Kathimerini.gr
Γιώργος Πρεβελάκης
Το 1948, στο μυθιστόρημα με τίτλο “1984”, το οποίο συχνά χαρακτηρίστηκε ως προφητικό, ο Τζορτζ Οργουελ περιέγραψε μιαν ολοκληρωτική δυστοπία, εμπνευσμένη από τον ναζισμό και τον σταλινισμό: με μιαν οθόνη εγκατεστημένη σε κάθε κατοικία, το καθεστώς παρακολουθεί τους πάντες· η αλήθεια και το ψεύδος συγχέονται· η ελευθερία της σκέψης καταργείται de facto. Οι περιγραφές αυτές παραπέμπουν στα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα και στην τρέχουσα παραπληροφόρηση. Επίσης, προαγγέλλουν τον συρμό του woke.
Στο “1984”, η παγκόσμια γεωπολιτική οργάνωση μοιάζει, επίσης, απειλητικά προφητική. Τρεις μεγάλες δυνάμεις μοιράζονται τον κόσμο: η Ωκεανία, δηλαδή η Αμερική, η Αυστραλία και η Νότια Αφρική· η Ευρασία, δηλαδή η Ευρώπη και η Ρωσία· η Ανατολασία, δηλαδή η Κίνα, η Ινδία, και η Ιαπωνία. Ανάμεσα στις τρεις αυτές περιοχές απλώνεται μια τεράστια έκταση η οποία περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Αφρικής. Οι τρεις δυνάμεις είναι σε συνεχή εμπόλεμη κατάσταση για τον έλεγχό της.
Ο σημερινός κόσμος διαφέρει από τον οργουελικό, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης συνδέεται με τους Αγγλοσάξονες μέσω του ΝΑΤΟ. Η οργουελική Ευρασία είναι, συνεπώς, ανύπαρκτη. Αυτό οφείλεται στη συνεχή κινητοποίηση των αγγλοσαξονικών δυνάμεων κατά τον περασμένο αιώνα. Τη στάση αυτή επηρέασε αποφασιστικά η ανάλυση του Χάλφορντ Μάκιντερ ο οποίος, στην αρχή τού 20ού αιώνα, υποστήριξε ότι «όποιος ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη κυριαρχεί στην καρδιά της γης. Όποιος κυβερνά στην καρδιά της γης κυριαρχεί στην παγκόσμιο νήσο. Όποιος κυβερνά την παγκόσμιο νήσο κυριαρχεί στον κόσμο».
Για να αποτρέψουν τη γεωπολιτική αυτή εξέλιξη, οι αγγλοσάξονες, από κοινού με τους δυτικοευρωπαίους συμμάχους τους, αντιστάθηκαν κατά τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο στην ταυτόχρονη κυριαρχία στην Ανατολική Ευρώπη και στη Ρωσία – είτε των Γερμανών, είτε των Ρώσων, είτε και των δύο. Προς στιγμήν, το σύμφωνο Von Ribbentrop-Molotov έδειξε να ακυρώνει την προσπάθεια αυτή. Όμως, ο Χίτλερ διέπραξε το μοιραίο λάθος να επιτεθεί στη Σοβιετική Ένωση.
Μεταπολεμικά η ευρασιατική προοπτική δεν εξαφανίστηκε. Ο στρατηγός Ντε Γκωλ περιέγραψε μιαν Ευρώπη “από τον Ατλαντικό ως τα Ουράλια”· ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ως τον “Κοινό Ευρωπαϊκό Οίκο”. Η προοπτική αυτή ενισχύεται από τη συμπληρωματικότητα των φυσικών και ανθρωπίνων πόρων ανάμεσα στη Γερμανία και τη Ρωσία και τους βαθείς διαχρονικούς ρωσο-γερμανικούς δεσμούς. Η εισβολή στην Ουκρανία, φυσικά, άνοιξε ρήγμα. Όμως, στις σχέσεις των κρατών τίποτε δεν είναι αιώνιο. Ποιός θα φανταζόταν τον γαλλο-γερμανικό άξονα τις παραμονές του Ψυχρού Πολέμου;
Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ ότι, ως Πρόεδρος, όχι μόνον δεν θα απέτρεπε, αλλά και θα ενεθάρρυνε τη Ρωσία να επιτεθεί στην Ευρώπη, εισάγουν ένα σημαντικό παράγοντα στην ευρασιατική εξίσωση. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαταλείψουν το ΝΑΤΟ και ακολουθήσουν πορεία απομονωτισμού, η Ευρώπη θα βρεθεί έρμαιο της ρωσικής επίδρασης. Κραδαίνοντας πάντοτε τη στρατιωτική απειλή, ο Πούτιν θα εξαπολύσει επίθεση φιλίας προς την Ευρώπη. Θα τον υποστηρίξουν οι συνήθεις “χρήσιμοι ηλίθιοι”, οι αμερικανόφοβοι, τα ενεργοβόρα ευρωπαϊκά βιομηχανικά συγκροτήματα και όσοι αποβλέπουν στην ελεγχόμενη από την Μόσχα καταναλωτική αγορά. Θα τον διευκολύνει στους στόχους του η τρέχουσα ροπή προς την ακροδεξιά.
Έτσι οδηγούμαστε υποθετικά σε έναν πολυπολικό κόσμο με τρεις μεγάλες δυνάμεις: Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρασία και Κίνα. Σε αυτό το οργουελικό γεωπολιτικό σενάριο, η Ελλάδα θα έχει μόνον απώλειες. Υπό γερμανική επιρροή, αποκομμένη από τη ναυτιλία και τη διασπορά, θα βρεθεί στο επίκεντρο όλων των παγκοσμίων συγκρούσεων. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα καταστεί άοπλο απέναντι στη Μόσχα. Αντιθέτως, η Τουρκία θα ενταχθεί χωρίς δυσκολία στον νέο αυταρχικό ηπειρωτικό κόσμο.
Πίσω από το φράγμα του ΝΑΤΟ, μετά την υποχώρηση στις πρώτες μεταψυχροπολεμικές δεκαετίες, η στάθμη των ευρασιατικών υδάτων ανεβαίνει ξανά. Οι δηλώσεις του Τραμπ άνοιξαν ήδη ρωγμή. Οι Έλληνες, εκ καταβολών συνδεδεμένοι με τη θάλασσα, κινδυνεύουμε να αφεθούμε ανυπεράσπιστοι απέναντι στην ηπειρωτική απειλή. Το καταστροφικό αυτό σενάριο είναι, ευτυχώς, αβέβαιο· όμως, πόσες αναπάντεχες ανατροπές δεν έχουμε βιώσει τα τελευταία χρόνια;
*Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)
