Παύλος Παπαδόπουλος
Τα φαντάσματα του 1974 είναι ακόμα ζωντανά και ακμαία. Τι θα είχε συμβεί αν είχε περάσει η άποψη του «αόρατου δικτάτορα» Δημήτρη Ιωαννίδη και αν το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974, όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο, η Αθήνα είχε κηρύξει πόλεμο στην Άγκυρα; Θα έλεγε κανείς ότι η μεγάλη αίθουσα ενημερώσεων στο Πεντάγωνο της Λεωφόρου Μεσογείων όπου έγινε το Πολεμικό Συμβούλιο εκείνης της ημέρας είναι το «στοιχειωμένο δωμάτιο» της νεότερης ιστορίας στο οποίο έριξε φως, σχεδόν μισό αιώνα μετά, ο διευθυντής της «Κ» Αλέξης Παπαχελάς με το βιβλίο «Ενα Σκοτεινό Δωμάτιο» (εκδ. Μεταίχμιο, 2021).
Τα 38 λεπτά που διασώζονται σε μαγνητοταινία από εκείνη την ημέρα και αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά έχουν τα στοιχεία της τραγωδίας. Αποτελούν μια συγκλονιστική μαρτυρία που μπορεί να ταράξει ακόμα και τους αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με την εποχή και τους πρωταγωνιστές της. Αποδίδουν τη φόρτιση και το δράμα των ωρών, αλλά και το πραγματικό πρόσωπο της εξουσίας όταν βρίσκεται ενώπιον της Ιστορίας και των ευθυνών που εκείνη επιβάλλει.
Στο Συμβούλιο συμμετείχαν πολιτικοί και ανώτατοι στρατιωτικοί, μεταξύ των οποίων ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Φαίδων Γκιζίκης, ο πρωθυπουργός Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ο υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ Κωνσταντίνος Ράλλης, ο Δημήτρης Ιωαννίδης και ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων Γρηγόριος Μπονάνος. Δεσπόζει η μορφή του Ιωαννίδη, ο οποίος βρίσκεται πίσω από το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου που ενεργοποίησε το σχέδιο των Τούρκων για την εισβολή. Ως αποτέλεσμα, ο σκιώδης και σκοτεινός δικτάτορας που λιγότερο από ένα χρόνο πριν είχε ανατρέψει τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, εγκατέστησε ως πρωθυπουργό τον Ανδρουτσόπουλο και απεργαζόταν τη δικαίωση της χούντας μέσω επέμβασης στην Κύπρο και ένωσης με την Ελλάδα, να βρίσκεται πλέον απομονωμένος από τον Ανδρουτσόπουλο, αλλά και από τον στρατηγό Μπονάνο.
Σύγχυση
Στην αρχή οι «πρωταγωνιστές» βρίσκονται σε σύγχυση: Προσπαθούν να διαπιστώσουν αν πρόκειται πράγματι για εισβολή και casus belli. «Από ελληνικής πλευράς, όπως αντιλαμβάνεσθε όλοι σας, είναι θέμα πλέον αποφάσεως πολέμου», λέει ο στρατηγός Μπονάνος. «Γιατί δεν μας το λένε καθαρά αφού θέλουν διχοτόμηση της νήσου;» λέει αργότερα ο Ανδρουτσόπουλος αναφερόμενος στους Αμερικανούς.
