Το χρονικό της υπόθεσης
Το ομοφοβικό παραλήρημα του υπαξιωματικού αντιλήφθηκαν άμεσα πολίτες και οργανώσεις όταν ο ίδιος ο υπαξιωματικός ανάρτησε το βίντεο στον λογαριασμό του στο Tik Tok, αναφέροντας, μεταξύ άλλων, ότι «αν είχα έτσι γιο έπαιζα τον εχτές». Άμεσα έγινε καταγγελία από την ACCEPT Κύπρου, με το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς να ξεκινά έρευνα για το περιστατικό, ενώ ο λογαριασμός στο Tik Tok δεν είναι πλέον προσβάσιμος. Σημειώνεται ότι στην καταγγελία της η ACCEPT αναφέρει ότι τέτοια βίντεο δεν είναι ανεκτά σε μια ευρωπαϊκή χώρα του 2023. «Ως οργάνωση είμαστε δίπλα στη κοινότητα μας και θα παραμείνουμε πρωτοστάτες στη προάσπιση των δικαιωμάτων μας».
Στην Κύπρο μέχρι σήμερα δεν υπήρξε ποτέ καταδίκη για ρητορική μίσους αλλά μόνο για ρατσιστικό λόγο και λεκτικές επιθέσεις.
Το ομοφοβικό παραλήρημα
Οι ενέργειες της Αστυνομίας
Οι διαδικασίες της Αστυνομίας για τη διερεύνηση τέτοιων περιστατικών ξεκινούν με την καταγγελία και ολοκληρώνονται με την αποστολή του φακέλου της υπόθεσης στο δικαστήριο. Συγκεκριμένα, όπως δήλωσε στην «Κ» ο Εκπρόσωπος Τύπου της Αστυνομίας, Χρίστος Ανδρέου, όταν φτάσει η καταγγελία στις Αρχές εξασφαλίζεται το μαρτυρικό υλικό, σχηματίζεται φάκελος, διεξάγονται έρευνες και λαμβάνονται καταθέσεις. Με την ολοκλήρωση των ερευνών ο φάκελος της υπόθεσης με τα ευρήματα της Αστυνομίας οδηγείται στο δικαστήριο το οποίο θα λάβει την τελική απόφαση. Για την υπόθεση του υπαξιωματικού, ο κ. Ανδρέου ανέφερε ότι διερευνώνται ποινικά αδικήματα. Σε ερώτημα της «Κ» πότε τέτοιου είδους υποθέσεις διερευνώνται ως ποινικές, ξεκαθάρισε ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχουν αναφορές μίσους και ομοφοβίας, γεγονός που καταδεικνύει πως εκ πρώτης όψεως, βάσει της νομοθεσίας, πρόκειται για ποινικό αδίκημα.
Τα αντανακλαστικά και ο αποτρεπτικός παράγοντας
Αυτό που πρέπει πάντοτε να λαμβάνουν υπόψη οι Αρχές όταν εξετάζουν τέτοιου είδους καταγγελίες είναι το στοιχείο της προκατάληψης εναντίον μιας συγκεκριμένης ομάδας προσώπων. Σύμφωνα με όσα δήλωσε στην «Κ» η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μαρία Στυλιανού Λοττίδη, πρόκειται για το στοιχείο που αυξάνει την ποινή και δρα αποτρεπτικά για άλλα πρόσωπα που μπορεί να οδηγηθούν σε παρόμοιες συμπεριφορές. «Τα αντανακλαστικά της Αστυνομίας εφόσον υπάρξουν καταγγελίες είναι μεν άμεσα ωστόσο το στοιχείο της προκατάληψης είναι σημαντικό, υπάρχει στον ποινικό κώδικα και γι’ αυτό χρειάζεται συνεχής εκπαίδευση των λειτουργών πρώτης γραμμής και δη των αστυνομικών που εξετάζουν τέτοιου είδους υποθέσεις». Σε σχέση με τον υπαξιωματικό είπε ότι το Υπουργείο Άμυνας έθεσε άμεσα σε εφαρμογή τις πειθαρχικές διαδικασίες.
