Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κύπρια 2022 το Θέατρο Τσέπης παρουσιάζει το εμβληματικό έργο του Άντον Τσέχωφ «Ο Βυσσινόκηπος», σε σκηνοθεσία Μάριου Θεοχάρους. Με τον Μάριο κάναμε μία μικρή κουβέντα γύρω από την παράστασή του, και πώς θέλησε να παρουσιάσει στο κοινό τον «Βυσσινόκηπο» του Τσέχωφ. Ο Μάριος μού λέει πως επέλεξε να είναι όλοι μαζί επί σκηνής συνέχεια και έφερε το δάσος μέσα στο σπίτι κι ο καθένας διηγείται την ιστορία του παράλληλα με τον άλλο: «Δεν μου αρέσουν οι πόρτες και τα παράθυρα στα σκηνικά της παράστασης. Τα δέντρα είναι οι τοίχοι, τα ταβάνια του σπιτιού. Τα δέντρα άλλωστε είναι ζωντανά, έχουν ρίζες. Και το ξερίζωμά τους θέλει κόπο και η καταστροφή τους είναι πράξη άξια τιμωρίας».
–Τι καινούργιο φέρνει επί σκηνής η δική σου σκηνοθεσία στον «Βυσσινόκηπο» του Τσέχωφ;
–Ο «Βυσσινόκηπος» είναι έργο αποχαιρετισμού, η τελευταία συνάντηση που μερικές φορές η ζωή δεν μας επιτρέπει να πραγματοποιήσουμε. Το κείμενο του «Βυσσινόκηπου» μας δίνει τη μοναδική ευκαιρία να πούμε «σ’ αγαπώ» σ’ αυτόν που φεύγει, άλλοτε αφού συνειδητοποιήσουμε την σημαντικότητά του στη ζωή μας και άλλοτε ενώ έχουμε αναγνωρίσει στο πρόσωπό του ελαττώματα και ατέλειες να πούμε ένα τελευταίο «Εγώ σ’ αγάπησα». Σ’ όλους αξίζει να ξέρουν πως κάποιος, κάποια στιγμή της ζωής τους τους αγάπησε. Μαζί λοιπόν με τους ηθοποιούς της παράστασης αποφασίσαμε να δουλέψουμε τούτο το γεμάτο πολιτικά μηνύματα κείμενο αλλιώς. Να φανερώσουμε την πολιτική διάσταση του έργου, ξεδιπλώνοντας σχολαστικά τις σχέσεις των χαρακτήρων του. Οπότε το κείμενο γίνεται πολυδιάστατο και σου επιτρέπει να κτίσεις διαφορετικά επίπεδα ερμηνειών. Επέλεξα να είναι όλοι μαζί επί σκηνής συνέχεια και έφερα το δάσος μέσα στο σπίτι κι ο καθένας μας διηγείται την ιστορία του παράλληλα με τον άλλο. Δεν μου αρέσουν οι πόρτες και τα παράθυρα στα σκηνικά της παράστασης. Τα δέντρα είναι οι τοίχοι, τα ταβάνια του σπιτιού. Τα δέντρα άλλωστε είναι ζωντανά, έχουν ρίζες. Και το ξερίζωμά τους θέλει κόπο και η καταστροφή τους είναι πράξη άξια τιμωρίας.
«Πιστεύω ότι αρκετές φορές επιλέγουμε να μην αντιδρούμε στην αλλαγή, να παραμένουμε αδρανείς, στα ερεθίσματα, να μην ακούμε τις μέλισσες του Ονήσιλου ένα πράμα».
