Πριν μερικά βράδια, στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, ένα σώμα επίλεκτων αλεξιπτωτιστών με καμουφλάζ εκτέλεσε έναν χορό μάχης ενώ έπεφταν πυροτεχνήματα. Ένας Αιγύπτιος καλλιτέχνης, ντυμένος Φαραώ, πήγαινε πέρα δώθε πάνω σε ένα άρμα, κρατώντας το αρχαίο αιγυπτιακό σύμβολο της ζωής. Την ίδια ώρα, ένα συγκρότημα έπαιζε το «Katyusha», ένα πατριωτικό τραγούδι της σοβιετικής εποχής.
Η Νατάλια Νικόνοβα, 44 ετών, ήταν μία από τους χιλιάδες θεατές στο φεστιβάλ προς τιμήν των στρατιωτών της Ρωσίας και φιλικών εθνών, όπως η Λευκορωσία, η Ινδία και η Βενεζουέλα. «Ήμουν τόσο ενθουσιασμένη που σχεδόν έχασα τη φωνή μου!» είπε.
Ο ρωσικός στρατός διεξάγει έναν αργόσυρτο πόλεμο που ήδη έχει αφήσει πίσω δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, ενώ ταυτόχρονα συνέβαλε στην αύξηση του πληθωρισμού παγκοσμίως, καθώς επίσης στην άνοδο των τιμών της ενέργειας. Η κ. Νικόνοβα, πάντως, σημειώνει ότι τους τελευταίους έξι μήνες δεν έχει βιώσει πολλές διαταραχές στη ζωή της.
«Τίποτα δεν έχει αλλάξει πραγματικά», είπε και πρόσθεσε: «Σίγουρα, οι τιμές ανέβηκαν, αλλά μπορούμε να το αντέξουμε». Μετά έφυγε τροχάδην για να ακούσει μία εκδοχή του Katyusha από την Αιγυπτιακή Στρατιωτική Συμφωνική Μπάντα.
Πολύ λίγα πράγμα φαίνεται να έχουν αλλάξει στην καθημερινή ζωή της Μόσχας, καθώς εκεί οι άνθρωποι έχουν τους οικονομικούς πόρους για να αντιμετωπίσουν τις σημαντικές αυξήσεις τιμών, σε αντίθεση με μεγάλο μέρος της υπόλοιπης χώρας.
Το GUM, το πολυτελές εμπορικό κέντρο δίπλα στην Κόκκινη Πλατεία, είναι γεμάτο από πελάτες, αν και πολλά δυτικά καταστήματα, όπως το Prada, το Gucci και το Christian Dior είναι κλειστά. Τα εστιατόρια και τα θέατρα είναι επίσης γεμάτα. Οι δρόμοι της Μόσχας εξακολουθούν να είναι γεμάτοι με πολυτελή αυτοκίνητα, όπως Lamborghini και Porsche.
«Μερικά καταστήματα έκλεισαν λόγω των κυρώσεων, κάτι που είναι απογοητευτικό, αλλά όχι τόσο κακό», είπε η Γιούλια, 18 ετών, απόφοιτος λυκείου που καθόταν σε ένα παγκάκι στο πάρκο Γκόρκι, ένα σημείο στο οποίο οι Μοσχοβίτες κάνουν ηλιοθεραπεία, χορεύουν και ασκούνται στο πατινάζ. Οι φίλοι της και η ίδια δεν σκέφτονται τόσο συχνά τις μάχες στην Ουκρανία.
Σε αυτή ακριβώς την απόσπαση υπολογίζει ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, καθώς εφαρμόζει μια στρατηγική για την προστασία των Ρώσων από τις κακουχίες του πολέμου – χωρίς στρατεύματα, χωρίς μαζικές κηδείες, χωρίς αισθήματα απώλειας ή σύγκρουσης.
Μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης δεν πήγε όπως είχε σχεδιάσει ο Πούτιν, αλλά στη χώρα του, κατά κύριο λόγο, πέτυχε να κάνει τη ζωή να μοιάζει όσο πιο φυσιολογική γίνεται. Τα περισσότερα μουσεία και θέατρα είναι ανοιχτά – αρκεί βεβαίως η διοίκησή τους να μην επικρίνει το Κρεμλίνο. Τα βράδια του καλοκαιριού, καραβάκια με ανθρώπους διέσχιζαν τον ποταμό. Άνθρωποι έκαναν πικνίκ στο γρασίδι.
