Γράφει ο Γιάννης Ελαφρός
Τι ρούχα θα φοράμε σε συνθήκες υπερθέρμανσης του πλανήτη; Πώς επηρεάζει και τροποποιεί η κλιματική αλλαγή την ένδυση και τη βιομηχανία ρουχισμού; Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες. Ακόμα και η πιο απλή και «φυσική» από αυτές, όπως για παράδειγμα τις πολύ θερμές ημέρες να φοράμε όσο το δυνατόν λιγότερα ρούχα αφήνοντας μεγάλο μέρος του σώματός μας ακάλυπτο, δεν λαμβάνει υπόψη την ανάγκη προστασίας από την υπεριώδη ακτινοβολία, τον καυτό ήλιο και τις πιθανές εναλλαγές του καιρού. Και αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο ειδικά για εργαζομένους σε εξωτερικούς χώρους, που δεν μπορούν να δουλέψουν υπό σκιάν.
«Υπάρχουν επιλογές όπως η κλωστική κάνναβη, που δεν χρειάζεται πολύ νερό, δεν θέλει φυτοφάρμακα. Παρέχει προστασία από τον ήλιο και μόνωση».
Απέναντι σε αυτές κι άλλες προκλήσεις αναζητούνται απαντήσεις και προτείνονται λύσεις για την κλωστοϋφαντουργία τα επόμενα χρόνια: Από την αξιοποίηση φυτικών υλικών μέχρι πουκάμισα με το ίδιο πολυμερές με τις πλαστικές σακούλες, αξιοποίηση της τεχνολογίας δροσισμού που έχουν στις στολές τους οι αστροναύτες ή ακόμα και αξιοποίηση της 3D εκτύπωσης. Αλλά δεν είναι όλες αυτές οι απαντήσεις συμβατές με την προστασία του περιβάλλοντος σε έναν πλανήτη που βιώνει την κλιματική κρίση.
«Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν μπορεί η βιομηχανία ένδυσης να συνεχίσει όπως σήμερα. Δεν είναι πια βιώσιμο το μοντέλο της. Η παγκόσμια κατανάλωση ρούχων διπλασιάστηκε μεταξύ 2000 και 2014. Ηδη η βιομηχανία ένδυσης είναι ο τέταρτος πιο ρυπογόνος κλάδος, πίσω από την ενέργεια, τη γεωργία και τις μεταφορές. Η κυριαρχία του fast fashion, δηλαδή της μόδας που αλλάζει ταχύτατα και οδηγεί τα ρούχα πολύ γρήγορα στην αχρηστία και τελικά στα σκουπίδια, είναι τεράστια και καταστροφική. Ρούχα φθηνά, φθηνότερα υλικά, πάμφθηνη εργασία, φθηνό και απαξιωμένο περιβάλλον, σε χώρες-χωματερές του πλανήτη γεμάτες τοξική ρύπανση, χημικά, σταθεροποιητές χρωμάτων κ.λπ.», λέει στην «Κ» ο Νίκος Χαραλαμπίδης, γενικός διευθυντής στο Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace.
Η όλη κατάσταση έχει φθάσει στα όριά της. Η παγκόσμια βιομηχανία ένδυσης και κλωστοϋφαντουργίας εκπέμπει 1,7 δισ. τόνους CO2 ετησίως, είναι υπεύθυνη για εκτεταμένη χρήση νερού και βαριά ρύπανση των υδάτινων πόρων, και παράγει 2,1 δισ. τόνους αποβλήτων ετησίως, εκ των οποίων μόνο το 20% ανακυκλώνεται. Πριν από την πανδημία υπολογιζόταν πως κατά μέσον όρο αγοράζονταν 5 κιλά ρούχα ετησίως κατά κεφαλήν, ενώ στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ο αριθμός έφθανε τα 16 κιλά!
Η συνολική κατανάλωση ενδυμάτων υπολογιζόταν πως από 62 εκατ. τόνους το 2015 θα έφτανε τα 102 εκατ. τόνους το 2030. Κάτι τέτοιο θα προκαλούσε αυξημένη χρήση νερού κατά 50% και παραγωγή 63% περισσότερων αερίων του θερμοκηπίου αλλά και αποβλήτων σε σύγκριση με το 2015 (στοιχεία από έκθεση WWF Ελβετίας). Το 1995 η κλωστοϋφαντουργία παρήγαγε 7,6 κιλά ινών ανά άτομο στον πλανήτη. Μέχρι το 2018 είχε σχεδόν διπλασιαστεί σε 13,8 κιλά ανά άτομο, ενώ την ίδια περίοδο ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε από 5,7 δισεκατομμύρια σε 7,6 δισεκατομμύρια άτομα.
