Kathimerini.gr
Γιώργος Σκαφιδάς
Παλαιές πληγές, όπως είναι εκείνη του Παλαιστινιακού, ανοίγουν εκ νέου, διάπλατα, επαναφέροντας στη σφαίρα του διεθνούς ενδιαφέροντος όχι μόνο το (ανεπίλυτο έπειτα από δεκαετίες έντασης) παλαιστινιακό πρόβλημα αλλά και την (ενδεχόμενη;) λύση του.
«Οταν τελειώσει αυτή η κρίση, πρέπει να υπάρχει ένα όραμα για αυτό που θα ακολουθήσει, και κατά την άποψή μας αυτό (σ.σ. που θα ακολουθήσει) πρέπει να είναι μια λύση δύο κρατών», δήλωσε προ ημερών ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, με το βλέμμα στραμμένο στον εν εξελίξει πόλεμο στη Γάζα.
As hard as it is, we cannot give up on peace.
— President Biden (@POTUS) October 21, 2023
We cannot give up on a two-state solution. pic.twitter.com/tDLlmavzJB
Για να μπορέσει να υπάρξει «διέξοδος», πρέπει «να εφαρμοσθεί η λύση των δύο κρατών», διαμήνυσε από την πλευρά του, προ ημερών από το Κάιρο όπου βρέθηκε για να πάρει μέρος στη Σύνοδο για την Ειρήνη, και ο Ζάι Τζουν, ειδικός απεσταλμένος της Κίνας για την περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Υπέρ της «λύσης των δύο κρατών» έχουν όμως ταχθεί τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, από τις 7 Οκτωβρίου οπότε άνοιξε αυτός ο νέος πολύνεκρος κύκλος βίας και έπειτα, και πολλοί άλλοι: ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Τούρκος ομόλογός του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ και ο Τούρκος ομόλογός του, Χακάν Φιντάν, οι επικεφαλής της μόνιμης αντιπροσωπείας της Ινδίας στα Ηνωμένα Εθνη, η ηγεσία του κινεζικού ΥΠΕΞ και η πλευρά του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, ο ίδιος ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες κ.ά.
«Κίνα και Ρωσία σχεδιάζουν να συνεργασθούν υπέρ μιας λύσης δύο κρατών», έγραφε το Associated Press στις 20 Οκτωβρίου, επικαλούμενο σχετικές δηλώσεις της κινεζικής πλευράς. Κάτι ανάλογο (μια λύση δύο κρατών) παρουσιάζεται, όμως, να επιθυμεί επί του παρόντος και η διοίκηση Μπάιντεν στις ΗΠΑ, όπως δήλωσε άλλωστε προ ημερών ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος.
Οι υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, και της Κίνας, Γουάνγκ Γι (Russian Foreign Ministry Press Service via AP)
Τι είναι όμως αυτή η «λύση των δύο κρατών» γύρω από την οποία «συσπειρώνονται» πια, στη θεωρία τουλάχιστον, δυνάμεις πολύ διαφορετικές ή ακόμη και ανταγωνιστικές;
Η επίλυση του Παλαιστινιακού μέσω της δημιουργίας δύο κρατών, ενός ισραηλινού και ενός παλαιστινιακού, βρίσκεται στο τραπέζι των μετά το 1948 διαπραγματεύσεων, ήδη από τη δεκαετία του 1970 (με σημείο αναφοράς, μεταξύ άλλων, το ψήφισμα 3236 που είχε υιοθετήσει η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1974).
Τις περασμένες πέντε δεκαετίες ωστόσο, η εν λόγω προοπτική έχει επιστρέψει κατ’ επανάληψη, ως πρόταση, μέσα από ποικίλες πρωτοβουλίες.
Στη βάση του, το εν λόγω πλάνο προβλέπει τη δημιουργία δύο κρατών, ενός ισραηλινού και ενός παλαιστινιακού.
