Πέτρος Παπακωνσταντίνου
«Μετά το Σαββατοκύριακο του χάους, αρχίζω να καταλαβαίνω γιατί η Ρωσία έχει για εθνικό της σύμβολο τον δικέφαλο αετό: δύο κεφάλια κοιτάζουν σε διαμετρικά αντίθετες κατευθύνσεις». Με αυτά τα λόγια σχολίαζε την επόμενη ημέρα της ανταρσίας Πριγκόζιν στη Ρωσία ο Στιβ Ρόζενμπεργκ, ανταποκριτής του BBC στη Μόσχα εδώ και είκοσι χρόνια.
Το δηκτικό βρετανικό χιούμορ αυτή τη φορά δεν μοιάζει απλώς με ευσεβή πόθο. Παρότι η κρίση εκτονώθηκε μόλις σε ένα εικοσιτετράωρο, τόσο ξαφνικά όσο ξέσπασε, οι βραδυφλεγείς επιπτώσεις της διαγράφονται σοβαρές αναφορικά με την εσωτερική πολιτική κατάσταση στη Ρωσία, τη διεθνή θέση της, αλλά και την τύχη του ανθρώπου που σφράγισε την πορεία της από το ξεκίνημα αυτού του αιώνα.
Εδώ και μία εβδομάδα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι, στα μάτια των ελίτ και του λαού, ο ισχυρός ηγέτης που εξασφαλίζει σταθερότητα στο εσωτερικό και επέκταση της ρωσικής ισχύος στο εξωτερικό, όπως ήθελε ο μύθος του.
Wagner προ των πυλών
Το σουρεαλιστικό ψυχόδραμα που εκτυλίχθηκε για ένα εικοσιτετράωρο, τον άφησε εκτεθειμένο με την αύρα της αδυναμίας. Ενώ κατήγγειλε στο έθνος τούς κινηματίες της Wagner για «προδοσία» και «πισώπλατη μαχαιριά», άφησε τα μισθοφορικά στρατεύματα να φτάσουν χωρίς αντίσταση σε απόσταση 200 χιλιομέτρων από τη Μόσχα. Τη μία στιγμή έβγαζε ατμούς, λέγοντας στον πρόεδρο της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο ότι είναι αποφασισμένος «να λιώσει σαν κοριό» τον Πριγκόζιν, την άλλη συμφωνούσε να εγγυηθεί την ασφάλειά του στο Μινσκ.
Υπάρχουν, βέβαια, ισχυροί λόγοι να αμφιβάλλουμε για την αξία παρόμοιων εγγυήσεων. Μιλώντας στο CNN, ο πρώην διοικητής της CIA Ντέιβιντ Πετρέους συνέστησε στον Πριγκόζιν να αποφεύγει τα ανοιχτά παράθυρα και πολλοί πιστεύουν ότι οι μέρες του κινηματία είναι μετρημένες. Ωστόσο, το γεγονός ότι ο Πούτιν έδωσε χάρη στους μισθοφόρους της Wanger, προσφέροντάς τους τρεις εναλλακτικές επιλογές –να υπογράψουν συμβάσεις με το υπουργείο Aμυνας, να πάνε σπίτια τους ή να εγκατασταθούν στη Λευκορωσία– μεταφράστηκε ως σύμπτωμα αδυναμίας του ρωσικού κράτους. «Ο νόμος χάνει όλη την ισχύ του από τη στιγμή που ακόμη και τα πιο σοβαρά εγκλήματα μένουν ατιμώρητα», δήλωσε ο πρώην υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης Αντρέι Νετσάγεφ.
Μπορεί βάσιμα να εικάσει κάποιος ότι η δυσαρέσκεια θα σιγοβράζει στους κόλπους του ρωσικού στρατού, που βγήκε ταπεινωμένος, αν όχι και ρηγματωμένος, από αυτή την κρίση. Ο Πούτιν ελέγχεται γιατί, σαν άλλος Φρανκενστάιν, δημιούργησε ένα τέρας που ζητούσε δημοσίως να περάσουν από στρατοδικείο και να στηθούν μπροστά σε εκτελεστικό απόσπασμα ο υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και ο αρχηγός του γενικού επιτελείου Βαλέρι Γκερασίμοφ.