Ο πολυεστέρας
Ταυτόχρονα αυξάνεται η παραγωγή ρούχων με βάση πολυμερή συστατικά, όπως ο πολυεστέρας. Η παραγωγή συνθετικών ινών αυξήθηκε από περίπου 25 εκατ. τόνους ετησίως το 2000 σε περίπου 65 εκατ. τόνους το 2018, σύμφωνα με έκθεση του Εθνικού Ινστιτούτου Προτύπων και Τεχνολογίας των ΗΠΑ (NIST).
«Συνολικά, αυτές οι τάσεις έχουν εκπληκτικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο… Οι πλαστικές ίνες απελευθερώνονται όταν πλένουμε πολυεστέρα και άλλα υφάσματα με βάση πολυμερή, και αποτελούν μεταξύ 20% και 35% των μικροπλαστικών που πνίγουν τους ωκεανούς», σημειώνεται σε πρόσφατο άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό «Nature».
Ολα αυτά οδηγούν στην ανάγκη αλλαγής μοντέλου. «Χρειαζόμαστε λύσεις βιώσιμες, για ρούχα με χρήση υλικών που θα παρέχουν προστασία σε εμάς αλλά και στον πλανήτη.
Χωρίς σπατάλη τεράστιων ποσοτήτων νερού, χωρίς φυτοφάρμακα, χωρίς παιδική εργασία κ.λπ.», τονίζει ο διευθυντής του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace.
Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Οι πληθυσμοί στην Αφρική και την Αραβική Χερσόνησο έχουν μακρά παράδοση στη χρήση φαρδιών ρούχων και στην κάλυψη μεγάλου μέρους του σώματος για να αντιμετωπίζουν τη ζέστη και τον ήλιο. «Δεν μπορούμε να κυκλοφορούμε όμως όλοι σαν… Τουαρέγκ, ούτε βέβαια να εξακολουθούμε να ζούμε σαν στρουθοκάμηλοι, αγκαλιά με ένα κλιματιστικό, που καταναλώνει ενέργεια και αναπαράγει το πρόβλημα», σχολιάζει ο κ. Χαραλαμπίδης.
Σύμφωνα με τα κλιματικά μοντέλα, οι πιο θερμές μέρες θα πυκνώσουν, η ανάγκη για πιο δροσερό ντύσιμο αυξάνεται.
«Η τάση δυστυχώς, με τα σημερινά δεδομένα, είναι προς άνοδο της μέσης θερμοκρασίας δύο βαθμούς Κελσίου. Αυτό θα σημαίνει πολύ περισσότερες μέρες με τα θερμόμετρα στα κόκκινα. Αρα πρέπει να δούμε πώς θα παραχθούν πιο δροσερά ρούχα, κατάλληλα γι’ αυτές τις θερμοκρασίες. Σήμερα, πολλά από αυτά που προτείνονται είναι συνθετικά, συχνά παράγωγα πετρελαίου. Δεν αποτελούν λύση. Ας μην ανακυκλώνουμε το πρόβλημα», λέει στην «Κ» ο κ. Χαραλαμπίδης.
«Υπάρχουν επιλογές. Ενα παράδειγμα είναι η κλωστική κάνναβη που δεν χρειάζεται πολύ νερό, δεν θέλει φυτοφάρμακα και μπορεί να αναπτυχθεί αποκεντρωμένα. Παρέχει προστασία από τον ήλιο, μόνωση κ.λπ. Θα μπορούσε να είναι και το βαμβάκι, αρκεί να παράγεται με βιώσιμο τρόπο. Σήμερα αυτό δεν συμβαίνει», συμπληρώνει.
Μία από τις πιο αναπνεύσιμες φυσικές ίνες είναι το βαμβάκι. Αλλά η καλλιέργεια της απαραίτητης πρώτης ύλης για ένα κιλό ινών βαμβακιού απαιτεί σχεδόν 1.600 λίτρα νερού σε ένα καλό έτος, σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Γεωργικής Ερευνας του υπουργείου Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών, αναφέρεται στους New York Times. Μάλιστα, όπως σημειώνεται, ο πιο κατάλληλος τύπος βαμβακιού για τη ζέστη είναι το αιγυπτιακό βαμβάκι (Pima), που δίνει ενδύματα πιο λεπτά και ελαφρύτερα.
Ωστόσο, η καλλιέργεια Pima απαιτεί έως και διπλάσιες ποσότητες νερού από το βαμβάκι χαμηλότερης ποιότητας.
Η χρήση 3D εκτυπωτή ενδείκνυται για τη δημιουργία T-shirts με μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ των ινών. Ωστόσο πρόκειται για μια ακριβή μέθοδο.
Τα νέα υλικά και η «έξυπνη» ύφανση
Σύμφωνα με τους New York Times τα ρούχα που προορίζονται ειδικά για τις πιο θερμές μέρες δεν απευθύνονται πια μόνο σε ένα εξειδικευμένο κοινό αλλά γίνονται mainstream. Hδη καταγράφεται σε ορισμένες εταιρείες τα προηγούμενα χρόνια μια οριακή αύξηση των πωλήσεων σε σορτς και σανδάλια, ενώ αντίστοιχα μειώνονται οι πωλήσεις σε φλις και πανωφόρια.
