Kathimerini.gr
Γιώργος Σκαφιδάς
Εμφύλιος ή μήπως, ορθότερα, πόλεμος δια αντιπροσώπων; Όπως και να τον προσεγγίσει κανείς, ο εν εξελίξει σουδανικός αλληλοσπαραγμός αναδύεται μέσα από ένα πλέγμα σχέσεων εξουσίας αλλά και εξάρτησης που διαπερνούν τα εσωτερικά και εξωτερικά σύνορα της αφρικανικής ηπείρου, αποτυπώνοντας οξυνόμενους πολυπολικούς ανταγωνισμούς, κυρίως μεταξύ μεσαίων/περιφερειακών δυνάμεων.
Επισήμως, στο Σουδάν τα τελευταία 24ωρα συγκρούονται δύο πλευρές, σουδανικές αμφότερες.
Όπως έχει συμβεί ωστόσο και σε άλλα εμπόλεμα εμφυλιοπολεμικού τύπου μέτωπα τα τελευταία χρόνια, έτσι και στο Σουδάν… κανείς δεν πολεμά μόνος, χωρίς βοήθεια από το εξωτερικό.
Από τη μια μεριά, η πλευρά του 62χρονου Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, ο οποίος ηγείται των επίσημων ένοπλων δυνάμεων της χώρας (Sudanese Armed Forces – SAF), δυνάμεων που αριθμούν περίπου 120.000 με 220.000 άνδρες.
Και, από την άλλη, η πλευρά του – περίπου 50χρονου – Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό, γνωστού και ως Χεμέτι, ηγέτη των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης ή Επέμβασης (Rapid Support Forces – RSF) που εκτιμάται ότι αριθμούν περίπου 30.000 με 100.000 άνδρες.
Ως έχουν επί του παρόντος τα πράγματα εντός των σουδανικών συνόρων, ο Μπουρχάν παρουσιάζεται ως ο de-facto ηγέτης της χώρας και ο Χεμέτι ως ο… διεκδικητής της εξουσίας, ένας διεκδικητής ο οποίος είναι ωστόσο εντυπωσιακά δικτυωμένος όχι μόνο στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό, ενώ πολλοί υπογραμμίζουν ότι εκείνος έχει φτάσει πια στο σημείο να είναι και ζάπλουτος από τις εξαγωγές σουδανικού χρυσού κ.ά.
Οι τελευταίες εκλογές και τα πραξικοπήματα
Μπουρχάν και Χεμέτι διεκδικούν την εξουσία όχι μέσω εκλογών ή δημοκρατικών διαδικασιών αλλά με τη δύναμη των όπλων, σε μια χώρα που έχει να πάει σε εκλογές από τον Απρίλιο του 2015.
Το μόνο που δεν έχουν καταφέρει οι Σουδανοί τα τελευταία οκτώ χρόνια είναι να πάνε στις κάλπες. Μέσα στο ίδιο διάστημα ωστόσο, έχουν ζήσει πραξικοπήματα (το 2019 και το 2021) και πολιτικές ανατροπές, πολυπληθείς διαδηλώσεις διαμαρτυρίας (το 2019, με εκατοντάδες νεκρούς διαδηλωτές στο Χαρτούμ) και πολύνεκρες συγκρούσεις (τις τελευταίες ημέρες, με τους νεκρούς να ανέρχονται σε εκατοντάδες και τους τραυματίες σε χιλιάδες).
Ο ισόβιος πρόεδρος της χώρας, Ομάρ αλ Μπασίρ, ανετράπη το 2019, έπειτα από τρεις δεκαετίες στην εξουσία (1989 – 2019), με πραξικόπημα στο οποίο είχαν μάλιστα πρωταγωνιστήσει οι άλλοτε υφιστάμενοί του, Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό, οι στρατιωτικοί δηλαδή οι οποίοι πια ανταλλάσσουν πυρά.
Από την ανατροπή του Μπασίρ και έπειτα, το Σουδάν αναζητά θεωρητικώς τον δρόμο προς μια νέα εποχή δημοκρατικής διακυβέρνησης, με τον στρατό σε ρόλο εγγυητή της ασφαλούς και εύρυθμης μετάβασης προς αυτήν την επόμενη ημέρα. Βάσει του αρχικού προγραμματισμού, οι στρατιωτικοί θα έπρεπε να έχουν παραδώσει την εξουσία στους πολίτες μέσα σε ένα διάστημα 39 μηνών.
Ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν (AP Photo/Marwan Ali, File)
Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, της επιχειρούμενης μετάβασης προς ένα νέο πολιτικό/πολυκομματικό – και όχι στρατοκρατούμενο – σύστημα εξουσίας, συγκροτήθηκαν τα περασμένα χρόνια στο Σουδάν μεταβατικά συμβούλια διακυβέρνησης, άλλα από τα οποία ήταν στρατιωτικά (Transitional Military Council – TMC) και αλλά πολιτικο/στρατιωτικά (Sovereignty Council – Transitional Sovereignty Council).
Οι στρατιωτικοί, ωστόσο, δεν ήταν έτοιμοι να παραδώσουν την εξουσία, και έτσι τον Οκτώβριο του 2021 είχαμε ένα νέο πραξικόπημα, στο οποίο – και πάλι – πρωταγωνίστησαν οι Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό.
Ο Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό (AP Photo/File)
Στη συνέχεια έγινε, όμως, αυτό το οποίο σειρά αναλυτών είχε προβλέψει ως ενδεχόμενο: οι Μπουρχάν και Νταγκάλο συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Οι αιτίες, ή μάλλον οι αφορμές, που οδήγησαν σε αυτήν τη σύγκρουση, πολλές: Οι επίσημες σουδανικές ένοπλες δυνάμεις του Μπουρχάν (SAF) θα ήθελαν να απορροφήσουν/ενσωματώσουν τις παραστρατιωτικές δυνάμεις ταχείας υποστήριξης/επέμβασης (RSF) του Νταγκαλό ή Χεμέτι μέσα σε ένα διάστημα δύο ετών, πλην όμως οι παραστρατιωτικοί δεν θέλουν να ενσωματωθούν πριν από την παρέλευση δεκαετίας, ενώ και ο Χεμέτι (που κατάγεται από το Νταρφούρ και αντιμετωπίζεται με καχυποψία από μέλη της παλαιάς φρουράς των σουδανικών ενόπλων δυνάμεων) ζητά «προαγωγή» επιχειρώντας να ανέβει στο ίδιο επίπεδο με τον Μπουρχάν.
Η διάλυση των παραστρατιωτικών ομάδων και η συγκρότηση ενός ενιαίου στρατού υπό πολιτικό/λαϊκό έλεγχο, αποτελεί βασικό αίτημα όσων τολμούν να μιλούν για δημοκρατία και δημοκρατική μετάβαση στο Σουδάν. Ωστόσο, οι στρατιωτικοί προφανώς δεν είναι διατεθειμένοι να παραχωρήσουν την εξουσία, ούτε βέβαια να υπαχθούν στον οιονδήποτε… πολιτικό έλεγχο.
Με βάση τα προαναφερθέντα, θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για εμφύλιο μεταξύ διαφορετικών στρατιωτικών πόλων.
Ο ρόλος των «έξω»
Όπως έχει συμβεί ωστόσο και σε άλλα εμπόλεμα εμφυλιοπολεμικού τύπου μέτωπα τα τελευταία χρόνια (σε Λιβύη, Συρία, Υεμένη κ.ά.), έτσι και στο Σουδάν… κανείς δεν πολεμά μόνος, χωρίς βοήθεια από το εξωτερικό.
Ο Jean-Baptiste Gallopin έγραφε προ ετών, ως ερευνητής τότε στο ECFR (European Council on Foreign Relations), ότι ο Ομάρ αλ Μπασίρ ανετράπη με πραξικόπημα το 2019 επειδή έτσι θέλησαν η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος (η καλούμενη και Αραβική Τρόικα – Arab Troika) που στήριξαν τους Σουδανούς στρατιωτικούς που τον ανέτρεψαν. Κι αυτό, με απώτερο στόχο τότε να αποσπάσουν το Σουδάν από τη σφαίρα επιρροής του Κατάρ, της Τουρκίας και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας (αλλά και του Ιράν, από το οποίο ωστόσο το Χαρτούμ είχε ήδη αρχίσει να απομακρύνεται χρόνια νωρίτερα). Ο Μπασίρ είχε καταλήξει να θεωρείται αναξιόπιστος στα μάτια τους, σε μια περίοδο κατά την οποία η κόντρα τους με το Κατάρ και όσους υποστηρίζονταν από το Κατάρ (βλ. Τουρκία/Ερντογάν, Μουσουλμανική Αδελφότητα) κορυφωνόταν.
