Του Αποστόλη Ζουπανιώτη
Η χρονιά που πέρασε ήταν ίσως η πιο πλήρης από πλευράς εξελίξεων στο Κυπριακό, με το πρώτο εξάμηνο να αναλώνεται στις διπλωματικές προσπάθειες για την εξεύρεση λύσης και το δεύτερο στον προβληματισμό για το «τι έφταιξε» και απωλέσθηκε «μία ιστορική ευκαιρία», κατά την έκφραση του γ.γ. του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτιέρες, στην έκθεση των καλών του υπηρεσιών στις 28 Σεπτεμβρίου.
Το 2017 ξεκίνησε από το πρώτο κιόλας λεπτό με ένα μήνυμα του Αντόνιο Γκουτιέρες, το οποίο θα μπορούσε να αφορά μόνο το Κυπριακό. Απευθυνόμενος στους διεθνείς ηγέτες – μέσω μαγνητοσκοπημένου μηνύματός του που μεταδόθηκε στις 12:01 της 1ης Ιανουαρίου – τους ζήτησε να υποσχεθούν ότι το νέο έτος θα παραχωρήσουν προτεραιότητα στην ειρήνη και θα δώσουν ως υπόσχεση για το 2017, να παραμερίσουν τις διαφορές τους.
Όμως το Κυπριακό ήταν όντως το πρώτο θέμα με το οποίο ασχολήθηκε στην πρώτη θητεία ο νέος γ.γ. του, καθώς ενεπλάκη προσωπικά στη Διάσκεψη για την Κύπρο που συγκλήθηκε στη Γενεύη από τις 9-12 Ιανουαρίου. Η Διάσκεψη της Γενεύης – που ορίστηκε ως «ανοιχτού τέλους» – απαρτιζόταν από δύο μέρη και στηριζόταν στη συμφωνία που κατέληξαν οι δύο ηγέτες στο δείπνο της 1ης Δεκεμβρίου 2016, να συγκαλέσουν για πρώτη φορά στη διαδικασία του Κυπριακού διαπραγματεύσεις για την Ασφάλεια και της Εγγυήσεις με τη συμμετοχή των εγγυητριών δυνάμεων.
Το πρώτο μέρος – που αφορούσε μόνο τις δύο κοινότητες – αποτελούσε συνέχεια των διαπραγματεύσεων του Μον Πελεράν, τον Νοέμβριο του 2016, ξεκίνησε με Περιουσιακό και Διακυβέρνηση και στις 11 Ιανουαρίου οι δύο πλευρές για πρώτη φορά στην ιστορία του Κυπριακού αντάλλαξαν χάρτες, με ποσοστά εντός των συμφωνημένων παραμέτρων, οι οποίοι παραμένουν ερμητικά κλεισμένοι σε χρηματοκιβώτιο στην έδρα του ΟΗΕ στη Γενεύη.
Στις 12 Ιανουαρίου ξεκίνησε στο Παλάτι των Εθνών στη Γενεύη η Διάσκεψη για την Κύπρο με θέμα την Ασφάλεια. Από την πρώτη στιγμή ο νέος γ.γ. του ΟΗΕ έδειξε ότι αυτός θα είναι το «αφεντικό», αγνοώντας σε μεγάλο βαθμό το γραπτό κείμενο που του είχε ετοιμάσει ο ειδικός του σύμβουλος Έσπεν Μπαρθ Αϊντε. Είπε πως δεν επιδιώκουμε μια γρήγορη λύση, αλλά μια λύση βιώσιμη και σταθερή για την Κυπριακή Δημοκρατία και τις κοινότητες της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Κατά το πρώτο μέρος της Συνόδου έγιναν εναρκτήριες δηλώσεις από τον γ..γ του ΟΗΕ, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη, τον ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας, τους υπουργούς Εξωτερικών Ελλάδας, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μετά από το τέλος του πρώτου μέρους της Συνόδου παρατέθηκε δεξίωση για όλους τους συμμετέχοντες στη Διάσκεψη, οι οποίοι στη συνέχεια παρακάθισαν σε γεύμα εργασίας. Στο γεύμα εργασίας παρακάθισαν από ε/κ πλευράς ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, ο διαπραγματευτής Ανδρέας Μαυρογιάννης και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Νίκος Χριστοδουλίδης.