Ελευθερία έκφρασης, δικαιώματα και νομικό πλαίσιο
Η Επίτροπος Διοικήσεως έθιξε παράλληλα τη λεπτή γραμμή που διαχωρίζει την ελευθερία της έκφρασης με την υπόληψη και τα δικαιώματα των τρίτων. «Ο ρόλος του γραφείου μας είναι να προβαίνουμε άμεσα σε τοποθέτηση και να προχωρούμε στις αρμόδιες αρχές που στην περίπτωση αυτή είναι η Αστυνομία. Υπάρχει ένα νομοθετικό πλαίσιο με μια πολύ λεπτή γραμμή όπου διαφαίνεται πού σταματά η ελευθερία της έκφρασης και πού αρχίζει η εξέταση ενός ζητήματος το οποίο εμπίπτει στη σφαίρα του κοινού ποινικού αδικήματος, είτε της ρητορικής μίσους , είτε του ακραίου ρατσιστικού λόγου, της εχθρότητας και της προκατάληψης».
Συγκεκριμένα, πέραν από την οριοθέτηση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης, έχει αναπτυχθεί διεθνώς και ένα νομικό πλαίσιο που παρέχει απευθείας προστασία από τη ρητορική η οποία διαδίδει, καλλιεργεί ή προάγει τη μισαλλοδοξία κατά συγκεκριμένων ομάδων προσώπων.
Διατάξεις που απαγορεύουν τη ρητορική μίσους περιλαμβάνονται και στο εθνικό μας δίκαιο, κυρίως στα πλαίσια εναρμόνισης του με διεθνή νομικά κείμενα. Συγκεκριμένα:
- Το Άρθρο 51Α του Ποινικού Κώδικα (κεφ. 154), στο οποίο προβλέπεται ότι : Όποιος δημόσια ή με οποιοδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε μορφή ….. καλλιεργεί τη διαμόρφωση του κλίματος της μισαλλοδοξίας, είναι ένοχος πλημμελήματος και τιμωρείται με φυλάκιση δώδεκα μηνών ή με χρηματική ποινή χιλίων λιρών ή και με τις δύο αυτές ποινές».
- Ο Νόμος 11(ΙΙΙ)/92, ο οποίος τροποποίησε τον Νόμο με τον οποίο η Κύπρος κύρωσε τη Σύμβαση των Η.Ε. για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Φυλετικής Διάκρισης. Συγκεκριμένα το άρθρο 2Α(3) του εν λόγω (τροποποιητικού) Νόμου, προνοεί ότι: «Κάθε πρόσωπο το οποίο δημόσια, είτε προφορικά είτε δια του τύπου .... ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, εκφράζει ιδέες προσβλητικές κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων λόγω της φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής τους........είναι ένοχο ποινικού αδικήματος και υπόκειται σε φυλάκιση …ή σε χρηματική ποινή… ή και τις δύο ποινές».
- Ο Νόμος 26(III)/2004 με τον οποίο η Κύπρος κύρωσε το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύμβασης του ΣτΕ κατά του Εγκλήματος μέσω του Διαδικτύου, αναφορικά με την Ποινικοποίηση Πράξεων Ρατσιστικής και Ξενοφοβικής Φύσης που Διαπράττονται μέσω Συστημάτων Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.
Ο συγκεκριμένος Νόμος παρέχει ειδικότερη προστασία από ρατσιστικό και ξενοφοβικό δημόσιο λόγο που εκφέρεται μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, και ορίζει, ως "ρατσιστικό και ξενοφοβικό υλικό": «οποιοδήποτε γραπτό υλικό, οποιαδήποτε εικόνα ή οποιαδήποτε άλλη αναπαράσταση ιδεών ή θεωριών, που συνηγορεί ή υποκινεί μίσος, διάκριση ή βία, ενάντια σε οποιοδήποτε, άτομο ή ομάδα ατόμων, λόγω της φυλής, του χρώματος, της καταγωγής ή της εθνικής ή εθνοτικής προέλευσης καθώς και θρησκείας, αν χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για οποιοδήποτε από τους παράγοντες αυτούς.