Οι φθινοπωρινές σεζόν στην όπερα και το μπαλέτο μόλις ξεκίνησαν – αν και μερικές αναμενόμενες πρεμιέρες και παραγωγές ακυρώθηκαν αφού οι σκηνοθέτες και τα αστέρια τους μίλησαν κατά του πολέμου ή έφυγαν από τη χώρα.
«Αυτό που κάνουν συνήθως οι Ρώσοι είναι να προστατεύουν την καθημερινότητά τους», είπε ο Γκρεγκ Γιούντιν, καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στη Σχολή Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας, περιγράφοντας έναν μηχανισμό αντιμετώπισης που χρονολογείται από τη Σοβιετική περίοδο αλλά διαδόθηκε ευρέως κατά τη θητεία του κ. Πούτιν.
«Σε αυτό δίνει προτεραιότητα και διαπρέπει», είπε για την ηγεσία της Ρωσίας, «και το κάνει τώρα με σημαντικό βαθμό επιτυχίας, θα έλεγα».
Όμως, ενώ πολλοί Μοσχοβίτες επιλέγουν το γλέντι και την εσκεμμένη άγνοια, πολλοί από τους διανοούμενους της πρωτεύουσας, των οποίων η δουλειά και η ζωή τους βοήθησαν να δημιουργήσουν δεσμούς με τη Δύση ή την Ουκρανία, δίνουν μάχη για να συμφιλιωθούν με το αίσθημα της κανονικότητας, ενώ εξελίσσεται ο μεγαλύτερος χερσαίος πόλεμος της Ευρώπης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτό φάνηκε το περασμένο Σάββατο, όταν εκδηλώθηκε μία έκρηξη συμπάθειας και εκτίμησης για τον πρώην σοβιετικό ηγέτη, Μιχαήλ Σ. Γκορμπατσόφ, από χιλιάδες Ρώσους που παρευρέθηκαν στην κηδεία του – κάτι που εκλήφθηκε ως μια σιωπηλή διαμαρτυρία κατά του κ. Πούτιν και των πολιτικών του.
Όταν τα ρωσικά τανκς μπήκαν στην Ουκρανία, είπε η Άνια, άρχισε να διαβάζει βιβλία για την άνοδο του ολοκληρωτισμού στη ναζιστική Γερμανία και να παλεύει με την έννοια της συλλογικής ενοχής. «Ήταν το τέλος του κόσμου για τόσους πολλούς ανθρώπους», είπε η 34χρονη Ρωσίδα. Όπως και αρκετοί άλλοι που έδωσαν συνέντευξη για αυτό το άρθρο, δεν θέλησε να αποκαλύψει το επώνυμό της, φοβούμενη πιθανές συνέπειες.
«Στο όνομά σου, κάποιος σκοτώνει αμάχους», είπε και πρόσθεσε: «Και η χώρα μετατρέπεται σε κάτι σαν τη Βόρεια Κορέα». Τόνισε δε ότι επειδή έλαβε μέρος σε μια διαμαρτυρία και υπέγραψε το κείμενο μίας αντιπολεμικής καμπάνιας, αρκετές ημέρες αργότερα κλήθηκε να παραιτηθεί από τη δουλειά της σε δημόσιο ίδρυμα.
Για πολλά χρόνια ο κ. Πούτιν καταπιέζει διαφωνούντες και διαδηλωτές, αλλά σήμερα είναι σχεδόν αδύνατο να εκφραστεί η απογοήτευση. Οι άνθρωποι που εκφράζουν τις απόψεις τους το κάνουν γνωρίζοντας ότι υπάρχει ένας νέος νόμος που τιμωρεί όποιον ασκεί κριτική στον πόλεμο. Σχεδόν 16.500 άνθρωποι έχουν συλληφθεί με την κατηγορία ότι διαμαρτυρήθηκαν για την εισβολή στην Ουκρανία από τις 24 Φεβρουαρίου, σύμφωνα με την OVD-Info, μια ρωσική οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι Ρώσοι που αντιτίθενται αισθάνονται περιφρονημένοι και απειλούμενοι από την κυβέρνηση, περιφρονημένοι από τη Δύση -που πιστεύουν ότι τους κατηγορεί ότι δεν διαμαρτύρονται για την εισβολή- και αδύναμοι να επιφέρουν οποιαδήποτε αλλαγή. «Όλοι έχουμε αυτό το αίσθημα ανικανότητας», είπε η Άνια. «Το γεγονός ότι υπάρχεις και έχεις τη γνώμη σου δεν σημαίνει τίποτα. Είμαστε πέντε, 10, 20 εκατομμύρια. Και δεν έχει καμία διαφορά».
