Του Γιάννη Ιωάννου
Kαθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία εισέρχεται, αισίως, στην έκτη ημέρα ημέρα (144 ώρες εχθροπραξιών) διεξαγωγής του έχει, πλέον, καταστεί σαφές πως ο κόσμος –με την έννοια του διεθνούς συστήματος, δεν θα είναι ο ίδιος μετά από αυτόν. Κι όντως η συνειδητοποίηση του τι αποτελέσματα φέρει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία –αν και νωρίς να αποτιμηθούν συνολικά- σε παγκόσμιο επίπεδο είναι συγκλονιστικά. Παράλληλα, πέραν του τεράστιου όγκου πληροφοριών σε σχέση με τον πόλεμο και κοσμοϊστορικών συμβάντων ως προς την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε διπλωματικό επίπεδο, διαφαίνονται έντονα και τα πρώτα στοιχεία του πως θα εξελιχθεί στη συνέχεια η κατάσταση επί του πεδίου. Κι αυτό το απέδειξαν οι πρώτες συνομιλίες Μόσχας-Κιέβου στη μεθόριο Ουκρανίας-Λευκορωσίας –χωρίς breakthrough ως προς το αποτέλεσμα αλλά με τις πρώτες ενδείξεις περί των προθέσεων της κάθε πλευράς.
Πολύ Ιστορία μαζεμένη
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι παράλληλα δύο πράγματα: Ένας αγώνας επιβίωσης για το λαό της χώρας που δέχτηκε την ρωσική εισβολή και μια προσπάθεια, εκ μέρους της Ρωσίας του Πούτιν, να επαναφέρει μιας μορφής ευρασιατισμού στο προσκήνιο του διεθνούς συστήματος. Το αν αυτή πάρει την μορφή του κόσμου το 1945, που η Σοβιετική Ένωση βρίσκονταν στο απόγειο της ισχύος της, του 1962, που ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκονταν στην κορύφωση του ή κάπου μεταξύ των 1700-1721 –όταν ο Πέτρος ο Μεγάλος με τη συνθήκη του Νυστάντ (1720) θα κατέλυε την Σουηδική Αυτοκρατορία καταλαμβάνοντας την μισή Βαλτική, μένει να φανεί. Και βρίσκεται κάπου βαθιά στη ψυχοσύνθεση και την ιδεολογική σύνθεση του ίδιου του Ρώσου Προέδρου, ο οποίος δεν κατόρθωσε να κάμψει την αντίσταση των Ουκρανών σε μια στρατιωτική καμπάνια η οποία ήδη ελέγχεται για σειρά τακτικών και στρατηγικών λαθών και υπερβολικού κόστους σε απώλειες.
Ωστόσο αυτό που κατόρθωσε ο Πούτιν μέχρι στιγμής, πέραν των ΑΝΣΚ (αντικειμενικών σκοπών) επί ουκρανικού εδάφους, είναι απίστευτα εντυπωσιακό –και συνάμα τόσο ιστορικό:
• Ένωσε με πρωτοφανή τρόπο την ΕΕ και τις ΗΠΑ ενισχύοντας τόσο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στους τομείς άμυνας κι ασφάλειας όσο και τον θεσμό –μέσω ΝΑΤΟ- του Ευρωατλαντισμού δημιουργώντας ένα αρραγές μέτωπο στους τομείς των οικονομικών κυρώσεων και της στρατιωτικής βοήθειας προς τη δοκιμαζόμενη Ουκρανία η οποία φτάνει μέχρι την αποστολή μαχητικών αεροσκαφών από κράτη της ΕΕ όπως η Πολωνία, η Βουλγαρία και η Σλοβακία.