Αναφερόμενος στην εν λόγω προοπτική, ο Θάνος Ντόκος έγραφε τον Ιούνιο του 2010, ως γενικός διευθυντής τότε του ΕΛΙΑΜΕΠ, για μια λύση που στόχος ήταν να οδηγήσει στη «δημιουργία ενός βιώσιμου και αποστρατιωτικοποιημένου παλαιστινιακού κράτους στη Λωρίδα της Γάζας και το σύνολο σχεδόν της Δυτικής Οχθης, με εγκατάλειψη των περισσότερων ισραηλινών οικισμών, και εδαφική αποζημίωση των Παλαιστινίων για όσους οικισμούς διατηρηθούν, διασφάλιση απρόσκοπτης επικοινωνίας μεταξύ Γάζας και Δυτικής Οχθης, αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ από ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, συνεννόηση για συνδιαχείριση υδάτινων πόρων» και «διαίρεση της Ιερουσαλήμ». «Σε αντάλλαγμα για τη χορήγηση κράτους, η Παλαιστινιακή Αρχή θα προχωρούσε σε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και θα εγκατέλειπε τη χρήση βίας, ενώ οι Ισραηλινοί θα σταματούσαν την κατασκευή εποικισμών». Ο κ. Ντόκος υπογράμμιζε ωστόσο, ότι «η θεωρούμενη ως μονόδρομος λύση των δύο κρατών αμφισβητείται από ορισμένους στο Ισραήλ που προτείνουν» στον αντίποδα, μια «επιστροφή στη δεκαετία του 1960, όταν η Αίγυπτος είχε τον έλεγχο της Γάζας και η Ιορδανία της Δυτικής Οχθης».
Israeli-Palestinian Conflict Explained: The new violence revived calls for diplomacy aimed at a two-state solution that’s hardly popular on either side.
— Bloomberg Graphics (@BBGVisualData) October 14, 2023
: https://t.co/4zNcBd5AJ6 pic.twitter.com/JSpAlqLmUf
Εν έτει 2023 πια, με φόντο την ανάγκη διεξόδου από έναν νέο πολύνεκρο πόλεμο, η λύση των δύο κρατών επιστρέφει στο προσκήνιο ως δυνητική προοπτική.
Από αμερικανική σκοπιά, η εν λόγω «λύση» είχε ουσιαστικά πάψει να προωθείται ήδη από το 2014, όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το AP, υπενθυμίζοντας μάλιστα ότι ο Τζο Μπάιντεν δεν είχε καν αναφερθεί στο εν λόγω θέμα κατά την επίσκεψη που πραγματοποίησε στη Δυτική Οχθη πέρυσι.
Οσα ίσχυαν ωστόσο έως το βράδυ της 6ης Οκτωβρίου του 2023, προφανώς δεν ισχύουν πια, τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό.
Εμπόδια ενόψει
Με τις επιθέσεις που εξαπέλυσε η Χαμάς κατά αμάχων εντός των ισραηλινών συνόρων στις 7 Οκτωβρίου, τα δεδομένα άλλαξαν και, εάν δεχθούμε όσα διαμηνύουν πια πολλοί, μεταξύ αυτών και η αμερικανική διοίκηση υπό τον Τζο Μπάιντεν, πλέον δεν υπάρχουν περιθώρια επιστροφής στο status quo ante bellum.
Δεν είναι, όμως, άραγε και η ίδια η προοπτική των δύο κρατών ένα κομμάτι αυτού του status quo ante;
Το «μεταπολεμικό όραμα» του Τζο Μπάιντεν, και όχι μόνο του Τζο Μπάιντεν, είναι σαφές ότι θα βρει μπροστά του εμπόδια:
– την άρνηση της ισραηλινής δεξιάς (αλλά και άλλων, όχι αυστηρά περιορισμένων στον χώρο της δεξιάς) που επιμένει να απορρίπτει το ενδεχόμενο ενός παλαιστινιακού κράτους,
– την άρνηση των εξτρεμιστών της παλαιστινιακής πλευράς (της Χαμάς, της Ισλαμικής Τζιχάντ κ.ά. που βρίσκονται σε «εμφύλιο» με την Παλαιστινιακή Αρχή και τη Φατάχ και απορρίπτουν την αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ)
– την άρνηση πολλών Ρεπουμπλικανών πολιτικών στις ΗΠΑ (που απορρίπτουν την προοπτική των δύο κρατών ως «μύθευμα»)
– την άρνηση του Ιράν, της Χεζμπολάχ, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας κ.ά. που είναι προφανές ότι θα επιχειρήσουν να υπονομεύσουν μια τέτοια «ειρήνευση»
– τις απόψεις που συνεχίζουν να διίστανται γύρω από ζητήματα όπως είναι η δυνητική επιστροφή των Παλαιστίνιων προσφύγων σε εδάφη από τα οποία εκείνοι εκδιώχθηκαν, το μέλλον των ισραηλινών εποικισμών, τα ακριβή γεωγραφικά όρια των νέων κρατών κ.ά.
