Kathimerini.gr
Αλεξάνδρα Βουδούρη
Ιστορία έγραψε χθες η Ευρωπαϊκή Ενωση, καθώς, πρώτη στον κόσμο, κατάφερε να καταλήξει σε νομοθεσία προκειμένου να ρυθμιστεί κανονιστικά η πιο εξελισσόμενη τεχνολογία σε παγκόσμιο επίπεδο, η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ).
Ύστερα από τρεις ημέρες «μαραθώνιων» διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών – μελών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που ξεκίνησαν την Τετάρτη, τελικά αργά χθες το βράδυ υπήρξε συμφωνία σε πολιτικό επίπεδο, παρά το επίμονο λόμπινγκ τεχνολογικών εταιρειών και τις προειδοποιήσεις της κοινωνίας των πολιτών και των ευρωπαϊκών συνδικάτων, καθώς η νομοθεσία αυτή μπορεί να επηρεάσει αντίστοιχες κανονιστικές ρυθμίσεις σε όλο τον κόσμο.
Οι διαπραγματεύσεις, που διήρκησαν 35 ώρες, είχαν ήδη καταλήξει σε συμφωνία την Πέμπτη σχετικά με τους περιορισμούς των ισχυρών μοντέλων θεμελίωσης AI, όπως το ChatGPT, που αναπτύχθηκε από την OpenAI, και «κόλλησαν» επί μία ολόκληρη ημέρα στο θέμα της χρήσης βιομετρικών στοιχείων, όπως η αναγνώριση προσώπου σε δημόσιους χώρους. Ο κύριος προβληματισμός αφορούσε το εάν οι Αρχές ενός κράτους θα μπορούν να αναπτύσσουν βιομετρικά στοιχεία βάσει της AI, τα οποία θα μπορούσαν να ταυτοποιούν και να κατηγοριοποιούν πολίτες βάσει των ευαίσθητων χαρακτηριστικών τους, όπως το φύλο, η εθνότητα, η φυλή, η θρησκεία, αλλά και οι πολιτικές προτιμήσεις τους, καθώς και συστήματα αναγνώρισης συναισθημάτων και πολιτικής πρόληψης.
Επί της ουσίας, οι ευρωβουλευτές θεωρούσαν ότι αυτές οι πρακτικές είναι «παρεμβατικές» και θα οδηγούσαν σε διακρίσεις μεταξύ των πολιτών, οπότε θα έπρεπε να απαγορευτούν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Τα κράτη – μέλη, ωστόσο, είχαν διαφορετική άποψη και επέμειναν ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν εξαιρέσεις, όπου χρειάζεται, για τον εντοπισμό εγκληματιών, αλλά και για να αποτρέψουν απειλές εναντίον της εθνικής ασφάλειάς τους. Η Γαλλία, άλλωστε, έγινε το πρώτο κράτος – μέλος που έχει ήδη εγκρίνει νωρίτερα φέτος νομοθεσία που της επιτρέπει τη χρήση βιομετρικής παρακολούθησης, ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων.
«Αυστηροί περιορισμοί» στη χρήση βιομετρικών στοιχείων ΑΙ
Η ισπανική προεδρία της Ε.Ε. επιχείρησε συμβιβασμό και τελικά οι ευρωβουλευτές υποχώρησαν, υπογράφοντας σειρά «αυστηρών περιορισμών» που θα επιτρέψουν στις Αρχές να χρησιμοποιούν βιομετρικά στοιχεία σε πραγματικό χρόνο, όταν δηλαδή θα αναζητούν θύματα απαγωγής, ανθρώπινης εμπορίας, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, αλλά και για την αποτροπή τρομοκρατικών απειλών, καθώς και για τον εντοπισμό υπόπτων για σοβαρά εγκλήματα, όπως δολοφονίες, τρομοκρατικές ενέργειες και ένοπλες ληστείες. Ωστόσο, απαγορεύεται η βιομετρική κατηγοριοποίηση ευαίσθητων χαρακτηριστικών σε χώρους εργασίας και εκπαίδευσης.
