Του Απόστολου Τομαρά
Μερικούς μήνες πριν την επίσημη ανακήρυξη της Κυπριακής Ανεξαρτησίας, πολιτική ηγεσία και πολίτες κλήθηκαν για πρώτη φορά να καθορίσουν οι ίδιοι το μέλλον τους, εκλέγοντας τον πρώτο Πρόεδρου του νεοσύστατου κυπριακού κράτους. Το Φεβρουάριο του 1959 στήθηκαν οι πρώτες κάλπες οι οποίες θα αναδείκνυαν τον ανώτατο πολιτειακό αξιωματούχο για τα επόμενα πέντε χρόνια. Μια διαδικασία άγνωστη και πρωτόγνωρη, κυρίως για την περίοδο πριν τη ψηφοφορία.
Με τη βοήθεια δυο προσώπων που έζησαν τις πρώτες ώρες ίδρυσης και στη συνέχεια λειτουργίας του κυπριακού κράτους, θα πραγματοποιήσουμε μια ιστορική διαδρομή 59 ετών, ανά πενταετία, στις κορυφαίες στιγμές της Κυπριακής Δημοκρατίας που είναι η εκλογή Προέδρου. Ο Νίκος Κόσιης αγωνιστής της ΕΟΚΑ 55-59 έζησε από κοντά την πρώτη εκλογική αναμέτρηση που ανέδειξε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’ τον πρώτο Πρόεδρο. Στην μια ώρα αφήγησης, οι μνήμες που ανακαλούνται μας πάνε σε μια εποχή που δύσκολα μπορεί να γίνει οικεία, που όμως έβαλε τις βάσεις λειτουργίας που πολιτεύματος.
Ειδικά για κάποιον ο οποίος έχει ζήσει τα πρώτα βήματα της Δημοκρατίας αλλά και την ενηλικίωσή της, στη συνέχεια, οι συγκρίσεις που αναπόφευκτα γίνονται παραπέμπουν σε μια εποχή που το κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η προσωπική επαφή. Από το γνώρισμα αυτό δεν εξαιρέθηκαν ούτε οι εκλογικές αναμετρήσεις. Ο Νίκος Κόσιης θυμήθηκε πως στήθηκε το προεκλογικό σκηνικό για την εκλογή του πρώτου Πρόεδρου.
Ψήφος πόρτα-πόρτα
Πυρήνας της υποψηφιότητας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ήταν αγωνιστές της ΕΟΚΑ, όπως θυμάται ο κ. Κόσιης. Εν αντιθέσει με σήμερα την εποχή εκείνη, ο υποψήφιος δεν είχε πρωταρχικό ρόλο και παρουσία κατά την προεκλογική εκστρατεία, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Το βάρος το προεκλογικού αγώνα έπεφτε στις πλάτες μιας ομάδας στενών συνεργατών του υποψηφίου οι οποίοι, όπως μας αφηγήθηκε ο κ. Κόσιης, αλώνιζαν την Κύπρο από πόρτα σε πόρτα χωριό σε χωριό πλατείες και καφενεία. Για τις ανάγκες των προεκλογικών εξορμήσεων το «επιτελείο» του κάθε υποψηφίου είχε μια επιλεγμένη ομάδα προσώπων που είχαν ως καθήκον την συγγραφεί των ομιλιών τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι ομιλητές στις περιοδείες τους.
Στο «επιτελείο» του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου το έργο συγγραφής των ομιλιών είχαν αναλάβει, ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ο Φρίξος Πετρίδης, ο Ανδρέας Χριστοφίδης αλλά και καθηγητές Γυμνασίων. Ομιλητές είχαν επιλεγεί γνωστοί αγωνιστές της ΕΟΚΑ αλλά και επώνυμοι πολίτες στενοί συνεργάτες του Μακαρίου, όπως ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης ή ο Γλαύκος Κληρίδης. Οι ομιλίες ήταν σχεδόν πανομοιότυπες και οι ομιλητές τις εκφωνούσαν με τη βοήθεια τηλεβόα πάνω σε αυτοκίνητα. «Τότε η επαφή με τον ψηφοφόρο ήταν πιο ανθρώπινη με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σχέσεις και φιλίες». Η διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, όπως μας είπε, δεν υπέρβαινε τους δυο μήνες. «Τότε δεν περιμέναμε τον κόσμο να έλθει πηγαίναμε εμείς κοντά του» θυμάται ο κ. Κόσιης.
