Αλεξάνδρα Σκαράκη
«Αυτές τις ημέρες ζωγραφίζω λουλούδια με νερομπογιές και μολύβια. Η σκέψη όσων συνέβησαν και ο φόβος του τι πρόκειται να ακολουθήσει μου έχουν απορροφήσει όλη την ενέργεια σε τέτοιο βαθμό που μπορώ να εργάζομαι μόνο με απλές μεθόδους και τεχνικές. Προτιμώ τα θέματα της Γης». Η ζωγράφος Ανατ Πρόπερ Γκόλντενμπεργκ μου μιλά στο τηλέφωνο από το χωριό Μπατ Σλόμο, στο βόρειο τμήμα του Ισραήλ, κάνοντας παύσεις.
Ένα μήνα μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, η ίδια προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν τόπο που «βράζει». Νιώθει εξαντλημένη, απελπισμένη αλλά και ταυτόχρονα αισιόδοξη. Το μυαλό της είναι διαρκώς στον νότο, όπου ο μεγάλος της γιος υπηρετεί στον στρατό. Δεν έχει καμία επικοινωνία μαζί του και αυτό είναι που τη βασανίζει πιο πολύ. Συνήθως, η τέχνη τη βοηθά να ανταπεξέλθει σε δύσκολες καταστάσεις, τις τελευταίες εβδομάδες όμως βρίσκεται σε αδράνεια. «Παρακολουθώ τις ειδήσεις, βλέπω όλες αυτές τις φρικτές εικόνες, την ατμόσφαιρα γύρω μας και σκέφτομαι το παιδί μου», λέει στην «Κ» τονίζοντας ότι την ίδια στιγμή ανατρέχει «στον αντίκτυπο που είχαν οι προηγούμενοι πόλεμοι, ακόμα και αυτός του εγκλεισμού το πρώτο διάστημα της πανδημίας».
Ωστόσο, βρήκε τη δύναμη να συνεχίσει. Για να μην την κυριεύσει ολοκληρωτικά το συναίσθημα της ανησυχίας, εκτός από την εικονογράφηση ενός βιβλίου που έγραψε παλαιότερα μαζί με τον γιο της, η 51χρονη εικαστικός μετέφερε – και θα εξακολουθήσει να μοιράζει – καλλιτεχνικά υλικά και έργα της σε καταυλισμούς που προέκυψαν από τις εκκενώσεις πόλεων. «Σκεφτόμουν να διδάξω μερικά μαθήματα, να δημιουργήσω έναν χώρο που θα επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφράσουν όλα τα συναισθήματα που προκαλεί ο πόλεμος. Η τέχνη είναι μια μορφή κάθαρσης, έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τις δυσκολίες», εξηγεί.
Η χήρα που πρωταγωνιστεί στο βίντεο «Tempered Breath» είναι «ένα μάθημα για να μην ξεχάσουμε ποτέ τα θύματα του πολέμου. Δυστυχώς, αυτή η περσόνα είναι και σήμερα επίκαιρη». Φωτ. Elad Sarig
Το 2018, η καλλιτέχνις δημιούργησε ένα βίντεο, το «Tempered Breath», με πρωταγωνίστρια μια χήρα. Από τότε το έργο έχει εξελιχθεί και έχει προβληθεί σε γκαλερί στο κιμπούτς Μπέρι. Η χήρα είναι ουσιαστικά «ένα μάθημα για να μην ξεχάσουμε ποτέ τα θύματα του πολέμου. Δυστυχώς, αυτή η περσόνα είναι και σήμερα επίκαιρη». Τις προηγούμενες ημέρες, η Γκόλντενμπεργκ προσπάθησε να οδηγήσει προς την περιοχή με σκοπό να κάνει γυρίσματα για μια νέα εκδοχή του βίντεο ανάμεσα στα σπίτια που κάηκαν ολοσχερώς, όμως δεν της επετράπη η πρόσβαση.
Στιγμιότυπο από το βίντεο «Tempered Breath» που προβλήθηκε σε γκαλερί στο κιμπούτς Μπέρι. Φωτ. Elad Sarig
«Η τέχνη δυναμώνει την ψυχή»
Για τον street artist Μπένζι Μπρόφμαν, με έδρα την πόλη Μιγκντάλ ΧαΕμέκ στη βόρεια περιοχή του Ισραήλ, η τέχνη έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση του φόβου και της θλίψης. «Ξαφνικά απέκτησα μια εκρηκτική διάθεση για δημιουργία και προσπάθεια να βοηθήσω όσο περισσότερο μπορώ», λέει. Ο Μπρόφμαν περιγράφει με λεπτομέρειες τι συνέβη στις 6 Οκτωβρίου στο μουσικό φεστιβάλ Tribe of Nova στο κιμπούτς Ρέιμ, όπου βρέθηκε λίγες ώρες πριν την επίθεση από τη Χαμάς. «Πήγα στο φεστιβάλ για να ζωγραφίσω έναν πίνακα – φόρο τιμής σε τρεις θρύλους της τρανς μουσικής που έφυγαν από τη ζωή. Ήμουν περιτριγυρισμένος από πολύ κόσμο, υπέροχη μουσική και μια καταπληκτική ατμόσφαιρα αγάπης και διασκέδασης. Έπρεπε να παραμείνω στην περιοχή παραπάνω, κόντρα όμως στα αρχικά μου σχέδια, το έφερε η μοίρα να επιστρέψω την προηγούμενη μέρα. Λιγότερο από 24 ώρες αργότερα, έγινε η τρομερή εισβολή στο φεστιβάλ και στους κοντινούς οικισμούς. Εγώ επέζησα, όχι όμως και οι φίλοι μου».
