Η πρόσφατη απόπειρα ανταρσίας στη Ρωσία ανέδειξε τις «ρωγμές» στο καθεστώς του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και δημιούργησε ελπίδες στη Δύση ότι οι μέρες του στην εξουσία είναι μετρημένες. Υπάρχουν όμως δύο λόγοι που συνιστούν επιφυλακτικότητα: Οι απολυταρχικοί ηγέτες έχουν αξιοσημείωτη αντοχή και σπάνια αντικαθίστανται από μια δημοκρατική κυβέρνηση.
Οι εικόνες εκατοντάδων βαριά οπλισμένων ανδρών να προελαύνουν προς τη Μόσχα, προκάλεσαν την αίσθηση ότι ο άνθρωπος που κυριαρχεί στη ρωσική πολιτική για περισσότερες από δύο δεκαετίες θα μπορούσε να χάσει την εξουσία.
Μια εβδομάδα αργότερα, ωστόσο, ο Πούτιν εξακολουθεί να είναι επικεφαλής και ο επίδοξος αντίπαλός του, ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, βρίσκεται στην εξορία.
«Δεν προκαλεί έκπληξη», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο υπουργός Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου Μπεν Γουάλας. «Το ρωσικό κράτος σχεδιάστηκε πριν τρεις αιώνες με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατεύει τον τσάρο».
Την ίδια ώρα, ο Τζέιμς Νίξι, επικεφαλής του προγράμματος Ευρασίας-Ρωσίας στο Chatham House, με έδρα το Λονδίνο εκτιμά ότι θα ήταν λάθος της Δύσης να υποθέσει ότι ο Ρώσος ηγέτης έχει αποδυναμωθεί σοβαρά.
Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, στρατιωτικές δικτατορίες στη Νότια Αμερική έδωσαν τη θέση τους στη δημοκρατία, κομμουνιστικά καθεστώτα έπεσαν και κινήματα διαμαρτυρίας έδιωξαν δικτάτορες όπως ο Φερδινάνδος Μάρκος των Φιλιππίνων. Στη συνέχεια, αυταρχικές κυβερνήσεις έπεσαν κατά την Αραβική Άνοιξη και κατά τις λεγόμενες «έγχρωμες επαναστάσεις» σε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Τα πράγματα όμως έχουν αλλάξει. Στο παρελθόν, ένας δικτάτορας μπορούσε να πειστεί σχετικά εύκολα, να πάρει τα εκατομμύρια δολάρια του με προορισμό μια άνετη «εξορία» στη νότια Γαλλία ή στην Καραϊβική. Αυτό έχει γίνει πιο δύσκολο με την παρουσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.
Κανείς δεν θέλει να έχει τη μοίρα του ισχυρού άνδρα της Λιβύης Μοαμάρ Καντάφι, ο οποίος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από εξαγριωμένο όχλο. Ο ίδιος ο Πούτιν έχει παρακολουθήσει επανειλημμένα το βίντεο του θανάτου του Καντάφι, σύμφωνα με τον διευθυντή της CIA, Γουίλιαμ Μπερνς.
«Χωρίς να υπολογίζονται βασιλιάδες, εμίρηδες και άλλοι μονάρχες, σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 30 αυταρχικοί ηγέτες που είτε δεν κάνουν εκλογές είτε η διαδικασία έχει τυπικό χαρακτήρα», αναφέρει ο Μόιζες Νάιμ του Carnegie Endowment for International Peace. Οι περισσότεροι εξ’ αυτών, βρίσκονται στην Αφρική και την Ασία, τρεις στη Λατινική Αμερική και δύο στην Ευρώπη. Τρεις διαθέτουν πυρηνικά οπλοστάσια – ο Πούτιν, ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας και ο Κιμ Γιονγκ Ουν της Βόρειας Κορέας.
«Όσο περισσότερο μένουν στην εξουσία, τόσο μεγαλύτερο είναι το δίκτυο πατρωνίας που έχουν δημιουργήσει και ακόμα πιο δύσκολο είναι να διαταραχθεί», δήλωσε ο Τζόναθαν Εγιάλ, διεθνής διευθυντής του Royal United Services Institute στο Λονδίνο.