Στα μπαλκόνια και πλατείες
Μετά το 1974 οι εκλογικές αναμετρήσεις τέθηκαν σε νέα βάση. Στις περιοδείες ανά το Παγκύπριο προστέθηκαν και οι μεγάλες υπαίθριες συγκεντρώσεις. Η δημιουργία κομμάτων συνέβαλε καθοριστικά στη μετεξέλιξη του εκλογικού προφίλ και συμπεριφοράς των υποψηφίων. Χωρίς να ακυρωθεί η λογική της προσωπικής επαφής, κυρίως σε περιοχές της υπαίθρου, κόμματα και υποψήφιοι έκαναν στροφή στις μεγαλύτερες μάζες πληθυσμού, στροφή που τους οδήγησε στα μπαλκόνια και τις πλατείες αστικών περιοχών.
Ο δημοσιογράφος Παναγιώτης Παπαδημήτρης που κάλυψε εκλογικές αναμετρήσεις από τις δεύτερες Προεδρικές Εκλογές του 1968 και εντεύθεν θυμάται τις πρώτες μεγάλες συγκεντρώσεις της Λευκωσίας με τη μεταφορά οπαδών από κάθε σημείο της Κύπρου μιας και το στοιχείο των εντυπώσεων είχε μπει για τα καλά στην αναζήτηση ψήφων. Ο Συναγερμός στην Πλατεία της ΠΑΣΥΔΥ, στην Πλατεία Ελευθερίας ΔΗΚΟ και ΕΔΕΚ και το ΑΚΕΛ στου Κολοκάση με τους δημοσιογράφους να τρέχουν από συγκέντρωση σε συγκέντρωση για να τις καλύψουν αλλά κυρίως να διαπιστώσουν τη μεγαλύτερη. Κατά τις τελικές προεκλογικές συγκεντρώσεις υποψήφιοι και κόμματα επιστράτευαν τα λεωφορεία για τη μεταφορά του κόσμου.
Οι εκλογές του 1968
Κατά τον κ. Κόσιη το προεκλογικό κλίμα ήταν ήπιο χωρίς ιδιαίτερες εντάσεις με εξαίρεση τις εκλογές του 1968. «Έγιναν πράγματα από ανθρώπους που κανονικά δεν υπήρχε λόγος να τα κάνουν. Του Τάκη Ευδόκα ανθυποψήφιου του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του πετούσαν αυγά. Ήταν μια εκλογική αναμέτρηση που μπήκε σε μια άλλη βάση με αντιπαραθέσεις. Κάποιες άλλες φορές υπήρξαν συμβάντα από ακραία στοιχεία αλλά σε γενικές γραμμές, ανάμεσα στο κόσμο δεν υπήρχαν αντιπαλότητες». Για τις εκλογές του 1968 ο κ. Παπαδημήτρης εκτός από τους προπηλακισμούς θυμήθηκε πως ο Τάκης Ευδόκας είχε ζητήσει να εμφανισθεί στο ΡΙΚ χωρίς να του επιτραπεί. Οι προπηλακισμοί, όπως μας είπε, έγιναν στην τελική του προεκλογική συγκέντρωση στην Πλατεία Σολωμού. «Έδωσαν πάνω του νεολαία του Γιωρκάτζη και τα κάνανε γυαλιά καρφιά».