Μοσχοβίτες όπως η Άνια πέρασαν τους πρώτους μήνες μετά την έναρξη της σύγκρουσης μέσα σε ένα κλίμα ανησυχίας και αβεβαιότητας. Δεκάδες χιλιάδες από αυτούς τράπηκαν σε φυγή. Αλλά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η πρωτεύουσα επανήλθε σε μεγάλο βαθμό στην κανονικότητα, ενισχυμένη από το ανοδικό ρούβλι, τη φίμωση της αντιπολίτευσης και τον σχεδόν ολοκληρωτικό έλεγχο των ΜΜΕ από το Κρεμλίνο.
Ωστόσο, η κοινωνία αλλάζει αργά: Ενώ ο κ. Πούτιν προσπάθησε να εμφυσήσει ένα αίσθημα κανονικότητας, επιχειρεί ταυτόχρονα να στρατιωτικοποιήσει περαιτέρω τη ρωσική κοινωνία.
Κατά μήκος των κεντρικών αρτηριών της Μόσχας υπάρχουν διαφημιστικές πινακίδες με στρατιώτες που αναγράφουν τον βαθμό και τον τίτλο τους, με έναν κωδικό QR να προσφέρει τη δυνατότητα για περισσότερες πληροφορίες. Και δεν απουσιάζουν οι εκδηλώσεις στις οποίες δοξάζεται η στρατιωτική ισχύς της Ρωσίας.
Χιλιάδες θεατές συγκεντρώθηκαν στο στρατιωτικό πεδίο εκπαίδευσης Alabino, νοτιοδυτικά της Μόσχας, για δύο εβδομάδες, προκειμένου να παρακολουθήσουν τους Διεθνείς Αγώνες Στρατού, ένα φεστιβάλ που περιλαμβάνει ένα δίαθλο τεθωρακισμένων, στο οποίο ομάδες διαγωνίζονται στην οδήγηση των τανκς εν μέσω φυσικών εμποδίων και να πυροβολήσουν με ακρίβεια στόχους. (Από το 2013, οπότε ξεκίνησε ο διαγωνισμός, η Ρωσία ήταν πάντα στην πρώτη θέση).
«Έβλεπα τανκς στην τηλεόραση όλο αυτό το διάστημα. Ήθελα να τους δω στην πραγματική ζωή», είπε ο 34χρονος Ίλια, ο οποίος πήγε στην εκδήλωση από τη Μόσχα με τα παιδιά του, 11 και 4 ετών. «Νομίζω ότι κάθε πόλεμος είναι κακός. Δεν λέω ότι υποστηρίζω την ‘Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση’ ή όχι», είπε, χρησιμοποιώντας τον όρο του κ. Πούτιν για τις εχθροπραξίες στην Ουκρανία. «Αλλά εμπιστεύομαι την ηγεσία στη χώρα μου και αν λένε ότι είναι απαραίτητο, τότε είναι».
Άλλοι είπαν ότι βλέποντας τα όπλα που εκτίθενται στο φεστιβάλ του στρατού -συμπεριλαμβανομένων των πυραύλων Kinzhal που χρησιμοποιούνται στην Ουκρανία- ένιωθαν ότι βρίσκονται σε ισχυρή χώρα.