• Άλλαξε την εξωτερική πολιτική και τη στάση πολλών δεκαετιών με χώρες όπως η Γερμανία να επαναξετάζουν την πολιτική τους ως προς τους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς και την αποστολή όπλων. Την Ελβετία να εξετάζει την υιοθέτηση των οικονομικών κυρώσεων της ΕΕ και την διαχρονικά ουδέτερη Σουηδία ή το μικροσκοπικό Λουξεμβούργο να στέλνουν αντιαρματικά όπλα στο Κίεβο και
• Υπενθύμισε πως στη ιστορία του αναθεωρητισμού στην Ευρώπη –κάθε ιδεολογικής μορφής και ιστορικής περιόδου- ο κόσμος (ξανά ως διεθνές σύστημα) συνήθως κοιμάται και ξυπνά διαφορετικά. H φωτογραφία από τον ντυμένο με στρατιωτικά Ουκρανό Πρόεδρο Ζελένσκι να υπογράφει, στο με γεώσακους κτήριο της ουκρανικής Ράντα, την υπογραφή της αίτησης του Κιέβου για εισδοχή στην ΕΕ είναι συγκλονιστική και συνοψίζει την Ιστορία, στη δημιουργία της, που διανύουμε.
Οι συνομιλίες
Την πέμπτη ημέρα του πολέμου στην Ουκρανία καθόρισαν οι επί εξαώρου βάσεως συνομιλίες Κιέβου-Μόσχας, εγγύς της Λευκορωσίας, για μια συμφωνία εκεχειρίας –που δεν επιτεύχθη. Όπως και στην μετάβαση από το Πρωτόκολλο του Μινσκ (Μινσκ Ι) στη Συμφωνία του Μινσκ (Μινσκ ΙΙ), το 2015 η εν λόγω εξέλιξη σηματοδοτεί μια περίοδο περίοδο παράλληλων, με τις εχθροπραξίες επί του εδάφους διαπραγματεύσεων με εκατέρωθεν παραβιάσεις, μαξιμαλισμούς, τακτικές και επικοινωνιακές μανούβρες. Αυτό που προκύπτει, στη παρούσα φάση, είναι πως τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία επιμένουν στις αφετηριακές κόκκινες γραμμές τους ως προς τις προϋποθέσεις και τηρούν στάση αναμονής:
• Στο ζήτημα της κατοχής της Κριμαίας και των ανατολικών επαρχιών όσον αφορά το Κίεβο και, στον αντίποδα, της «ρευστοποίησης» των εν λόγω περιοχών, της ουδετερότητας και «αποναζιστικοποίησης» της Ουκρανίας όσον αφορά την Μόσχα. Ο Πούτιν εξάλλου έθεσε ξανά το ζήτημα της Κριμαίας και της ουδετερότητας της Ουκρανίας ως βασικά προαπαιτούμενα.
• Στο ότι θα συνεχίσουν να μιλούν καθώς η πίεση βρίσκεται, σε τακτικό επίπεδο, τόσο στην Μόσχα (δεν κατόρθωσε να παραλύσει την Ουκρανία πολεμικά και έχασε τον πόλεμο σε επικοινωνιακό επίπεδο) όσο και στο Κίεβο (τελεί υπό πίεση στο σύνολο των κύριων μετώπων των επιχειρήσεων του ρωσικού στρατού και δίνει αγώνα αντοχής κι επιβίωσης)
Η παρέμβαση Μακρόν πάντως πως τον Πούτιν δείχνει αρκετά ενδιαφέρουσα διότι, στο παρόν στάδιο, δείχνει πως τα διπλωματικά κανάλια επικοινωνίας Δύσης-Ρωσίας –παρά την πρωτοφανή κατάρρευση των σχέσεων σε πολλαπλά μέτωπα- συνεχίζουν να υφίστανται και πως τόσο για την Μόσχα όσο και για το Κίεβο ο αγώνας, επί του πεδίου, συνεχίζεται. Για τους πρώτους χωρίς να έχουν να χάσουν κάτι και με τους δεύτερους να πιέζουν για την land-bridge στη Κριμαία προκειμένου να μην ρισκάρουν περαιτέρω κόστος (στρατιωτικό, οικονομικό, διπλωματικό) και να επανέλθουν στις συνομιλίες έχοντας νέα τετελεσμένα.