Οι εκλογές του 1993
Για τον Παναγιώτη Παπαδημήτρη οι εκλογές του 1993, όπου εξελέγη στο δεύτερο γύρο ο Γλαύκος Κληρίδης, ήταν η σκληρότερη προεδρική αναμέτρηση που βίωσε. Όπως μας εξήγησε, ο αείμνηστος Πρόεδρος του Συναγερμού για δεύτερη φορά διεκδικούσε την Προεδρία της Δημοκρατίας από τον Γιώργο Βασιλείου. «Τότε βγήκαν τα μαχαίρια για την ΕΟΚΑ Β’. Έλεγαν τότε στο ΑΚΕΛ: Κοτσιάνια ο Κληρίδης κοτσιάνια και ο Ντενκτάς».
Υποψίες για νοθείες
Ακόμα και τα πρώτα χρόνια των Προεδρικών υπήρχαν υποψίες για εκλογικές νοθείες μας λέει ο δημοσιογράφος Παναγιώτης Παπαδημήτρης. «Υπήρχαν κάλπες που τις μετέφεραν στη Λευκωσία από απομακρυσμένες περιοχές, όπως τον Πύργο. Η καταμέτρηση τότε γινόταν στα γραφεία της ΠΑΣΥΔΥ. Αλλά μέχρι να έλθουν υπήρχαν φήμες ότι γινόντουσαν αλλαγές ψηφοδελτίων στην διαδρομή από αυτούς που τις μετέφεραν που είχαν τα βουλοκέρια να τις κλείνουν μετά».
Τύπος και εκλογές
Με λιγοστά μέσα ενημέρωσης την εποχή εκείνη, ο τύπος όπως θυμάται ο δημοσιογράφος Παναγιώτης Παπαδημήτρης, διαδραμάτισε τον δικό του ρόλο. Ο ίδιος τότε νεαρός δημοσιογράφος στις εκλογές του 1968 πήγε στην Αμμόχωστο για το πρώτο γκάλοπ δρόμου για την εφημερίδα του, αντιμετωπίζοντας ποικίλες αντιδράσεις των πολιτών, ωστόσο η έρευνα που έκανε δεν δημοσιεύτηκε ποτέ πέφτοντας και ο ίδιος θύμα της πόλωσης που επικρατούσε. Κάνοντας μια σύγκριση της τότε εποχής με το σήμερα, σε ό,τι αφορά τον τύπο ο κ. Παπαδημήτρης θεωρεί πως σήμερα είναι η εποχή της «αθωότητας». Θυμήθηκε τα πρωτοσέλιδα κάποιων εφημερίδων στις πρώτες εκλογές που καλούσαν τους πολίτες να ρίξουν «Μαύρο στον τάδε υποψήφιο» κατηγορώντας τον, με βαριές εκφράσεις όπως «Ιππότες του Τάγματος της μάσας» η «Οσφυοκάμπτες».
Τα τραπεζάκια
Ειδικά τα πρώτα χρόνια τα επιτελεία των υποψηφίων, και αργότερα τα κόμματα φρόντιζαν να παρέχουν κάθε διευκόλυνση στους ψηφοφόρους τους ακόμα και έξω από τα εκλογικά κέντρα της ημέρας των εκλογών. Παντού, όπως μας είπαν οι κύριοι Κόσιης και Παπαδημήτρης, στηνόντουσαν τραπεζάκια για πάσης φύσεως βοήθεια. Κύριο μέλημα ήταν η προμήθεια με το κατάλληλο ψηφοδέλτιο ελέγχοντας έτσι τη ψηφοφορία.
Οι Προεδρικές αναμετρήσεις
-Προεδρικές Εκλογές 1959.
Υποψήφιοι: Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Ιωάννης Κληρίδης.
Εκλογές: 13/12/1959
Εξελέγη: Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με ποσοστό 66,29%.
-Προεδρικές Εκλογές 1965
Αναβλήθηκαν λόγω των διακοινοτικών ταραχών του 1963/1964
Παράταση της θητείας του προέδρου Μακαρίου για τρία χρόνια.
-Προεδρικές Εκλογές 1968
Υποψήφιοι: Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Τάκης Ευδόκας.
Εκλογές: 25/12/1968
Εξελέγη: Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με ποσοστό 96,26%.
-Προεδρικές Εκλογές 1973
Εκλογές: 18/02/1973
Εξελέγη ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος χωρίς ανθυποψήφιο.