Από εκείνη την ημέρα, ο καλλιτέχνης σταμάτησε όλα του τα πρότζεκτ. «Στην αρχή δεν μπορούσα να κάνω απολύτως τίποτα και μετά άρχισα να σκέφτομαι πώς μπορώ να συνεισφέρω σε όσους με χρειάζονται. Ζωγραφίζω πλέον μόνο πορτρέτα για να εμψυχώσω εκείνους που πενθούν είτε επειδή κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο έχει χαθεί ή έχει απαχθεί», λέει. Απέκτησε μια διαφορετική ρουτίνα: «Έκανα νέα πορτρέτα, πήγαινα σε κηδείες και επισκεπτόμουν οικογένειες για να τις παρηγορήσω μέσα από τα έργα μου. Η ανταπόκριση οικογενειών και φίλων που έχασαν τους δικούς τους ανθρώπους, υπήρξε εντυπωσιακή. Θυμάμαι να μου λένε ότι σε στιγμές προσωπικού πένθους, οι πίνακες μου είναι από τα λίγα πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν κάπως. Αυτό φυσικά δίνει δύναμη και σε εμένα. Η τέχνη δυναμώνει την ψυχή», εξηγεί ο Μπρόφμαν του οποίου οι δημιουργίες εστιάζουν στον άνθρωπο.
Έργο του Ισραηλινού street artist Μπένζι Μπρόφμαν. Φωτ. Benzi Brofman
Ο βραβευμένος Ισραηλινός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, μεταφραστής και ακαδημαϊκός Ντρορ Μισάνι («Τρεις», «Ο Εξαφανισμένος Φάκελος») περνά πολλές ώρες μπροστά στον υπολογιστή δουλεύοντας και όπως λέει, αυτές μοιάζουν οι πιο «λογικές» της ημέρας. «Μου δίνουν την ψευδαίσθηση ότι όλα είναι φυσιολογικά. Είναι επίσης ο καλύτερος τρόπος για να σκέφτομαι, να επινοώ, να επεξεργάζομαι. Η συγγραφή πράγματι βοηθάει την ψυχολογία μου, αν και δεν γράφω μυθοπλασία αυτό το χρονικό διάστημα και δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα επιστρέψω σε αυτό το είδος σύντομα. Πέρα από το γράψιμο, διαβάζω πολύ».
Λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου Ισραήλ – Χαμάς, ο Μισάνι είχε ξεκινήσει να γράφει ένα μυθιστόρημα. Ενα αυτόνομο θρίλερ με πρωταγωνιστές μια μητέρα και τον γιο της. «Βραχυπρόθεσμα, ο πόλεμος με έκανε να σταματήσω το γράψιμο. Δυστυχώς, δεν είμαι σίγουρος ότι θα συνεχίσω. Γιατί, τι σχέση έχει με τη ζωή μου τώρα; Από την άλλη πλευρά, αισθάνομαι ότι τόνωσε την επιθυμία μου να βρω νέες λέξεις, νέους τρόπους έκφρασης και σκέψης για την κατάστασή μας εδώ».
«Δεν θέλω ο πόλεμος να είναι το κύριο θέμα της γραφής μου»
Ρωτάω τον Μπρόφμαν αν νιώθει την ανάγκη να ασχοληθεί περισσότερο με θέματα που διακηρύσσουν την ειρήνη ή την ασφάλεια. «Δεν είμαι “πολιτικός καλλιτέχνης”. Δεν προσποιούμαι ότι πιστεύω πως τα έργα μου μπορεί να λύσουν αυτά τα προβλήματα. Επιθυμώ να παρουσιάσω τις συνέπειες αυτής της κατάστασης μέσα από την τέχνη, ελπίζοντας ότι θα δώσει επίσης μια αίσθηση ενότητας και ασφάλειας στους γύρω μου», απαντά. Γι’ αυτό και δημιούργησε εργαστήρια γκράφιτι για τα παιδιά και τις οικογένειές τους από τον νότο όπου έγινε το χτύπημα, οι οποίοι ήρθαν στον βορρά για να βρουν καταφύγιο. «Τα εργαστήρια τους έδωσαν την ευκαιρία να “ξεφύγουν” από τη φρίκη για τουλάχιστον δύο ώρες, να χαμογελάσουν ξανά».
Ο Μισάνι έχει αντίθετη άποψη όσον αφορά το επάγγελμα του. «Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι ότι είναι άχρηστο και εντελώς μάταιο να γράφω για κάτι διαφορετικό. Αλλά υποθέτω – και ελπίζω – ότι μια μέρα αυτό το συναίσθημα θα αλλάξει. Δεν θέλω να ζήσω σε εμπόλεμη ζώνη για το υπόλοιπο της ζωής μου. Και δεν θέλω ο πόλεμος να είναι το κύριο θέμα της γραφής μου».
Θα μπορούσε η τέχνη να «μαλακώσει» στο μέλλον – έστω σε ένα βαθμό – τις καρδιές όσων βιώνουν αυτή τη δυστοπία; «Μακροπρόθεσμα ναι, θα είναι και πάλι σημαντική, καθώς θα βάλει την ιστορική στιγμή σε ένα πλαίσιο και θα μας τη δείξει από όλες τις πλευρές, ακόμα και από εκείνες που δεν θέλουμε να δούμε τώρα».