Το κλίμα ήταν πολύ καλό και ακολούθησε συνάντηση των τριών εγγυητριών δυνάμεων. Απ’ εκεί και μετά τα πράγματα κάπου στράβωσαν και ενώ όλοι ανέμεναν ότι η διαπραγμάτευση σε πολιτικό επίπεδο θα συνεχιζόταν και την Παρασκευή, τελικά οι συναντήσεις ολοκληρώθηκαν την Πέμπτη κι ορίστηκαν συναντήσεις των συμμετεχόντων σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων για τις 18-19 Ιανουαρίου.
Οι Τούρκοι επέρριψαν ευθύνες στον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά, κάποιοι από την ελληνοκυπριακή πλευρά υιοθέτησαν τις τουρκικές αιτιάσεις, προκαλώντας κάποιες τριβές στο εσωτερικό μέτωπο.
Παρά τις αναταράξεις, στις 12 Ιανουαρίου – όπως αναφέρει ο ίδιος ο γ.γ. – καθορίστηκαν οι παράμετροι για την επίλυση της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων και η δήλωση της Διάσκεψης υπογράμμισε την ανάγκη για αμοιβαία αποδεκτές λύσεις που να αντιμετωπίζουν τις ανησυχίες και των δύο κοινοτήτων, με την γενική αρχή ότι η ασφάλεια μιας κοινότητας δεν μπορεί να αποβεί εις βάρος της ασφάλειας της άλλης. Επίσης, καθιέρωσε ότι οι προβλεπόμενες λύσεις απαιτούν την αντιμετώπιση των παραδοσιακών φόβων για την ασφάλεια των κοινοτήτων, αναπτύσσοντας παράλληλα ένα όραμα ασφάλειας για το μέλλον.
Όπως θα πληροφορούμασταν πέντε μήνες αργότερα από το «σχέδιο κοινού εγγράφου» που ετοίμασε ο Έσπεν Μπαρθ Αϊντε – οι συναντήσεις των γενικών διευθυντών στις 18-19 Ιανουαρίου ήταν ένα φόρουμ σοβαρού προβληματισμού, καθώς τέθηκαν πολλές ερωτήσεις για την Ασφάλεια και τις Εγγυήσεις, τις οποίες θα καλούνταν να απαντήσουν οι εμπλεκόμενοι σε πολιτικό επίπεδο.
Δύο προβλήματα και νέα κρίση
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο σχεδιασμός των Ηνωμένων Εθνών προνοούσε σύγκληση της Διάσκεψης για την Κύπρο σε πολιτικό επίπεδο στις αρχές Μαρτίου και στο μεσοδιάστημα συνέχιση των διαπραγματεύσεων στην Κύπρο, για τα υπόλοιπα πέντε κεφάλαια. Ωστόσο, υπήρχαν δύο βασικά προβλήματα. Το πρώτο και κυριότερο, ότι στην Τουρκία επικρατούσε έντονη προεκλογική ατμόσφαιρα ενόψει του δημοψηφίσματος του Απριλίου και το όλο κλίμα – με τον Ερντογάν να έχει ανάγκη του εθνικιστές – να μην ευνοεί σοβαρές υποχωρήσεις στις εγγυήσεις και τα στρατεύματα. Το δεύτερο σχετιζόταν με τη μεθοδολογία που ακολουθείτο στη διαδικασία. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης ζητούσε πακετοποίηση των θεμάτων και χρονοδιαγράμματα, ενώ ο Έσπεν Μπαρθ Αϊντε ευνοούσε την πακετοποίηση, χωρίς όμως χρονοδιαγράμματα, θέση που έβρισκε γενικά σύμφωνο και τον γ.γ. του ΑΚΕΛ. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης αντιδρούσε στην πρόταση, φοβούμενος ότι πίσω από την «πακετοποίηση» προωθούνταν η επιδιαιτησία, κάτι που ωστόσο δεν επιβεβαιώνονταν από πουθενά. Κι ενώ συνεχιζόταν οι συζητήσεις των διαπραγματευτών Μαυρογιάννη – Ναμί, στις 10 Φεβρουαρίου 2017 προκλήθηκε νέα κρίση. Η κυπριακή βουλή ενέκρινε με 19 ψήφους υπέρ 16 κατά και την αποχή από τον ΔΗΣΥ, τροπολογία που εισηγήθηκε το ΕΛΑΜ και αφορούσε τη συμπερίληψη του Ενωτικού Δημοψηφίσματος του 1950 στις επετείους, οπότε και γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων στα σχολεία, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς και της Άγκυρας. Παρά την εκπεφρασμένη διαφωνία του Προέδρου Αναστασιάδη για την απόφαση της Βουλής και τις διαβεβαιώσεις του ιδίου, αλλά και του προέδρου του ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύτου ότι εργάζονταν για την ακύρωσή της, οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν στην συνάντηση Αναστασιάδη – Ακιντζί, στις 16 Φεβρουαρίου, κατά την οποία ο Τουρκοκύπριος ηγέτης αποχώρησε, με πρόσχημα διάλειμμα που είχε ζητήσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Η κατάρρευση των διαπραγματεύσεων επιβεβαίωσε την επιδείνωση της προσωπικής σχέσης των δύο ηγετών, στην οποία εν πολλοίς αποδιδόταν μεγάλο μέρος της προόδου. Αυτή η επιδείνωση ίσως ήταν και βασικό στοιχείο στην απουσία εμπιστοσύνης που επικαλείται ο γ.γ. του ΟΗΕ στα αίτια της κατάρρευσης της Διάσκεψης στο Κραν-Μοντάνα τον Ιούλιο. Η επόμενη συνάντηση Αναστασιάδη – Ακιντζί πραγματοποιήθηκε στις 2 Απριλίου κι όλο αυτό το διάστημα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για διαπραγματεύσεις και περαιτέρω συγκλίσεις χάθηκε. Ήδη, στο Κυπριακό είχε προστεθεί ακόμη ένα χρονικό ορόσημο, αυτό της ερευνητικής γεώτρησης της TOTAL-ENI στο οικόπεδο 11, στα μέσα Ιουλίου. Κάποιες δηλώσεις του Έσπεν Μπαρθ Αϊντε για κινδύνους ανάφλεξης προκαλούν νέο κύκλο τριβών στις σχέσεις του με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη και την κυπριακή κυβέρνηση, που θα διαρκέσουν μέχρι τον Μάιο και τον Ιούνιο.
Ο Τζόναθαν Κόενς, η πακετοποίηση και ο Ιούνιος
Με τον Ερντογάν να έχει κερδίσει στο δημοψήφισμα και τη Βουλή να ακυρώνει στις 7 Απριλίου με νόμο την προηγούμενη απόφασή της, οι διαπραγματεύσεις επανελήφθησαν, με στόχο να επιτευχθούν περαιτέρω συγκλίσεις στα πέντε κεφάλαια και να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για επανάληψη της Διάσκεψης για την Κύπρο. Ωστόσο, η διαδικασία προχωρεί με βραδείς ρυθμούς, η ελληνοκυπριακή πλευρά επικρίνει τον Ακιντζί για υπαναχωρήσεις ακόμη κι από θέματα στα οποία υπήρξαν συγκλίσεις. Ο Αϊντε επιμένει στην ανάγκη πακετοποίησης των θεμάτων, ενώ ο βοηθός υφυπουργός Τζόναθαν Κόενς που επισκέφθηκε στις αρχές Μαΐου την Κύπρο άφησε να εννοηθεί ότι χωρίς να υπάρχουν προοπτικές για επανάληψη της Διάσκεψης δύσκολα θα σταλεί πρόσκληση προς τον Πρόεδρο Αναστασιάδη να συναντηθεί με τον αντιπρόεδρο Πενς στην Ουάσιγκτον, κατά τη διάρκεια της εκεί παρουσίας του για τα συνέδρια της Αμερικανο-εβραϊκής Επιτροπής και της ΠΣΕΚΑ.