Παρέμεινε στον προεδρικό θώκο μέχρι το θάνατό του, στις 3 Αυγούστου 1977.
-Εκλογή Προέδρου 10/09/1977
Με τη σύνεση όλων των πολιτικών δυνάμεων εξελέγη ο Σπύρος Κυπριανού για το υπόλοιπο της θητείας Μακαρίου, μέχρι το Φεβρουάριο του 1978.
-Προεδρικές Εκλογές 1978
Εκλογές: 5/2/1978
Εκλογή Σπύρου Κυπριανού χωρίς ανθυποψήφιο.
-Προεδρικές Εκλογές 1983
Υποψήφιοι: Σπύρος Κυπριανού. Γλαύκος Κληρίδης, Βάσος Λυσσαρίδης.
Εκλογές: 13/2/1983.
Εκλογή Σπύρου Κυπριανού με ποσοστό 56,54%.
-Προεδρικές Εκλογές 1988
Υποψήφιοι: Γιώργος Βασιλείου, Γλαύκος Κληριδης, Βάσος Λυσσαρίδης, Θράσος Γεωργιάδης.
Εκλογές: Δυο γύρων. 14/2, 21/2-1988
Εξελέγη Γιώργος Βασιλείου με ποσοστό 51,6%.
-Προεδρικές Εκλογές 1993
Υποψήφιοι: Γιώργος Βασιλείου, Γλαύκος Κληρίδης, Πασχάλης Πασχαλίδης, Γεώργιος Μαυρογένης, Γιαννάκης Ταλιώτης.
Εκλογές: Δυο γύρων 7/2, 14/2-1993.
Εξελέγη ο Γλαύκος Κληρίδης με ποσοστό 50,31%.
-Προεδρικές Εκλογές 1998
Υποψήφιοι: Γεώργιος Ιακώβου, Γλαύκος Κληρίδης, Βάσος Λυσσαρίδης, Αλέξης Γαλανός, Γιώργος Βασιλείου, Νίκος Κουτσού, Νίκος Ρολάνδης.
Εκλογές: Δυο γύρων 8/2, 15/2-1998
Εξελέγη ο Γλαύκος Κληρίδης με ποσοστό 50,82%.
-Προεδρικές Εκλογές 2003
Υποψήφιοι: Τάσσος Παπαδόπουλος, Γλαύκος Κληρίδης, Αλέκος Μαρκίδης, Νίκος Κουτσού, Ανδρέας Ευστρατίου, Χρίστος Ιωσηφίδης, Αδάμος Κατσαντώνης, Κώστας Κυριάκου, Γεώργιος Μαυρογένης, Παντελής Σοφοκλή.
Εκλογές: 16/2/2003
Εξελέγη: Τάσσος Παπαδόπουλος με ποσοστό 51,51%.
-Προεδρικές Εκλογές 2008
Υποψήφιοι: Ιωάννης Κασουλίδης, Δημήτρης Χριστόφιας, Τάσσος Παπαδόπουλος, Μάριος Ματσάκης, Κώστας Κυριάκου, Κώστας Θεμιστοκλέους, Ανδρέας Ευστρατίου, Χριστόδουλος Νεοφύτου, Αναστάσης Μιχαήλ.
Εκλογές: Δυο γύρων 17/2, 24/2-2008
Εξελέγη ο Δημήτρης Χριστόφιας με ποσοστό 53,36%.
-Προεδρικές Εκλογές 2013
Υποψήφιοι: Νίκος Αναστασιάδης, Σταύρος Μαλάς, Γιώργος Λιλλήκας, Γεώργιος Χαραλάμπους, Πραξούλα Αντωνιάδου-Κυριακού, Λάκης Ιωάννου, Λουκάς Σταύρου, Μακαρία - Άντρη Στυλιανού, Σόλων Γρηγορίου, Κώστας Κυριάκου, Ανδρέας Ευστρατίου.
Εκλογές: Δυο γύρων 17/2, 24/2-2013.
Εξελέγη ο Νίκος Αναστασιάδης με ποσοστό 57.48%.