Ωστόσο ο Πριγκόζιν δεν υπέστη καμία κύρωση μέχρι τη στιγμή που στράφηκε, όπως και στο κλασικό μυθιστόρημα, εναντίον του δημιουργού του. Επιπλέον, η ποινική δίωξη κατά των στασιαστών σταμάτησε παρά το γεγονός ότι κατέρριψαν πέντε ελικόπτερα και ένα αεροπλάνο του ρωσικού στρατού, σκοτώνοντας αρκετούς πιλότους (κάπου μεταξύ 13 και 20, σύμφωνα με ρωσικά ιστολόγια).
Με αυτά τα δεδομένα, δεν είναι βέβαιο ότι ο Πούτιν μπορεί να υπολογίζει στη νομιμοφροσύνη του Σοϊγκού, παρά τη στενή σχέση που οικοδόμησαν οι δυο τους, μεταξύ άλλων και σε κάμποσες κοινές κυνηγετικές και αλιευτικές εξορμήσεις. Εντονες είναι οι φήμες που υποστηρίζουν ότι ο Πριγκόζιν είχε ενημερώσει για την πρόθεσή του να κινηθεί εναντίον της στρατιωτικής ηγεσίας τον στρατηγό Σουροβίκιν, τον επονομαζόμενο Αρμαγεδδώνα, με τον οποίο είχε στενή συνεργασία στη Συρία, ενδεχομένως δε και άλλους ανώτερους στρατιωτικούς, η τύχη των οποίων παρέμενε μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές αδιευκρίνιστη. Η ατμόσφαιρα που έχει δημιουργηθεί ευνοεί τις φυγόκεντρες δυνάμεις στους κόλπους των ρωσικών ελίτ. Ο Κονσταντίν Ρεμτσούκοφ –επιχειρηματίας, εκδότης της ρωσικής εφημερίδας Nezavisimaya Gazeta και πρώην βουλευτής καθεστωτικού κόμματος– σημείωσε ότι άνθρωποι από το περιβάλλον του Πούτιν προσπαθούν να τον πείσουν να μη θέσει υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του 2024.
Ο πόλεμος
Τίθεται το ερώτημα κατά πόσον η αναστάτωση στον ρωσικό στρατό θα επηρεάσει την πορεία του ουκρανικού πολέμου. Επισήμως, η Wagner είχε πριν εκδηλωθεί η στάση περίπου 25.000 αξιόμαχους μαχητές στην Ουκρανία, αν και πολλοί πιστεύουν ότι ο πραγματικός αριθμός ήταν αρκετά μικρότερος, δεδομένων των μεγάλων απωλειών στη μάχη του Μπαχμούτ. Οι επιπτώσεις της αναταραχής στο ηθικό του ρωσικού στρατού είναι ένας ακόμη αστάθμητος παράγοντας. Για την ώρα, η ουκρανική αντεπίθεση συνεχίζει να καρκινοβατεί, ωστόσο είναι πολύ νωρίς για βάσιμες εκτιμήσεις.