Ένας τρόπος να φύγει από την εξουσία ένας απολυταρχικός ηγέτης είναι ο πόλεμος. Μια ξαφνική κατάρρευση των ρωσικών γραμμών στην Ουκρανία θα μπορούσε να αποδειχθεί αρκετά μεγάλο σοκ για το Κρεμλίνο. Όσο παρατείνεται ο πόλεμος και χειροτερεύει η οικονομία της Ρωσίας, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η θέση του Πούτιν.
Ωστόσο, το ενδεχόμενο αυτό είναι σπάνιο κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Τα ιστορικά προηγούμενα δίνουν μια ανάμεικτη εικόνα. Ο Σαντάμ Χουσεΐν έχασε τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου και κυβέρνησε για άλλα δώδεκα χρόνια πριν από την εισβολή των ΗΠΑ το 2003.
Από την άλλη πλευρά, ο πόλεμος των Φόκλαντς οδήγησε στην απομάκρυνση της στρατιωτικής χούντας στην Αργεντινή, ενώ οι στρατηγοί στην Ελλάδα έπεσαν από την εξουσία αφού υποστήριξαν το πραξικόπημα στην Κύπρο που οδήγησε σε τουρκική εισβολή το 1974.
Σε αντίθεση με μια θεσμική απολυταρχία που οικοδομείται γύρω από ένα κόμμα, το στρατό ή μια βασιλική οικογένεια, ο Πούτιν όπως και ο Καντάφι οικοδόμησαν ένα δίκτυο βασισμένο στην προσωπολατρία.
Ως εκ τούτου, οι απολυταρχίες αυτού του είδους είναι πιο δύσκολο να ξεριζωθούν, επειδή ολόκληρο το σύστημα είναι χτισμένο γύρω από ένα πρόσωπο. Επιπρόσθετα, οι πιθανότητες δημοκρατικής μετάβασης είναι λιγοστές.
Στη Νικαράγουα, την δεκαετία του 1980, ο Ντανιέλ Ορτέγκα υποχώρησε σε εκλογές υπό την πίεση των ΗΠΑ. Τώρα όμως παραμένει στην εξουσία, βασιζόμενος σε ένα δίκτυο πατρωνίας που χειραγωγείται από τον ίδιο και τη σύζυγο του.
Επίσης, μια απόπειρα πραξικοπήματος ή μια αποτυχημένη εξέγερση μπορεί να ενισχύσει έναν απολυταρχικό ηγέτη. Στην Τουρκία, για παράδειγμα, μετά από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα το 2016, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απομάκρυνε δεκάδες χιλιάδες στρατιωτικούς αξιωματούχους, δημόσιους υπαλλήλους, δικαστές και τοπικούς κυβερνήτες.
Μια χαρακτηριστική εικόνα για τους δικτάτορες και τους απολυταρχικούς ηγέτες δίνει η Αφρική. Τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία προσφέρουν αφειδώς χρήματα, όπλα και τεχνολογίες που βοηθούν τους ισχυρούς να παραμείνουν στην εξουσία. Ο Γιοέρι Μουσεβένι της Ουγκάντα βασίζεται για παράδειγμα, στην κινεζική τεχνολογία για να παρακολουθεί τους αντιπάλους του. Την ίδια ώρα, όσοι δικτάτορες ανατράπηκαν στην Γουινέα, την Μπουρκίνα Φάσο, το Σουδάν και το Μάλι, δεν έδωσαν τη θέση τους σε δημοκρατικά καθεστώτα. Στο Σουδάν, η διαμάχη για την εξουσία μεταξύ των δύο κορυφαίων στρατηγών, οι οποίοι συνεργάστηκαν για να ανατρέψουν τον Ομάρ αλ Μπασίρ το 2019, έχει μετατρέψει την πρωτεύουσα, Χαρτούμ, σε ενεργή εμπόλεμη ζώνη από τον Απρίλιο.
