Δελτίο Τύπου
Των
Δρ Παναγιώτης Θεοδόσης-Νόμπελος, Λέκτορας Τμήματος Φαρμακευτικής, Πανεπιστημίου Frederick
Δρ Χαράλαμπος Τριάντης, Επίκουρος Καθηγητής και Πρόεδρος Τμήματος Φαρμακευτικής, Πανεπιστημίου Frederick
Με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του Ρώσου ηγέτη της αντιπολίτευσης, Αλεξέι Ναβάλνι, δύο φαρμακοποιοί, συζητούν και απαντούν ερωτήσεις σχετικά με τον τοξικό νευρικό παράγοντα Novichok.
Τι είναι το Novichok και γιατί είναι σημαντικό;
ΧΤ: Το Novichok αναφέρεται σε μια ομάδα νευροτοξικών παραγόντων που αναπτύχθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Τα παράγωγα αυτά αποτελούν την τέταρτη γενιά παραγόντων χημικού πολέμου, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την εξαιρετική τους ισχύ και το ποικίλο φάσμα των χημικών δομών που περιλαμβάνουν. Αν και η μετάφραση του ονόματός τους δεν παραπέμπει σε κάτι τόσο θανατηφόρο (νεοφερμένος ή νεοσύλλεκτος), όπως και άλλοι νευρικοί παράγοντες, είναι οργανοφωσφορικές ενώσεις σχεδιασμένες να είναι ανίατες και μη ανιχνεύσιμες. Έχουν σχεδιαστεί να είναι εξαιρετικά θανατηφόρα ακόμη και σε μικρές ποσότητες και να μην ανιχνεύονται, επομένως η αναγνώρισή τους είναι πολύ πιο δύσκολη. Αν και τέτοια οργανοφωσφορικά παράγωγα ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι παράγοντες Novichok υπολογίζεται ότι έκαναν την εμφάνισή τους μετά το 1970 αλλά έχουν γίνει γνωστά μετά από σειρά περιστατικών δηλητηρίασης ατόμων υψηλού προφίλ.
ΠΘΝ: Πράγματι, οι παράγοντες Novichok έχουν ιδιαίτερη σημασία λόγω της δραστικότητάς τους, η οποία ξεπερνά κατά πολύ εκείνη των παραδοσιακών νευροτοξικών παραγόντων. Επίσης, τα χημικά που χρειάζονται για να δημιουργηθεί ένα τέτοιος παράγοντας είναι πιο εύκολο να διανεμηθούν, καθιστώντας ακόμα πιο επικίνδυνη τη χρήση τους, μια και αποτελούν έως και 10 φορές τοξικότερους παράγοντες από το γνωστό νευροτοξικό αέριο Σαρίν, που και αυτό με τη σειρά του, όπως και τα Novichok, ανήκουν στην κατηγορία των οργανοφωσφορικών εστέρων. Μερικοί από αυτούς τους παράγοντες είναι δυαδικά χημικά όπλα, στα οποία οι πρόδρομες ενώσεις τους αναμιγνύονται για να παραχθεί ο παράγοντας ακριβώς πριν από τη χρήση του. Οι πρόδρομοι είναι γενικά σημαντικά λιγότερο επικίνδυνοι από τις τελικές ενώσεις, επομένως αυτή η τεχνική καθιστά τον χειρισμό και τη μεταφορά τους πολύ απλούστερη. Επιπλέον, οι πρόδρομες ουσίες των παραγόντων είναι συνήθως πολύ πιο εύκολο να σταθεροποιηθούν καθιστώντας επίσης δυνατή την αύξηση της διάρκειας ζωής των παραγόντων. Έτσι, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990, αναπτύχθηκαν δυαδικές μορφές αρκετών σοβιετικών παραγόντων, που χαρακτηρίστηκαν ως Νόβιτσοκ.
Πώς προκαλεί τοξικότητα το Novichok και ποια είναι τα συμπτώματα της έκθεσης σε αυτό;
ΠΘΝ: Οι παράγοντες Novichok ασκούν την τοξική τους δράση αναστέλλοντας μη ανταγωνιστικά και μη αναστρέψιμα την ακετυλοχολινεστεράση (AChE), ενός ενζύμου που εμπλέκεται στο μεταβολισμό της ακετυλοχολίνης στο παρασυμπαθητικό σύστημα, τα γάγγλια και τις νευρομυϊκές συνάψεις. Η συσσώρευση ακετυλοχολίνης στα σημεία δράσης της έχει ως αποτέλεσμα συμπτώματα όπως η μείωση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης, η αύξηση της έκκρισης σωματικών υγρών, τρέμουλο, αναπνευστική παράλυση, εμετό, καταστολή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, έως και παράλυση, κώμα και θάνατο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν γρήγορα, συχνά μέσα σε λίγα λεπτά έως ώρες μετά την έκθεση, υπογραμμίζοντας τον επείγοντα χαρακτήρα της άμεσης ιατρικής παρέμβασης.
ΧΤ: Επιπλέον, οι παράγοντες Novichok έχουν ταχεία έναρξη δράσης, οι θανατηφόρες δόσεις αντιστοιχούν σε μόνο μερικά mg ανά άτομο και μπορούν να απορροφηθούν μέσω διαφόρων οδών, όπως κατάποση, εισπνοή, ή επαφή με το δέρμα, καθιστώντας τα υποψήφια θύματα ιδιαίτερα ευάλωτα.