Ο Μπονάνος μετατοπίζει σιγά σιγά τη συζήτηση από τον πόλεμο και την επιστράτευση στις διπλωματικές πρωτοβουλίες. «Το πρώτο μέτρο θα πρέπει να είναι και η ανάκληση του πρέσβεώς μας εξ Αγκύρας… Παράλληλα θα κάνουμε την επιστράτευση την οποίαν προβλέπεται να κάνωμεν εις οίον βαθμόν επιβάλλεται». Ο Ιωαννίδης επεμβαίνει. «Σε ένα σημείο κάνουμε λάθος… Λέω: Με συγχωρείτε, έχουμε πόλεμο. Εχει αρχίσει ο πόλεμος. Η απάντηση πρέπει να είναι ότι: η Τουρκία άρχισε τον πόλεμο και η Ελλάς θα αμυνθεί και θα λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να υπερασπίσει την πατρίδα. Αυτό θα είναι η απάντηση. Τουλάχιστον πόλεμο». Απαιτεί επίσης να κηρυχθεί η Ενωση Ελλάδος και Κύπρου, κάτι που άλλωστε είναι μάλλον ταυτόσημο με την κήρυξη πολέμου που ζητεί. Αλλωστε γιατί να μπει η Ελλάδα σε πόλεμο αν δεν θεωρεί ήδη την Κύπρο εθνικό έδαφος;
«Εδώ, στα γεγονότα του 1964 εκείνο που κατηγορούν όλους είναι ότι δεν κήρυξαν την Ενωση», λέει επιτακτικά ο Ιωαννίδης αναφερόμενος στις συγκρούσεις του 1964 στο νησί. «Να τελειώσουμε. Περισσότερα πράγματα απ’ ό,τι θα γίνουν τώρα, δεν θα γίνουν. Διότι αν δεν κηρύξουμε την Ενωση θα μπούνε μέσα οι άλλοι… Να πάρουμε τον Σαμψών και να τους πούμε να συνέλθει το Υπουργικό Συμβούλιο [στην Κύπρο] και να κηρύξει την Ενωση. Θα την αποδεχθούμε εμείς και αρχίζει ο πόλεμος. Από εκεί και πέρα θα δούμε τι θα γίνει». Δεν αποδέχεται ότι πιθανές επιθετικές ενέργειες της Ελλάδας μπορεί να την ενοχοποιήσουν έναντι των ΗΠΑ και να της αποδοθεί ευθύνη για την κρίση. Προβλέπει ότι: «Αυτοί θα βγούνε στην Κυρήνεια. Και αφού βγούνε, τότε θα μπουν. […] Αυτό που θέλουν οι Τούρκοι το κάνουν».
Αγνόησαν την εντολή
Δεν είδαμε ποτέ τι θα γινόταν αν ο Ιωαννίδης εισακουόταν. Στο Πολεμικό Συμβούλιο εκφράστηκαν ανησυχίες ότι μια ελληνική επέμβαση θα πυροδοτούσε επίθεση της Τουρκίας στη Θράκη, επίθεση της Βουλγαρίας στην Ελλάδα ή ακόμα και εμπλοκή της Ρωσίας στην Κύπρο!
Οι Ανδρουτσόπουλος και Μπονάνος απενεργοποίησαν τη «βόμβα Ιωαννίδη» αφού ματαίωσαν, απλώς δεν εκτέλεσαν τη σαφή εντολή του δικτάτορα για «πόλεμο με την Τουρκία». Πώς τα κατάφεραν; Πώς ήταν σίγουροι ότι δεν θα δεχτούν την εκδίκηση και την τιμωρία του ταξίαρχου που μέχρι πριν από λίγες ώρες ήταν πανίσχυρος και αδιαφιλονίκητος; Θα κέρδιζε η Ελλάδα τον πόλεμο και θα πετύχαινε την Ενωση ή θα έχανε εθνικό έδαφος που θα έκανε τον ελληνικό χάρτη… αγνώριστο; Οι διάλογοι είναι αποκαλυπτικοί και οδηγούν σε απροσδόκητα συμπεράσματα. Στο τέλος σχεδόν του 38λεπτου δράματος ο Ιωαννίδης ακούγεται να λέει: «Μου φαίνεται ότι μας περνούν τα γεγονότα. Βομβαρδίζονται όλες οι πόλεις της Κύπρου».
Η «βοή των πλησιαζόντων γεγονότων» αποτυπώθηκε στη μαγνητοταινία εκείνης της ημέρας. Τα φαντάσματα του παρελθόντος, 48 χρόνια μετά, εξακολουθούν να καθορίζουν το παρόν και να δεσμεύουν το μέλλον.