– αλλά και τη συγκυρία των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του 2024 (που περιορίζει εκ των πραγμάτων τα περιθώρια μιας διαμεσολάβησης εκ μέρους της διοίκησης Μπάιντεν)
Φιλόδοξα σχέδια
«Ο Λευκός Οίκος γνωρίζει ότι οι εκκλήσεις του Μπάιντεν για μια λύση δύο κρατών είναι φιλόδοξες και ίσως όχι εφικτές στο άμεσο μέλλον […] Ωστόσο, ο Μπάιντεν πιστεύει ότι είναι σημαντικό για τον ίδιο και την ομάδα του να μεταδώσουν “ελπίδα” και να καταστήσουν σαφές ότι η κυβέρνησή τους υποστηρίζει ένα παλαιστινιακό κράτος», σημειώνει το AP, επικαλούμενο αξιωματούχο του Λευκού Οίκου και όσα εκείνος μετέφερε υπό καθεστώς ανωνυμίας.
Το σχέδιο του Τραμπ
Για την ιστορία, υπενθυμίζεται ότι και εκείνο το ειρηνευτικό σχέδιο («Peace to Prosperity: A Vision to Improve the Lives of the Palestinian and Israeli People») που είχε παρουσιάσει η προηγούμενη αμερικανική διοίκηση, υπό τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Ιανουάριο του 2020, προέβλεπε μεν τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, τα γεωγραφικά του όρια δε θα είχαν συρρικνωθεί σημαντικά σε Ανατολική Ιερουσαλήμ και στη Δυτική Οχθη.
(AP Photo/Ariel Schalit)
«Το σχέδιο του Τραμπ θα είχε δημιουργήσει ένα παλαιστινιακό κράτος αλλά θα έδινε στο Ισραήλ κυριαρχία σε μια ουσιαστικά αδιαίρετη Ιερουσαλήμ, συμπεριλαμβανομένης της Παλαιάς Πόλης και των Ιερών Τόπων, υποβιβάζοντας την παλαιστινιακή πρωτεύουσα σε ένα πολύ μικρό κομμάτι της Ανατολικής Ιερουσαλήμ […] Ο χάρτης του σχεδίου Τραμπ πρότεινε τα παλαιστινιακά εδάφη στη Δυτική Οχθη να συρρικνωθούν στο 70% […]», σημείωνε η Κάλι Ρόμπινσον σε παλαιότερο άρθρο της για το αμερικανικό Council on Foreign Relations (CFR).
Εν έτει 2023 πια, με το βλέμμα στραμμένο όχι μόνο σε όσα προηγήθηκαν αλλά και σε όσα θα ακολουθήσουν, διερωτάται ωστόσο κανείς εάν μπορεί να υπάρξει μακροπρόθεσμα άλλη βιώσιμη «λύση» στο μέτωπο του Παλαιστινιακού πέραν εκείνης των δύο κρατών.
Οι ακραίες εναλλακτικές
«Υπάρχουν εναλλακτικές», γράφει η Ρέιτσελ Τρέισμαν στον ιστοχώρο του αμερικανικού National Public Radio (NPR), εναλλακτικές όπως εν προκειμένω «η λύση του ενός κράτους, της συνομοσπονδίας, της προσάρτησης και της διατήρησης του status quo».
Ισραήλ, Δυτική Οχθη και Λωρίδα της Γάζας θα μπορούσαν, θεωρητικώς, να ενωθούν κάποια στιγμή σε ένα κράτος… ισραηλινό. Με βάση τα σημερινά πληθυσμιακά δεδομένα ωστόσο, σε μια τέτοια περίπτωση οι Αραβες μουσουλμάνοι θα ξεπερνούσαν σε αριθμό τους Εβραίους και το Ισραήλ θα έχανε ως κράτος την εβραϊκή του ταυτότητα.
Κατά τα λοιπά, κατά καιρούς έχουν ακουστεί και άλλα πολλά… ακραία: ότι η Γάζα θα μπορούσε για παράδειγμα να επιστρέψει στην Αίγυπτο και η Δυτική Οχθη στην Ιορδανία, ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να προσαρτήσει τη Δυτική Οχθη τρέποντας τους Παλαιστίνιους σε φυγή ή αφαιρώντας τους το δικαίωμα ψήφου (εάν μείνουν πίσω) κ.ά.
Προοπτικές υπάρχουν, λοιπόν, πολλές. Σχεδόν όλες τους ωστόσο εμπνέουν ανησυχία, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία.