Λόγω της πολυπλοκότητας του θέματος και των δύσκολων συμβιβασμών, ο Κάρνε Αρτίγας, ο Ισπανός υπουργός Επικρατείας για την ψηφιοποίηση και το AI, εμφανίστηκε καθησυχαστικός, τονίζοντας ότι κάθε άρθρο που συμφωνήθηκε δεν αφήνει «κενά» ώστε να παρακάμπτονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το νομοθετικό κείμενο εκατοντάδων σελίδων αναμένεται πλέον να καθαρογραφεί και να σταλεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για έγκριση από την Ολομέλεια. Μετά, ως είθισται, θα πρέπει να εγκριθεί από τα κράτη – μέλη μέσω του Συμβουλίου. Ο Αρτίγας εξέφρασε την προσδοκία ότι θα δοθεί το «πράσινο φως» από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, παρά τις ενστάσεις Γερμανίας και Γαλλίας. Η ολοκλήρωση της έγκρισης, πλέον, του νομοθετικού κειμένου αναμένεται στις αρχές του 2024, ενώ για την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας θα υπάρξει μια μεταβατική περίοδος.
Η Ε.Ε. πρωτοπόρα
«Η Ε.Ε. γίνεται η πρώτη ήπειρος που θέτει ξεκάθαρους κανόνες χρήσης της AI», τόνισε σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα X o επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τιερί Μπρετόν. «Η πράξη τεχνητής νοημοσύνης είναι κάτι περισσότερο από μια κανονιστική ρύθμιση – δίνει εφόδια στις ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις και στους ερευνητές να καθοδηγήσουν την παγκόσμια κούρσα της AI», πρόσθεσε, κάνοντας λόγο για «ιστορικό» γεγονός.
Από την πλευρά του, ο ευρωβουλευτής και ένας εκ των εισηγητών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την Πράξη ΑΙ, Τουντοράκε Ντράγκος, σημείωσε ότι «είμαστε οι πρώτοι στον κόσμο που θέτουμε πραγματικό κανονιστικό πλαίσιο για την ΑΙ και για το μέλλον του ψηφιακού κόσμου, καθοδηγώντας την ανάπτυξη και την εξέλιξη αυτής της τεχνολογίας με ανθρωποκεντρική κατεύθυνση».
«Η Πράξη Τεχνητής Νοημοσύνης είναι παγκόσμια πρωτιά», έγραψε η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για να προσθέσει ότι πρόκειται για ένα μοναδικό νομοθετικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της AI που «μπορείτε να εμπιστευτείτε. Για την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων και των επιχειρήσεων». Στη σχετική ανακοίνωσή της, επισημαίνει ότι «ο νόμος μας για την τεχνητή νοημοσύνη θα συμβάλει επίσης σημαντικά στην ανάπτυξη παγκόσμιων προστατευτικών δικλείδων ασφαλείας για αξιόπιστη τεχνητή νοημοσύνη. Θα συνεχίσουμε το έργο μας σε διεθνές επίπεδο, στην G7, στον ΟΟΣΑ, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στην G20 και στον ΟΗΕ. Μόλις πρόσφατα υποστηρίξαμε τη συμφωνία των ηγετών της G7 στο πλαίσιο της διαδικασίας AI σχετικά με τις διεθνείς κατευθυντήριες αρχές και έναν εθελοντικό Κώδικα Δεοντολογίας για προηγμένα συστήματα AI».
Για «ιστορική στιγμή» για την ψηφιακή Ευρώπη έκανε λόγο, από την πλευρά της, η Ρομπέρτα Μέτσολα, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. «Η Ευρώπη γίνεται πρωτοπόρος, όπως ανέφερε, καθώς κατόρθωσε να περάσει μια υπεύθυνη και ολοκληρωμένη νομοθεσία που θέτει, πλέον, παγκόσμια πρότυπα.
Πρώτος κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη
Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί συνεχή παρακολούθηση, αξιολόγηση του κινδύνου διαρροής της τεχνολογίας και προστασία από κράτη που χαρακτηρίζονται αντίπαλα, σύμφωνα με την Κομισιόν, που κατατάσσει τις εφαρμογές της ΑΙ στους κρίσιμους τεχνολογικούς τομείς.
