιζιλτζίκ.
Αυτός που το χάλασε… αυτός θα το φτιάξει
Ως προς αυτό, υπάρχει ωστόσο και η αντίθετη άποψη, μια άποψη που θέλει τον Φιντάν να δύναται να αποτελέσει μέρος της λύσης σε σειρά από ανοιχτά μέτωπα τα επόμενα χρόνια… ακριβώς επειδή ήταν μέρος του προβλήματος τα χρόνια που προηγήθηκαν.
Προς αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται να δείχνουν και οι τελευταίες εξελίξεις επί του πεδίου, καθώς η Τουρκία αποκαθιστά πια σταδιακά τους δεσμούς της με δυνάμεις με τις οποίες είχε συγκρουστεί τα τελευταία χρόνια.
Εάν δεχθούμε, δε, ως αληθή πολλά από όσα γράφονται, τότε ο Φιντάν – που είχε πρωταγωνιστήσει σε πολλές από τις ρήξεις του παρελθόντος – πρωταγωνιστεί πια και στις εν εξελίξει προσπάθειες αποκατάστασης όσων ερράγησαν, ενώ δεν αποκλείεται να δούμε τις προσεχείς εβδομάδες – εν όψει της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας τον Ιούλιο – την Τουρκία να δίνει το πράσινο φως και για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Κατά τα λοιπά, υπενθυμίζονται, μεταξύ άλλων:
- η χειραψία Ερντογάν – Σίσι πέρυσι στο περιθώριο του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ και οι πιο πρόσφατες ανακοινώσεις περί αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Αγκυρας και Καΐρου
- οι συμφωνίες (τύπου currency swap, deposit) και οι ανταλλαγές επισκέψεων με τις ηγεσίες από Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα
- οι – με ρωσική διαμεσολάβηση – επαφές Τούρκων (του ιδίου του Φιντάν συμπεριλαμβανομένου) και Σύρων αξιωματούχων
Ενδεικτικά, μόνο τις τελευταίες ημέρες, η πετρελαϊκή Saudi Aramco υποδέχθηκε δεκάδες Τούρκους επιχειρηματίες στη Σαουδική Αραβία, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επικύρωσαν τη συμφωνία που είχαν συνάψει νωρίτερα φέτος με την τουρκική πλευρά για την ανάπτυξη του διμερούς εμπορίου (που στόχος είναι πια να έχει αγγίξει τα 40 δισ. δολ. μέσα σε διάστημα πενταετίας).
Οι «ορθόδοξοι» που αναλαμβάνουν τα ηνία της τουρκικής οικονομίας
Όταν η συζήτηση πάει ωστόσο στην πορεία της πολύπαθης τουρκικής οικονομίας, τότε όλα τα βλέμματα στρέφονται πρωτίστως στον (προερχόμενο από τις Merrill Lynch και UBS) νέο υπουργό Οικονομικών, Μεχμέτ Σιμσέκ, και δευτερευόντως στον νέο αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Τζεβντέτ Γιλμάζ, ενώ με μεγάλο ενδιαφέρον αναμένεται και το όνομα του τεχνοκράτη που θα βρεθεί ως διοικητής στο τιμόνι της τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας (θα είναι άραγε η προερχόμενη από τη Goldman Sachs, Χαφιζέ Γκαγιέ Ερκάν;).
Ο νέος ΥΠΟΙΚ Μεχμέτ Σιμσέκ (REUTERS/Cagla Gurdogan/File Photo)
Αξιόπιστος στα μάτια των αγορών, «ορθολογικός» και οικονομικά «ορθόδοξος», ο 56χρονος Σιμσέκ θεωρείται ότι έχει όσα χρειάζονται προκειμένου να επαναφέρει την τουρκική οικονομία σε έναν δρόμο χωρίς μεγάλες περιπέτειες και ρίσκα… με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα του επιτραπεί να κάνει πράξη όσο έχει στο μυαλό του (αναφορικά με την άνοδο των επιτοκίων, για παράδειγμα) χωρίς άνωθεν προεδρικές παρεμβάσεις.
«Η επιλογή του Μεχμέτ Σιμσέκ […] αυξάνει την πιθανότητα η νομισματική πολιτική της Τουρκίας να στραφεί προς μια πιο ορθόδοξη κατεύθυνση», ανέφερε η Goldman Sachs σε σημείωμα προς τους πελάτες της το περασμένο Σάββατο, σύμφωνα με τους FT. Το στοίχημα για τον νέο Τούρκο ΥΠΟΙΚ θα είναι να καταφέρει να συγκρατήσει τον πληθωρισμό που σήμερα κινείται σε επίπεδα άνω του 40%, να ανεβάσει τα επιτόκια της Κεντρικής Τράπεζας (τα οποία έχει κατεβάσει ο Ερντογάν από το 19% στο 8,5% μέσα σε διάστημα περίπου δύο ετών) αλλά και να μην ξεμείνει από συναλλαγματικά διαθέσιμα παρά τις σχετικές απώλειες των τελευταίων ετών. Μένει να φανεί, ωστόσο, τι ακριβώς θα μπορέσει να κάνει ο Σιμσέκ μέσα στους περίπου δέκα μήνες που απομένουν ως τις δημοτικές εκλογές του 2024. Ως προς την ισοτιμία της λίρας πάντως, η Goldman εκτιμά ότι η πορεία της υποτίμησης θα συνεχιστεί με το τουρκικό νόμισμα να υποχωρεί από το σημερινό 21/1 έναντι του δολαρίου στο 28/1 (28 λίρες για 1 δολ.) μέσα στον επόμενο χρόνο.
Τα αναδυόμενα αστέρια
Η νέα τουρκική κυβέρνηση κουβαλά ωστόσο στις τάξεις και «νέο αίμα». Πιο συγκεκριμένα, ως αναδυόμενα αστέρια της τουρκικής κεντρικής πολιτικής σκηνής αντιμετωπίζονται κάποιοι νέοι υπουργοί όπως είναι για παράδειγμα ο Βιομηχανίας και Τεχνολογίας Μεχμέτ Φατίχ Κατζίρ (ένας 38χρονος που έχει συνδέσει το όνομά του με εκδηλώσεις όπως το φεστιβάλ Teknofest και πρότζεκτ όπως είναι εκείνο του τουρκικού αυτοκινήτου TOGG) και η Οικογένειας και Κοινωνικων Υπηρεσιών Μαχινούρ Οζντεμίρ Γκιοκτάς.
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı görevini devraldığımız ilk günde Bakan Yardımcımız Rıdvan Duran ve birim amirlerimizle bir araya geldik.
— Mahinur Özdemir Göktaş (@Mahi_Nur) June 5, 2023
Devraldığımız bu kıymetli vazifeyi layıkıyla yerine getirebilmek için tüm gücümüzle çalışacağız.@tcailesosyal pic.twitter.com/otNABUUTV6
Η 40χρονη Γκιοκτάς, που είναι και η μοναδική γυναίκα στις τάξεις του νέου τουρκικού υπουργικού συμβουλίου, είχε μάλιστα διατελέσει στο παρελθόν βουλευτής και στο Βέλγιο, όπου έχει γεννηθεί, με το κόμμα των Χριστιανοδημοκρατών (Les Engagés – LE) από το οποίο όμως εκδιώχθηκε λόγω της στάσης της έναντι της Γενοκτονίας των Αρμενίων την οποία απορρίπτει.