Τι να αναμένουμε
Πηγή: Institute for the Study of War
To αμέσως επόμενο διάστημα 24-48 ώρες οι επιχειρήσεις θα συνεχιστούν με πίεση στον άξονα του Χαρκόβου, της Μαριούπολης και του Κιέβου (δες χάρτη). Οι αντικειμενικοί σκοποί της ρωσικής πίεσης συνεχίζουν να εδράζονται σε ΑΝΣΚ όπως:
• H περικύκλωση του Κιέβου από Βορρά και από την πλευρά του Δνειπέρου, αν σπάσει το μέτωπο στο Χάρκοβο.
• Η συνένωση της προσαρτημένης από το 2015 της Κριμαίας με τις ανατολικές επαρχίες προκειμένου η Ουκρανία να πιεστεί περαιτέρω προς την έξοδό της στις δύο πλευρές της χερσονήσου (Μαύρης Θάλασσας/Αζοφικής).
Το κριτήριο που θα κρίνει την επάνοδο στο τραπέζι των συνομιλιών είναι φυσικά το πεδίο. Η Ρωσία φέρεται να έχει χάσει σε λίγες μέρες πολέμου απώλειες ισοδύναμες με αρκετά χρόνια πολέμου στο Αφγανιστάν –μετά το 1979- χωρίς ωστόσο αυτό να αναιρεί πως δεν διαθέτει, παρά τις αστοχίες της σε πολλαπλά επίπεδα, ισχυρότερες αριθμητικά δυνάμεις και ισχυρό οπλισμό. Αλλά και να βρίσκεται, παράλληλα, απομονωμένη διπλωματικά και με σοβαρές, δυνητικά, οικονομικές απώλειες.
Στο πεδίο συνεπώς το πως θα συμπεριφερθεί η Μόσχα –και δη ο Πούτιν που δείχνει να συμφώνησε με τον Μακρόν στο να τηρήσει κάποια δεδομένα όπως πχ την μη προσβολή οδικών δικτύων ή αμάχων- τις επόμενες 24-48 ώρες ως προς την ένταση και την σφοδρότητα των επιθετικών της πρωτοβουλιών κρίνει σε μεγάλο βαθμό και το πως πρέπει να προσεγγίσουμε την κατάσταση. Το ανησυχητικό είναι πως η Ουκρανία καθώς εισέρχεται στον ορίζοντα της εβδομάδας σε σχέση με την χρονική διάρκεια του πολέμου δείχνει να αποτελεί και μια ιδιαίτερη πρόκληση για το προσφυγικό/μεταναστευτικό, με σχεδόν μισό εκατομμύριο ανθρώπους να έχουν ήδη καταφύγει σε γειτονικές χώρες. Ο ΟΗΕ εκτιμά ένα ρεύμα προσφύγων που μπορεί να φτάσει μέχρι τα 4 εκατ. Επιπλέον η κοινωνιολογία του Πολέμου δείχνει να έχει ήδη μετατρέψει την Ουκρανία σε μια νέα χώρα στην οποία οι νόρμες σε καιρό ειρήνης έχουν ήδη ανατραπεί.
Χωρίς υπερβολή, ο πόλεμος στην Ουκρανία επιταχύνει τις εξελίξεις στο διεθνές σύστημα και μας εντάσει σε μια νέα εποχή την εικόνα της οποίας (στο τέλος της διαδρομής του πολέμου που διανύουμε) μπορούμε μόνο να φανταστούμε. Και η οποία δεν είναι ακριβώς η επάνοδος του Ψυχρού Πολέμου ή της Τσαρικής Ρωσίας αλλά κάτι που συνθέτει ξανά τα δύο μέσω της Ιστορίας –πάντα με το «γιώτα» κεφαλαίο.