Η αξία του Σουδάν
Το Σουδάν, η τρίτη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Αφρικής, μια χώρα που έχει κοινά σύνορα με την Αίγυπτο αλλά και με την Λιβύη, μεταξύ άλλων, από μόνο του δεν είναι «αμελητέα ποσότητα». Έχει κοιτάσματα χρυσού που εξάγονται κυρίως πια προς τα Εμιράτα (στα οποία κοιτάσματα έχει «επενδύσει», μεταξύ άλλων, και η ρωσική Meroe Gold, θυγατρική της M-Invest του – διαβόητου πια διεθνώς λόγω της μισθοφόρων της ομάδας Wagner – Γεβγκένι Πριγκόζιν). Έχει πετρέλαιο και καλλιεργήσιμες εκτάσεις στις οποίες έχουν επενδύσει Σαουδάραβες και Εμιρατινοί για να μπορούν να θρέφονται. Έχει, επίσης, κόντρες με γειτονικά κράτη (με την Αιθιοπία για το φράγμα του Νείλου και τη διαφιλονικούμενη έκταση al-Fashaga στα σύνορα) αλλά και ακτές στην κομβική για το διεθνές εμπόριο Ερυθρά Θάλασσα.
Διόλου τυχαία, όταν ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επισκέφθηκε το Σουδάν τον περασμένο Φεβρουάριο (συναντώντας τότε από κοντά τόσο τον Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν όσο και τον Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό ή Χεμέτι) υπενθύμισε την πρόθεση της Ρωσίας να αποκτήσει ναυτική βάση στις σουδανικές ακτές της Ερυθράς Θάλασσας, μια βάση που θα της επιτρέπει να αποκτά διέξοδο προς τον Ινδικό Ωκεανό.
Το διεθνές «ενδιαφέρον» λοιπόν για το Σουδάν είναι όχι μόνο υπαρκτό αλλά και ισχυρό, και αυτό το ενδιαφέρον έχουν επιχειρήσει να εκμεταλλευτούν προς ίδιον όφελος τα τελευταία χρόνια οι στρατιωτικοί του Σουδάν, τόσο ο Μπουρχάν όσο και ο Νταγκαλό ή Χεμέτι, προκειμένου να ενισχυθούν.
Οι σουδανικές στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις έχουν ενισχυθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, οικονομικά αλλά και στρατιωτικά, από την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα καθώς και τη Ρωσία.
Σημειώνεται ότι αυτές οι στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις ελέγχουν παράλληλα και το μεγαλύτερο μέρος των πλουτοπαραγωγικών πόρων της χώρας, αποκομίζοντας αφορολόγητα υπερκέρδη στις πλάτες ενός – σε μεγάλο βαθμό «φτωχοποιημένου» λαού – τον οποίο ελέγχουν δια της βίας και μοιράζοντας ελεημοσύνη.
Επαφές στο εξωτερικό
Εάν επισκεφθεί κανείς τον προσωπικό λογαριασμό του Χεμέτι στο Twitter και διατρέξει τις αναρτήσεις του, θα τον δει να συναντάται στο εξωτερικό με τον Ρώσο ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ και τον Εμιρατινό σεΐχη Μοχάμεντ Μπιν Ζαγέντ, μεταξύ άλλων. Ο Χεμέτι ήταν μάλιστα, κατά σύμπτωση, στη Μόσχα στις 24 Φεβρουαρίου του 2022, την ημέρα δηλαδή που οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ουκρανία. Παράλληλα, οι παραστρατιωτικές δυνάμεις RSF, των οποίων εκείνος ηγείται, φέρονται να έχουν αναπτύξει δεσμούς και με τους μισθοφόρους της ρωσικής Wagner του Πριγκόζιν, µε τους οποίους όμως συνομιλεί και η πλευρά του Μπουρχάν.
Νταγκαλό και Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ στο Αμπού Ντάμπι το 2022 (Abdulla Al Neyadi/Ministry of Presidential Affairs via AP)
Εάν, από την άλλη πλευρά, διατρέξει κανείς το πρόγραμμα των συναντήσεων που είχε τα τελευταία χρόνια ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, θα δει μια σειρά από τετ-α-τετ με τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι.