–Ποιες ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπισες με αυτό το έργο, όταν καταπιαστήκες μαζί του;
–Έντεκα ηθοποιοί επί σκηνής που στις πρόβες έκτιζαν ταυτόχρονα χαρακτήρες, σχεδίαζαν διαδρομές, δοκίμαζαν προθέσεις, και έφτιαχναν ιστορίες. Ήταν μια υπέροχη, δημιουργική, κοπιαστική αλλά όλο αλήθεια πορεία που δεν θα την άλλαζα. Διότι αυτή την ιστορία του «Βυσσινόκηπου» θέλω να πω, αυτές οι έντεκα ιστορίες που συλλογικά λένε την ιστορία ενός κήπου που χάνεται, ενώ η ζωή συνεχίζει κανονικά, το σαμοβάρι ζεσταίνει τα βότανα και το νερό, οι άνθρωποι ερωτεύονται, χωρίζουν, ζουν και πεθαίνουν.
–Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση σκηνοθετώντας Τσέχωφ;
–Το αστείο του θιάσου μέχρι και σήμερα λίγες ώρες πριν από την πρεμιέρα είναι ότι έπρεπε να πρότεινα τον «Γλάρο». Πιο εύκολο κείμενο, θέατρο μέσα στο θέατρο και όλα θα ήταν πιο απλά. Ο «Βυσσινόκηπος» είναι πολύ γνωστό κείμενο οπότε όλοι ήρθαν με πολύ διαφορετικές απόψεις για το πού θα πήγαινε η παράσταση. Και παρόλο που κανένας δεν αντιστάθηκε το να ξεριζώσει κάποιος μια ιδέα που έχει μέσα του είναι πάντα επίπονη διαδικασία. Πρέπει να ζωγραφίσει κανείς ξανά τους δρόμους του και οι χαρακτήρες του «Βυσσινόκηπου» έχουν τεράστιες διαδρομές να διανύσουν.Τον αγάπησα τον Τσέχωφ στην πορεία μας πιο πολύ, διότι αναγνώρισα την απίστευτη ικανότητά του να παρατηρεί και να καταγράφει χαρακτήρες και συμπεριφορές. Αυτή την απαραίτητη ικανότητα είναι που ζήτησα από τους ηθοποιούς της παράστασης, να «βελονιάζουν» κάθε τι και να το χρησιμοποιούν για το κτίσιμο των ρόλων τους. Οπότε αντί να προβληματίζεσαι τι να κάνεις, κλέβεις το ερέθισμα από κάποιον δίπλα, μακριά ή κοντά σου και αντιδράς σ’ αυτό.
Ο «Βυσσινόκηπος» είναι κείμενο που μιλά για την αλλαγή και τα μετέωρα βήματά μας μετά, μέχρι που να διαλέξουμε μονοπάτι.
–Ποιο στοιχείο του έργου πιστεύεις ότι το κάνει εμβληματικό και πάντοτε διαχρονικό;
–Ο Τσέχωφ γράφει ένα προφητικό κείμενο όπου μας αραδιάζει προκλητικά σχεδόν, χωρίς καμιά συστολή σίγουρα, όλη τη σύγχρονη ιστορία της Ρωσίας αλλά και της υπόλοιπης Ευρώπης. Γράφει κάποια χρόνια πριν συμβούν όλα όσα άλλαξαν τον αγαπημένο κήπο του, ολόκληρη τη Ρωσία δηλαδή. Αυτή την τεράστια «πανέμορφη χώρα, γεμάτη τόπους καταπληκτικούς». Σίγουρα είχε διαίσθηση. Αυτό δίνει στο κείμενο ένα μεταφυσικό σχεδόν χαρακτήρα που ως ομάδα μας οδήγησε σε ιδιαίτερα μονοπάτια. Ο «Βυσσινόκηπος» είναι κείμενο που μιλά για την αλλαγή και τα μετέωρα βήματά μας μετά, μέχρι που να διαλέξουμε μονοπάτι. Βιώνουμε τώρα ιστορικές αλλαγές στον κόσμο. Ποιος ξέρει τι θα συμβεί σε δέκα ή εκατό χρόνια; Ο Τσέχωφ νομίζω θα ήξερε. Το βασικότερο νομίζω είναι εμείς να είμαστε έτοιμοι να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε.