Ο Αντρέι Γιεβγκένιεβιτς, 55 ετών, ο οποίος ήταν οδηγός τανκς στην ελεγχόμενη από τη Σοβιετική Ένωση Γερμανία τις τελευταίες ημέρες του Ψυχρού Πολέμου, είπε ότι η επίδειξη όπλων τον έφερε πίσω στις μέρες που η ΕΣΣΔ ήταν μια ισχυρή παγκόσμια δύναμη. «Όταν το βλέπεις αυτό, πιστεύεις ότι όλα είναι καλά στη χώρα σου, ότι όλα είναι όπως θα έπρεπε», είπε και πρόσθεσε: «Μεγαλώσαμε με τη σοβιετική παράδοση και αγαπάμε την πατρίδα μας. Αυτό φέρνει υπερηφάνεια στη χώρα μας».
Όσο για τις κυρώσεις, είπε: «Δεν νιώθω καμία διαφορά. Νομίζω ότι η Αμερική και η Δύση υποφέρουν πολύ περισσότερο».
Αυτό είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο στη ρωσική τηλεόραση. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν σε καθημερινή βάση θέματα για την αβεβαιότητα που αντιμετωπίζουν χώρες, όπως η Γερμανία, σχετικά με τις τιμές του φυσικού αερίου, καθώς επίσης για τον πληθωρισμό στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στα πεδία εκπαίδευσης, τα παιδιά όρμησαν πάνω στα τανκς, συμπεριλαμβανομένου ενός που έλεγε, «Διαλύστε τους φασίστες», και άνθρωποι όλων των ηλικιών πυροβόλησαν με αυτόματα τουφέκια. Ωστόσο, τα περίπτερα που καλούσαν τους επισκέπτες να ενταχθούν στον στρατό έμειναν άδεια, με μοναδική παρουσία αυτή των στρατολόγων, καταδεικνύοντας ότι ακόμα κι αν αυξάνεται ο εθνικισμός, οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι να πολεμήσουν για τον Πούτιν.
«Δεν έρχονται πολλοί άνθρωποι αυτή τη στιγμή», είπε ένας άνδρας της στρατολογίας, αρνούμενος να δώσει το όνομά του, καθώς ακούγονταν οι ήχοι πυροβολισμών από το κοντινό πεδίο βολής.
Για τους ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται για τα στρατιωτικά παιχνίδια και τα καλοκαίρια προτιμούν να ταξιδεύουν σε όλη την Ευρώπη, υπάρχουν διάφορα δρώμενα για να αποσπάσουν την προσοχή τους.
Ένα πρόσφατο φεστιβάλ στο πάρκο τέχνης Nikola-Lenivets, ένα καταφύγιο για τους χίπστερς, λίγες ώρες από την πρωτεύουσα, προσέλκυσε περίπου 16.000 άτομα στο δάσος για τέσσερις ημέρες.
Ένα βράδυ, άνθρωποι με γκλίτερ, παλτά από ψεύτικη γούνα, ακόμη και στολή μέδουσας χόρεψαν υπό τη μουσική ενός καλλιτέχνη ρέγγε, που υποσχέθηκε ότι δεν θα έφευγε από τη Ρωσία όπως πολλοί άλλο. Το πλήθος τρελάθηκε από τη χαρά του.
«Στην αρχή σκεφτόμουν, ουάου, υπάρχει πόλεμος 400 χιλιόμετρα μακριά, και είμαστε σε ένα μουσικό φεστιβάλ», είπε ο Ιβάν, ένας 25χρονος που μόλις είχε επιστρέψει στην πατρίδα του μετά από αρκετά χρόνια στο εξωτερικό. Χαλάρωσε τελικά. «Η ζωή συνεχίζεται, ειδικά όταν δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να ελέγξουμε την κατάσταση», πρόσθεσε.
Πίσω στο φεστιβάλ της Κόκκινης Πλατείας, μια γυναίκα με το όνομα Εκατερίνα, 26 ετών, εργαζόμενη σε σαλόνι ομορφιάς, είπε ότι αυτή και ο φίλος της, που υπηρετεί στο στρατό, ένιωσαν το πνεύμα τους να ανυψώνεται από τους ήχους των εμβατηρίων.
Συμπλήρωσε πάντως ότι ήταν «νευρική για τους άνδρες που βρίσκονται και στις δύο πλευρές της πρώτης γραμμής». «Εδώ, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Εδώ είναι ο ένας κόσμος, και εκεί υπάρχει ένας άλλος», είπε, αναφερόμενη στο πεδίο της μάχης. «Είναι ένας εντελώς διαφορετικός κόσμος», υπογράμμισε.