Το βέβαιο είναι ότι ο Πριγκόζιν προσέφερε στο Κίεβο μια ουρανόπεμπτη, αναίμακτη νίκη ενόψει της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ, στις 11 και 12 Ιουλίου, στο Βίλνιους της Λιθουανίας. Η θέση των Αμερικανών και των βαλτικών χωρών, που υποστηρίζουν την ακόμη ισχυρότερη υποστήριξη της Ουκρανίας με την πεποίθηση πως η Ρωσία είναι χάρτινη τίγρη και το καθεστώς Πούτιν ετοιμόρροπο, προβάλλει ενισχυμένη. «Πριν από 16 μήνες ο Πούτιν βρισκόταν στις πύλες του Κιέβου. Τώρα αμύνεται στις πύλες της Μόσχας», πανηγύριζε τις προάλλες ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν. «Σ’ αυτούς που μας έλεγαν ότι η Ρωσία είναι πολύ ισχυρή για να ηττηθεί, λέμε: Κοιτάξτε τι συμβαίνει τώρα. Είναι καιρός να ξεπεράσετε την ψεύτικη ουδετερότητα και τον φόβο της κλιμάκωσης και να δώσετε στην Ουκρανία τα όπλα που χρειάζεται», δήλωσε από την πλευρά του ο επικεφαλής της ουκρανικής διπλωματίας, Ντμίτρο Κουλέμπα.
Ο Μακρόν
Ενδεικτικό των κυοφορούμενων εξελίξεων ήταν δημοσίευμα της γαλλικής Le Monde, σύμφωνα με το οποίο ο Εμανουέλ Μακρόν θα υποστηρίξει στο Βίλνιους πρόταση για το άνοιγμα των διαδικασιών ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, πράγμα που τον απομακρύνει από την επιφυλακτική Γερμανία και τον φέρνει πιο κοντά στις κατεξοχήν ρωσοφοβικές Βαλτικές Δημοκρατίες και στην Πολωνία. Φυσικά, η Γαλλία δεν θα υποστηρίξει την ένταξη όσο διαρκεί ο πόλεμος, μια και κάτι τέτοιο θα έφερνε επί θύραις τον κίνδυνο μιας μετωπικής σύγκρουσης Ρωσίας – ΝΑΤΟ. Δεν μπορεί ωστόσο να μη θυμηθεί κανείς ότι ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί μαζί με την τότε καγκελάριο της Γερμανίας Αγκελα Μέρκελ είχαν βάλει φρένο στην προσπάθεια της κυβέρνησης Μπους να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας (και της Γεωργίας) στο ΝΑΤΟ, στη σύνοδο κορυφής του Βουκουρεστίου, το 2008. Το γεγονός ότι η θεαματική στροφή της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής δρομολογείται από τον Μακρόν, έναν πρόεδρο που πριν από ενάμιση χρόνο χαρακτήριζε το ΝΑΤΟ «εγκεφαλικά νεκρό» και τη Ρωσία αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής ασφάλειας, λέει πολλά για τις δραματικές διεργασίες που έχουν τεθεί σε κίνηση.
Παράλληλα, η Ρωσία κινδυνεύει με διεθνή υποτίμηση, ακόμη και στα μάτια των φιλικών της χωρών. Οι χώρες της Αφρικής (Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, Μάλι κ.ά.) όπου η Wagner εξασφάλιζε την ασφάλεια των καθεστώτων με το αζημίωτο, αισθάνονται βάσιμη ανησυχία, παρά τις προσπάθειες του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ ότι η Μόσχα εγγυάται το business as usual. Οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας θα συνεχίσουν την πορεία που τις φέρνει πιο κοντά στην Κίνα και ξεκίνησε με την εισβολή στην Ουκρανία. Ακόμη και οι Κινέζοι θα σκεφθούν δύο φορές κατά πόσον ο Πούτιν και η πολιτική του μπορούν να εγγυηθούν τη σταθερότητα του μεγάλου γείτονα και συμμάχου τους.
Φυσικά, θα ήταν επιπόλαιο να προεξοφλήσει κανείς την πτώση του Πούτιν και μια ιστορική ήττα της Ρωσίας. Αλλωστε, οι Δυτικοί έχουν βάσιμους λόγους να ανησυχούν όχι μόνο για τη δύναμη, αλλά και για την αδυναμία αυτής της μεγάλης χώρας, όπου, όπως έδειξε το κίνημα Πριγκόζιν, οι πρώτοι υποψήφιοι για τη διαδοχή του σημερινού προέδρου είναι ακόμη πιο αδίστακτοι και ανεξέλεγκτοι υπερεθνικιστές.