–Σήμερα καταλαβαίνουμε καλύτερα τις αλλαγές στις ζωές μας, είμαστε πιο υποψιασμένοι;
–Πιστεύω ότι αρκετές φορές επιλέγουμε να μην αντιδρούμε στην αλλαγή, να παραμένουμε αδρανείς, στα ερεθίσματα, να μην ακούμε τις μέλισσες του Ονήσιλου ένα πράμα. Από δική μας επιλογή πάντα. Και τότε χάνουμε τον «Βυσσινόκηπό» μας και φεύγουμε με την ελπίδα να «φυτέψουμε καινούριο Βυσσινόκηπο, πιο πλούσιο και πιο ωραίο» από τον προηγούμενο. Όταν τον δούμε θα καταλάβουμε λέει η Άνια στο τέλος της τρίτης πράξης. Και οι ψυχές μας «θα γεμίσουν ξανά βαθιά χαρά και γαλήνη, όπως ο ήλιος που γέρνει στον ορίζοντα»… Δεν ξέρω αν οι χαρακτήρες του «Βυσσινόκηπου» θα καταφέρουν να φυτέψουν νέο Βυσσινόκηπο. Δεν ξέρω αν η ζωή θα τους δώσει τέτοιο δώρο. Αλλά ποιος ξέρει; Αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι να μπορούμε να προλάβουμε την καταστροφή, να μεθοδεύσουμε λύσεις, αφού δούμε το κακό πριν ακόμα συμβεί, να είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε δράση. Δράση είναι που χρειάζεται και όχι μεμψιμοιρία. Δράση και πάλι δράση.
Πρέπει όμως να ξεπεράσουμε το σοκ ότι η περίοδος των χρυσών αγελάδων τελείωσε και να στρωθούμε στη δουλειά.
–Είναι εύκολο να ξεφύγουμε από το παρελθόν μας, άραγε;
–Η ζωή μας κάνει κύκλους και κάποτε πρέπει να επιλέξουμε να βγούμε έξω από τον κύκλο για να ξεκινήσουμε νέες πορείες σε νέα μονοπάτια. Πρέπει να ολοκληρώνουμε τους κύκλους μας, να θρηνούμε την απώλειά τους και να προχωρούμε. Αλλιώς επιστρέφουμε πάντα εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε. Είναι όμορφος ο πόνος κάθε απώλειας, μπορεί να είναι μια νέα ρυτίδα ή μια ακόμα τούφα άσπρα μαλλιά, αλλά η ζωή είναι πάντα αλλιώτικη. Εμείς μπορούμε να την κάνουμε καλύτερη. Ξέρετε, είναι σημαντικό να το συγυρίζουμε το συρτάρι με το παρελθόν μας. Πολλές φορές αποφασίζουμε μια ιστορία για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Είναι όμως σημαντικό να το επισκεπτόμαστε μετά το συρτάρι μας και να το καθαρίζουμε ξανά από ψέματα και ανακρίβειες.
–Θεωρώ πως και σήμερα βρισκόμαστε σε μία μεταιχμιακή εποχή... όπως οι ήρωες του «Βυσσινόκηπου», άλλαξε όμως η συμπεριφορά μας;
–Περάσαμε πολλά την τελευταία δεκαετία. Κούρεμα οικονομικό, κρίση κοινωνική και πολιτική, μια πανδημία, εγκλεισμό. Οφείλουμε να ρωτήσουμε αν μάθαμε. Θυμάμαι με παράπονο τις ουρές έξω από τα θέατρα το 2013, όταν το εισιτήριο ήταν κάποιες συσκευασίες μακαρονιών. Γιατί δεν πάμε πλέον στο θέατρο, γιατί δεν υποστηρίζουμε τον πολιτισμό μας; Δεν μάθαμε τίποτε τα τελευταία αυτά 10 χρόνια; Δεν αναγνωρίζουμε πως μόνο ο πολιτισμός μας είναι το μοναδικό μας εργαλείο, είναι εργαλείο δεν χρησιμοποιώ τον όρο όπλο, για να μεγαλώσουμε ως άνθρωποι. Με ενδιέφερε η πολιτιστική διπλωματία από πάντα. Η σύναψη σχέσεων εμπιστοσύνης και συναισθηματικής εγγύτητας με άλλους λαούς. Πώς θα καταφέρουμε να προωθήσουμε τον τόπο μας στο εξωτερικό, αν δεν στηρίζουμε την πολιτιστική μας δημιουργία; Ανάμεσά μας ζουν πολλοί δημιουργοί που έχουν πολλά να προσφέρουν. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τη σημαντικότητα της ενεργούς παρουσίας τους στα κοινά και να στηρίζουμε κάθε προσπάθειά τους. Τόσο εμείς αλλά και η Πολιτεία, αναγνωρίζοντας τη σημασία του ρόλου τους για όλους μας. Ο πολιτισμός μας είναι αυτό που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές. Οφείλουμε να φροντίσουμε.