Ως μέρος της ψηφιακής στρατηγικής της, η Ε.Ε. επιδίωξε να ρυθμίσει την τεχνητή νοημοσύνη (AI) για να εξασφαλίσει καλύτερες συνθήκες για την ανάπτυξη και τη χρήση αυτής της καινοτόμου τεχνολογίας.
Τον Απρίλιο του 2021, η Κομισιόν πρότεινε το πρώτο ρυθμιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. για την τεχνητή νοημοσύνη. Συγκεκριμένα, πρότεινε τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικές εφαρμογές να αναλυθούν και να ταξινομηθούν ανάλογα με τον κίνδυνο που ενέχουν για τους χρήστες. Τα διαφορετικά επίπεδα κινδύνου θα σημαίνουν περισσότερη ή λιγότερη ρύθμιση.
«Δομή πυραμίδας»
Ο νόμος, ουσιαστικά, είναι ένας κανονισμός για την ασφάλεια των προϊόντων, που επιβάλλει ένα κλιμακωτό σύνολο κανόνων που πρέπει να ακολουθήσουν οι εταιρείες πριν προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους καταναλωτές οπουδήποτε στην ενιαία αγορά του «μπλοκ». Προτείνει μια δομή, που μοιάζει με πυραμίδα, καθώς χωρίζει τα προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης σε τέσσερις κύριες κατηγορίες, ανάλογα με τον πιθανό κίνδυνο που ενέχουν για την ασφάλεια των πολιτών και τα θεμελιώδη δικαιώματά τους: ελάχιστο, περιορισμένο, υψηλό και απαράδεκτο.
Οσοι εμπίπτουν στην κατηγορία ελάχιστου κινδύνου θα απαλλάσσονται από πρόσθετους κανονισμούς, ενώ όσοι χαρακτηρίζονται περιορισμένου κινδύνου θα πρέπει να ακολουθούν βασικές υποχρεώσεις διαφάνειας ως προς τη λειτουργία τους.
Τα συστήματα που θεωρούνται υψηλού κινδύνου θα υπόκεινται σε αυστηρούς κανόνες, οι οποίοι θα ισχύουν πριν από την είσοδό τους στην αγορά της Ε.Ε. και καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας τους εντός της, ενώ θα πρέπει να προχωρούν σε τακτική επικαιροποίηση. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει εφαρμογές που έχουν άμεσο και δυνητικά μεταβαλλόμενο αντίκτυπο στους πολίτες, όπως, παραδείγματος χάρη, ένα λογισμικό ταξινόμησης βιογραφικών για συνεντεύξεις εργασίας, μια χειρουργική επέμβαση με χρήση ρομπότ, προγράμματα βαθμολόγησης εξετάσεων στα πανεπιστήμια κ.ά.
Τα προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου θα πρέπει να υποβάλλονται σε τακτική αξιολόγηση, να καταχωρούνται σε βάση δεδομένων της Ε.Ε., να υπογράφουν δήλωση «συμμόρφωσης» και να φέρουν τη σήμανση CE – όλα αυτά, πριν φτάσουν στους καταναλωτές. Μόλις καταστούν διαθέσιμα, θα βρίσκονται υπό την εποπτεία των εθνικών αρχών, με τη βοήθεια ειδικού γραφείου τεχνητής νοημοσύνης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χαρακτηρίζονται ως «απαράδεκτα» για την κοινωνία, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής βαθμολόγησης για τον έλεγχο των πολιτών και των εφαρμογών που εκμεταλλεύονται κοινωνικοοικονομικές ευπάθειες, θα απαγορευτούν εντελώς σε όλη την επικράτεια της Ε.Ε.
Σύμφωνα με την προκαταρκτική χθεσινή συμφωνία, οι εταιρείες που παραβιάζουν τους κανόνες θα αντιμετωπίσουν πρόστιμα έως 35 εκατομμυρίων ευρώ, ή 7% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών τους.