Ποια είναι τα μέτρα αντιμετώπισης σε περιπτώσεις έκθεσης από Novichok;
ΠΘΝ: Η θεραπεία της έκθεσης στο Novichok περιλαμβάνει κυρίως υποστηρικτική φροντίδα και χορήγηση αντιδότων. Η ατροπίνη, ένας μουσκαρινικός ανταγωνιστής, χρησιμοποιείται για τον ανταγωνισμό των επιδράσεων της ακετυλοχολίνης, ενώ η χορήγηση οξιμών όπως πραλιδοξίμη (2-PAM) συμβάλλει στην επανενεργοποίηση της ακετυλοχολινεστεράσης, αποκαθιστώντας την ενζυμική δραστηριότητα.
ΧΤ: Από την άλλη μεριά, τα υποστηρικτικά μέτρα όπως ο μηχανικός αερισμός και η καρδιαγγειακή υποστήριξη είναι απαραίτητα για τη διαχείριση του αναπνευστικού και κυκλοφορικού κινδύνου. Η απολύμανση των εκτεθειμένων ατόμων και του περιβάλλοντός τους είναι επίσης κρίσιμη για την πρόληψη περαιτέρω έκθεσης και εξάπλωσης μόλυνσης. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει σχολαστικό πλύσιμο με σαπούνι και νερό και τη χρήση κατάλληλου εξοπλισμού ατομικής προστασίας από τους παρόχους υγειονομικής φροντίδας.
Ποιες είναι οι προκλήσεις στην ανίχνευση και αντιμετώπιση του Novichok;
ΧΤ: Μία από τις κύριες προκλήσεις για τον εντοπισμό του Novichok έγκειται στην ταχεία και εξαιρετικά τοξική φύση του, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ταχεία τοξικότητα και αδυναμία έγκαιρης ιατρική φροντίδας. Επιπλέον, η παραμονή των παραγόντων Novichok στο περιβάλλον παρουσιάζει συνεχείς κινδύνους δευτερογενούς έκθεσης, που απαιτούν σχολαστικά μέτρα απολύμανσης και παρακολούθηση των πληγεισών περιοχών. Επιπλέον, η λαθραία φύση του Novichok και η έλλειψη άμεσα διαθέσιμων μεθόδων ανίχνευσης θέτουν σημαντικές προκλήσεις στους επαγγελματίες τονίζοντας την ανάγκη για έγκαιρες και ακριβείς αναλυτικές τεχνικές.
ΠΘΝ: Αν και η ανίχνευση των παραγόντων Novichok στο θύμα καθίσταται από δύσκολη έως αδύνατη, μία διαδικασία αναδρομικής ανίχνευσης δηλητηρίων τύπου Novichok, στους ιστούς των θυμάτων, έχει προταθεί πρόσφατα. Αυτή η μέθοδος αξιοποιεί το γεγονός ότι η δηλητηρίαση από τις οργανοφωσφορικές αυτές ενώσεις λαμβάνει χώρα μέσω φωσφορυλίωσης της υδροξυ ομάδας της σερίνης στο ενεργό κέντρο της ακετυλοχολινεστεράσης. Η συγκέντρωση στο πλάσμα της βουτυρυλοχολινεστεράσης όντας υψηλή, δείχνει να την καθιστά μια καλή πηγή ελέγχου της δηλητηρίασης από τέτοια παράγωγα.
ΧΤ: Λόγω της μεγάλης τοξικότητάς τους, οι παράγοντες Novichok έχουν γίνει ελκυστικοί στόχοι για τρομοκράτες, και παρόλη τη συζήτηση που έχει προκύψει γύρω από το θέμα, τα περισσότερα δεδομένα για αυτούς προέρχονται κυρίως από μαρτυρίες, συνεντεύξεις και άρθρα ατόμων των Ρωσικών Υπηρεσιών, χωρίς να παρέχουν σημαντική αξιοπιστία.
Υπάρχουν μέτρα μπορούν να ληφθούν για την πρόληψη του Novichok;
ΠΘΝ: Παρόλο που το Novichok είναι ένα σχετικά «καυτό θέμα», εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη ακριβών και αξιόπιστων δεδομένων. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνός τους πρέπει να αξιολογηθεί επειγόντως για να μπορούν να αντιμετωπιστούν μελλοντικές τρομοκρατικές επιθέσεις ή η χρήση χημικών όπλων στα πεδία των μαχών. Η βελτίωση και η τροποποίηση των διεθνών κανονισμών είναι απαραίτητη για την αποτροπή ενός καταστροφικού σεναρίου με χρήση ενώσεων αυτής της κατηγορίας.
ΧΤ: Η πρόληψη της έκθεσης στο Novichok περιλαμβάνει κυρίως την αυστηρή τήρηση των πρωτοκόλλων ασφαλείας και των κανονισμών που διέπουν το χειρισμό και την αποθήκευση τέτοιων χημικών παραγόντων. Η ενισχυμένη επιτήρηση και η λήψη μέτρων ασφαλείας για την αποτροπή μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης σε δυνητικά επικίνδυνα υλικά και εγκαταστάσεις, είναι απαραίτητα για τον εντοπισμό παράνομης παραγωγής ή χρήσης τέτοιων παραγόντων.