Επίσης, οι διατάξεις του Νόμου ορίζουν, ως ποινικά αδικήματα, με πρόνοια τη φυλάκιση ή/και χρηματική ποινή, συγκεκριμένες ενέργειες που γίνονται μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, όπως: τη διάδοση ρατσιστικού και ξενοφοβικού υλικού, τη διατύπωση απειλών βασισμένων σε ρατσισμό και ξενοφοβία16 και την εξύβριση άλλων προσώπων βασισμένη σε ρατσισμό και ξενοφοβία.
4. Ο Νόμος 134(I)/2011 για την Καταπολέμηση Ορισμένων Μορφών και Εκδηλώσεων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας, μέσω του Ποινικού Δικαίου, ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή για σκοπούς εναρμόνισης με σχετική Απόφαση-Πλαίσιο της ΕΕ.
Ο εν λόγω Νόμος ορίζει ως «ένοχο αδικήματος» οποιοδήποτε: «πρόσωπο, το οποίο εκ προθέσεως.. δημόσια διαδίδει.. και δημόσια υποκινεί.. βία ή μίσος που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας προσώπων που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, κατά τρόπο που διαταράσσει τη δημόσια τάξη ή που έχει απειλητικό, υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα..».
Θέμα εφαρμογής και όχι νομοθεσίας
Κληθείσα να σχολιάσει αν η νομοθεσία που υπάρχει στην Κύπρο χρίζει βελτίωσης, η κ. Λοττίδη είπε ότι είναι με βάση τις οδηγίες και τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η χώρα έχει ήδη συμμορφωθεί με το περιεχόμενο των σχετικών οδηγιών. «Εκ της πείρας μου το θέμα είναι πάντοτε η εφαρμογή, γι’ αυτό λέω ότι όταν εξετάζονται τέτοια περιστατικά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το κίνητρο, η προκατάληψη». Ερωτηθείσα εάν η νομοθεσία εφαρμόστηκε αλλού, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του ρατσιστικού επεισοδίου στη Λάρνακα, είπε ότι σε αυτή την περίπτωση εφαρμόστηκε στο Εφετείο γιατί ο πρωτόδικος δικαστής στο Επαρχιακό Δικαστήριο δεν είχε λάβει υπόψη το στοιχείο της προκατάληψης. «Το είχε πάρει σαν ένα αδίκημα του κοινού ποινικού δικαίου. Δεν είδε ότι έπρεπε να λάβει υπόψη την προκατάληψη που αυξάνει την ποινή και το εφετείο αύξησε τη ποινή και επέβαλε φυλάκιση. Ωστόσο υπήρξε καταδίκη και για άλλα θέματα μέσω διαδικτύου που είχαν να κάνουν με ρατσιστικό λόγο».
Καμία καταδίκη για ρητορική μίσους
Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι, μέχρι σήμερα, στην Κύπρο δεν επιβλήθηκαν υψηλές ποινές και δεν υπήρξε ποτέ καταδίκη για ρητορική μίσους αλλά μόνο για ρατσιστικό λόγο και λεκτικές επιθέσεις. «Για να υπάρξει καταδίκη για ρητορική μίσους πρέπει να υπάρχει πρόθεση και υποκίνηση σε βία. Αν αυτά τα στοιχεία δεν εντοπιστούν στον λόγο που εκφράζεται δεν μπορεί κάποιος να καταδικαστεί για αυτό», είπε η κ. Λοττίδη και τόνισε ότι οι προβλεπόμενες ποινές στο νόμο είναι ικανοποιητικές και πρέπει να εφαρμόζονται.