Βεβαίως, όπως επισημαίνεται, το δροσερό δεν είναι φτηνό, κάθε άλλο. Η προσπάθεια να εφαρμοστούν σύγχρονες τεχνολογίες και προηγμένα υλικά αυξάνει το κόστος. Ζητούμενο είναι πώς η ύφανση θα επιτρέπει στο δέρμα να αναπνέει, αλλά ταυτόχρονα θα είναι αρκετά πυκνή για να σταματά την υπεριώδη ακτινοβολία και σταθερή για να επιτρέπει το συχνό πλύσιμο σε πλυντήριο.
Σε μία περίπτωση, η χρήση 3D εκτυπωτή για την παραγωγή t-shirts με μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ των ινών, έτσι ώστε το μπλουζάκι να είναι πιο ελαφρύ, δροσερό και με λιγότερο πάχος, δεν επιτρέπει τη μαζική παραγωγή, άρα κάνει κάθε κομμάτι πιο ακριβό. Επίσης, κατασκευαστές κοστουμιών απομακρύνονται από το καθαρό μαλλί προς μείγματα ελαφρύτερων υφασμάτων, όπως λινό, μετάξι και κασμίρι. Κι αυτά είναι ακριβότερα. Σε μια άλλη καινοτομία κατασκευαστές τζιν τοποθετούν μέσα στο βαμβάκι θρυμματισμένα πετρώματα, που μπορούν να ανακουφίζουν από τις υψηλές θερμοκρασίες.
«Το μεγάλο ζητούμενο είναι τα διαπνέοντα υλικά να μην είναι από πλαστικό, ούτε γενικά από επεξεργασία πετρελαιοειδών. Πρέπει να δούμε το θέμα ολιστικά. Για τη χρήση κάθε υλικού να εξεταστεί ο συνολικός κύκλος ζωής του. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να γεμίσουμε τις θάλασσες με μικροπλαστικά. Να εξετάσουμε κάθε πηγή, πρωτίστως φυτική, όπως το μπαμπού για παράδειγμα σε κάποιες περιοχές, αλλά και συνθετική, αρκεί να είναι βιώσιμη», τονίζει ο Ν. Χαραλαμπίδης.
Ορισμένοι παραγωγοί πειραματίζονται με τεχνικές και υλικά φιλικά προς το περιβάλλον. Για παράδειγμα χρησιμοποιούν για τα τζιν τους οργανικό βαμβάκι ή τοποθετούν φερμουάρ, που αφαιρούνται πιο εύκολα όταν πρόκειται να ανακυκλωθούν (η αφαίρεση των φερμουάρ και των κουμπιών είναι μια σημαντική δυσκολία στη διαδικασία ανακύκλωσης ενδυμάτων). Αλλοι χρησιμοποιούν ενισχυμένες ραφές για να κάνουν τα προϊόντα τους να διαρκέσουν περισσότερο, σημειώνει το Nature. Οι κινήσεις αυτές όμως είναι περισσότερο πιλοτικές, παρά ένα νέο μοντέλο παραγωγής.
Ο συνδυασμός της δημιουργίας ρούχων που αναπνέουν και της βιωσιμότητας είναι ένα αίνιγμα, δήλωνε στους ΝΥΤ η Σάρα Κοζλόφσκι, αντιπρόεδρος στο Συμβούλιο Σχεδιαστών Μόδας της Αμερικής. Οι φυσικές ίνες, όπως το βαμβάκι, είναι τουλάχιστον βιοδιασπώμενες. Ο πολυεστέρας, που συγκριτικά αντιμετωπίζει καλύτερα τον ιδρώτα, προέρχεται από πετρέλαιο και μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες ή και περισσότερο για να αποσυντεθεί.
«Οπως σε όλα τα θέματα που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, κάθε πολίτης μπορεί και πρέπει να δείξει πιο υπεύθυνη στάση. Αλλά το κλειδί είναι να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο. Δεν αρκεί η επιλογή που θα κάνουν κάποιοι από εμάς. Θέλουμε ρούχα που θα παράγονται με βιώσιμο τρόπο και δεν θα κάνουν τον γύρο του κόσμου για να φτάσουν στα ράφια μας. Κι όπως αναπτύχθηκε το slow food, πρέπει να ανακαλύψουμε το slow fashion, να σχεδιάζουμε και να δημιουργούμε ρούχα με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Κι επειδή όλο αυτό έχει κόστος, χρειάζεται επιβράβευση όποιων κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση», υπογραμμίζει ο κ. Χαραλαμπίδης.
Μπροστά ένα πιο θερμό μέλλον, οι πραγματικά cool απαντήσεις δεν μπορεί παρά να είναι φιλικές προς το περιβάλλον.