Κι ενώ όλα έδειχναν ακόμη ένα αδιέξοδο, έπειτα από ένα κύκλο επαφών του Έσπεν Μπαρθ Αϊντε σε Λευκωσία, Αθήνα και Άγκυρα στα τέλη Μαΐου, ο γ.γ. του ΟΗΕ κάλεσε τους δύο ηγέτες σε συνάντηση μαζί του στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, στις 4 Ιουνίου, για ανασκόπηση των συνομιλιών και συζήτηση επί των επομένων βημάτων.
Μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης, ο γ.γ. του ΟΗΕ ανακοίνωσε τη συμφωνία των ηγετών των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο να συγκαλέσουν εκ νέου τη διάσκεψη της Γενεύης μέσα στον Ιούνιο, σε ευθυγράμμιση με την ανακοίνωση της 12ης Ιανουαρίου. Επίσης, συμφωνήθηκε όπως ο ειδικός σύμβουλος του γ.γ. για την Κύπρο, Έσπεν Μπαρθ Αϊντε «εμπλακεί με όλους τους συμμετέχοντες στην προετοιμασία ενός κοινού εγγράφου που θα καθοδηγεί τις συζητήσεις για την Ασφάλεια και τις Εγγυήσεις, με βάση τα αποτελέσματα των συνεδριάσεων της διάσκεψης για την Κύπρο στη Γενεύη και στο Μον Πελεράν».
Το περιεχόμενο του εγγράφου, αν και η απουσία του αποτελούσε λόγο μη σύγκλησης της Διάσκεψης, αποτέλεσε αμέσως θέμα τριβής, καθώς φαίνεται ότι ο Πρόεδρος Αναστασιάδης δεν είχε εντελώς ξεκάθαρη εικόνα. Ωστόσο, ενισχυμένος από τη συνάντησή του με τον αντιπρόεδρο Πενς στην Ουάσιγκτον στις 8 Ιουνίου, ο Νίκος Αναστασιάδης εμφανιζόταν έτοιμος για την επόμενη φάση της Διάσκεψης, που θα ξεκινούσε στις 28 Ιουνίου στο Κραν-Μοντάνα. Στις 21 Ιουνίου επιδίδεται από τον Έσπεν Μπαρθ Αϊντε στους συμμετέχοντες στη Διάσκεψη το πολυαναμενόμενο «κοινό έγγραφο», με την ονομασία «Οδηγός για τις διαπραγματεύσεις στην ασφάλεια και τις εγγυήσεις, Διάσκεψη για την Κύπρο».
Ενώ αρχικά στην ενημέρωση πολιτικών αρχηγών ελέχθη από τον διαπραγματευτή Ανδρέα Μαυρογιάννη ότι από μια πρώτη ματιά υπάρχουν 2-3 ζητήματα που χρήζουν αλλαγές, στην επιστολή που έστειλε προς τον γ.γ. του ΟΗΕ, από τις Βρυξέλλες όπου βρισκόταν για τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε., ο Πρόεδρος Αναστασιάδης δήλωσε ότι δεν θεωρεί δεσμευτικό το έγγραφο, αφού δεν ανταποκρίνεται στα όσα έχουν συμφωνηθεί κατά την 4η Ιουνίου στη Νέα Υόρκη, παραθέτοντας μακρύ κατάλογο διαφωνιών. Το έγγραφο αποσύρθηκε.