Σίσι και Μπουρχάν το 2021 στο Χαρτούμ (Presidency of Sudan via AP)
Πλέον, εν έτει 2023, η Αίγυπτος του Σίσι παρουσιάζεται να στηρίξει τον Μπουρχάν και τα Εμιράτα του Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ τον Νταγκαλό. Υπενθυμίζεται ότι οι στρατιωτικές/παραστρατιωτικές δυνάμεις των εν λόγω Σουδανών είχαν βρεθεί προ ετών να πολεμούν στο μέτωπο της Υεμένης με την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας, ενάντια στους υποστηριζόμενους από το Ιράν αντάρτες Χούθι, ενώ Σουδανοί μισθοφόροι λέγεται ότι έχουν πολεμήσει και στη Λιβύη με την πλευρά του υποστηριζόμενου από τα Εμιράτα Χαλίφα Χαφτάρ. Υπό το πρίσμα ωστόσο πια της σύγκρουσης του Μπουρχάν με τον Νταγκαλό, διερωτάται κανείς εάν υπάρχει κίνδυνος να μετατραπεί το Σουδάν σε ένα πεδίο proxy ενδοαραβικής αντιπαράθεσης και σύγκρουσης μεταξύ εξωτερικών μεσαίων/περιφερειακών δυνάμεων.
«Ένα από τα χειρότερα πράγματα που μπορεί να συμβεί είναι αυτό που ζούμε τα τελευταία 24ωρα να μετατραπεί σε περιφερειακή σύγκρουση», προειδοποιεί από την πλευρά του μιλώντας στους FT, ο πρέσβης της Νορβηγίας στο Σουδάν, Endre Stiansen, του οποίου η κατοικία στο Χαρτούμ επλήγη από πύραυλο την περασμένη Κυριακή.
Σύμφωνα με ανάλυση των FT, Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ (που μαζί με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο συμμετέχουν και στην ομάδα Quad) επιχειρούν πλέον να κρατήσουν τις ισορροπίες μεταξύ Μπουρχάν και Νταγκαλό, προωθώντας την εκτόνωση της κρίσης. Από την άλλη πλευρά ωστόσο, η Αίγυπτος του Σίσι λέγεται πως εξακολουθεί να βλέπει με εντονότατη καχυποψία, εάν όχι έκδηλη εχθρότητα, τον επικεφαλής των σουδανικών παραστρατιωτικών RSF.
Το γαλλικό AFP υπογραμμίζει, σε δική του ανάλυση, ότι ο Μπουρχάν είναι πιο κοντά στο Ισραήλ, ενώ ο Νταγκαλό, από την άλλη πλευρά, διατηρεί σημαντικά ερείσματα σε γειτονικές προς το Σουδάν χώρες όπως είναι για παράδειγμα το Τσαντ. Οι άνδρες του Μπουρχάν είναι περισσότεροι αριθμητικά, ενώ εκείνοι του Νταγκαλό θεωρούνται πιο «μάχιμοι». Πώς θα εξελιχθεί η μεταξύ τους κόντρα… μένει να φανεί, ωστόσο οι αναφορές περί εκεχειρίας προς το παρόν δεν πείθουν ενώ και οι δύο αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο ήττας τους ως υπαρξιακή απειλή για τους ιδίους όπερ σημαίνει ότι πολύ δύσκολα θα συμβιβαστούν ή θα εφησυχάσουν.
«Μπορεί η διεθνής κοινότητα να σταματήσει τις μάχες στο Σουδάν;», διερωτάται σε ανάλυσή του το Al Jazeera, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι η ανησυχία εντείνεται διεθνώς «για συνέπειες που μπορεί να έχει αυτή η σύγκρουση» στο Κέρας της Αφρικής αλλά και ευρύτερα.
«Αυτή η σύγκρουση δεν αφορά μόνο το Σουδάν», σημειώνουν από την πλευρά τους οι αναλυτές του Eurasia Network, υπογραμμίζοντας ότι περιφερειακοί παίκτες ρίχνουν λάδι στη φωτιά αυτής της σύρραξης σε μια προσπάθεια να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα, σε μια περιοχή που ξεχωρίζει ήδη ως μια από τις πιο ασταθείς στον κόσμο. «Η αναταραχή στο Σουδάν θα μπορούσε να εξαπλωθεί σε γειτονικές χώρες, όπως είναι το Τσαντ και η Ερυθραία, προκαλώντας μια δυνητικά ανεξέλεγκτη περιφερειακή κρίση», προειδοποιούν.