–Άραγε είναι συστατικό του ανθρώπου να προσπερνά ή να αγνοεί τα προβλήματα της καθημερινότητάς του και των αδιεξόδων του;
–Είναι κι αυτό ένας μηχανισμός άμυνας. Είναι κρίμα να το βλέπουμε να συμβαίνει αλλά είναι και άνθρωποι που από επιλογή δεν αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους αλλά μόνο τα κουβαλούν. Πάντα πίστευα πως αν κάτι λύνεται πρέπει να το λύσεις. Αν δεν βγαίνει και δεν λύνεται οφείλεις να το δεχτείς και να προχωρήσεις. Να προχωρήσεις όμως χωρίς να κουβαλάς το βάρος του.
–Ζούμε τελικά σε μια συμπαντική ανυπαρξία και στο εφήμερο του καιρού μας;
–Θέλω να πιστεύω πως είμαστε πολύ καλύτεροι απ’ αυτό. Πρέπει όμως να ξεπεράσουμε το σοκ ότι η περίοδος των χρυσών αγελάδων τελείωσε και να στρωθούμε στη δουλειά. Χρειάζεται πολλή εσωτερική δουλειά απ’ όλους μας για να μπορέσουμε να προφητεύσουμε το μέλλον το δικό μας και του κόσμου γύρω μας και να σταθούμε στο ύψος μας, αντιμετωπίζοντας κάθε πρόκληση που έρχεται στον δρόμο μας. «Και άμα δεν τη ζήσουμε την ευτυχία εμείς, θα την ζήσουν άλλοι που θα έρθουν μετά από μας».
Συντελεστές
Ηθοποιοί: Κατερίνα Καζαντζή, Ξένια Προδρόμου, Μιράντα Νυχίδου, Κωνσταντίνος Γαβριήλ, Ανδρέας Νικολαϊδης, Άρης Κυπριανού, Μαριλένη Σταύρου, Δημήτρης Γιωρκάτζης, Αθηνά Σάββα, Γιάννης Ιωάννου, Γιάννος Αντωνίου.
Μετάφραση: Ορέστης Αγγελίδης. Σκηνοθεσία: Μάριος Θεοχάρους. Σκηνικά-κοστούμια: Θέλμα Κασουλίδου. Moυσική: Κωνσταντίνος Ευαγγελίδης. Σχεδιασμός φωτισμού: Βασίλης Πετεινάρης. Κίνηση: Μαρίνα Πογιατζή. Μουσική διδασκαλία: Ελίνα Αλεξάνδρου. Στίχοι νανουρίσματος: Σταύρος Σταύρου. Οπτική επικοινωνία: Λουκία Βασιλείου. Artwork: Ανδρέας Ιωάννου
Παραστάσεις:
20 Σεπτεμβρίου 2022 | Θέατρο Ριάλτο, Λεμεσός | 20:30
21 Σεπτεμβρίου 2022 | Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας | 20:30
26 Σεπτεμβρίου 2022 | Μαρκίδειο Δημοτικό Θέατρο Πάφου | 20:30
28 Σεπτεμβρίου 2022 | Δημοτικό Θέατρο Λάρνακας Γ. Λυκούργος | 20:30
