Με ρυθμό που είχε να επαναληφθεί εδώ και πολλές δεκαετίες αυξάνονται τα εμπόδια στο ελεύθερο εμπόριο σε ολόκληρο τον κόσμο, σε ένα σαρωτικό «κύμα» προστατευτισμού που παραπέμπει στον απομονωτισμό της δεκαετίας του 1930, ο οποίος επιδείνωσε τη Μεγάλη Ύφεση.
Δεν είναι μόνο οι εκτεταμένοι νέοι δασμοί του Αμερικανού προέδρου Τραμπ, που έχουν πυροδοτήσει ένα μπαράζ αντιποίνων σε ολόκληρη την Ευρώπη, την Κίνα και τον Καναδά με στόχο εκατοντάδες προϊόντα των ΗΠΑ. Προτού ακόμη ο Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, πολλές χώρες συνέχιζαν να αυξάνουν τους εμπορικούς φραγμούς, συχνά κατά της Κίνας, καθώς προσπαθούσαν να ανατρέψουν την «πλημμύρα» των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, του χάλυβα και άλλων βιομηχανικών προϊόντων που πίεζαν τις εγχώριες βιομηχανίες τους.
Τώρα αυτές οι προσπάθειες πολλαπλασιάζονται, καθώς οι χώρες προετοιμάζονται για ένα νέο κύμα αγαθών που ανακατευθύνονται σε ολόκληρο τον κόσμο από την αυξανόμενη «ασπίδα» δασμών των ΗΠΑ. Η ΕΕ ανακοίνωσε αυτόν τον μήνα ότι σχεδιάζει να ενισχύσει τα μέτρα για την προστασία των παραγωγών χάλυβα και αλουμινίου της από εισαγωγές που εκτρέπονται από τις ΗΠΑ λόγω των δασμών 25% του Τραμπ σε αυτά τα δύο μέταλλα.
Οικονομολόγοι και ιστορικοί λένε ότι η αναταραχή των πρόσφατων κινήσεων υποδηλώνει πως ο κόσμος θα μπορούσε να οδεύει προς τη μεγαλύτερη άνοδο του προστατευτισμού από τότε που ο νόμος των Smoot-Hawley για τους δασμούς του 1930 στις ΗΠΑ οδήγησε τον κόσμο σε έναν άνευ προηγουμένου προστατευτισμό που διήρκεσε μέχρι και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παρ΄όλα αυτά, δεν πιστεύουν ότι ο κόσμος οδεύει σε κάτι αντίστοιχο με την ύφεση της δεκαετίας του 1930 ή μια επανάληψη της κατάρρευσης αυτής της δεκαετίας στο παγκόσμιο εμπόριο. Οι μέσοι δασμοί παγκοσμίως εξακολουθούν να είναι πολύ χαμηλότεροι από ό,τι στη δεκαετία του 1930 και του 1940.
Προειδοποιούν ωστόσο για μόνιμη ζημιά, τόσο οικονομική όσο και διπλωματική, καθώς οι δασμοί και άλλα εμπόδια στο εμπόριο αυξάνονται. Μεταξύ των κινδύνων: επιβράδυνση της ανάπτυξης, υψηλότερος πληθωρισμός και κατάρρευση της παγκόσμιας συνεργασίας που διασπά περαιτέρω τις μακροχρόνιες συμμαχίες.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), ο οποίος έχει τις ρίζες του στη συμφωνία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ των προηγμένων οικονομιών για τον περιορισμό των πολιτικών της δεκαετίας του 1930, έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό τη σημασία του ως διαιτητής εμπορικών διαφορών.
Όλοι εναντίον όλων
Ο Τραμπ, ο οποίος υποστηρίζει ότι το ελεύθερο εμπόριο επέτρεψε σε άλλες χώρες να πάρουν αμερικανικές θέσεις εργασίας και βιομηχανίες, είναι έτοιμος να ανεβάσει τον εμπορικό του αγώνα σε ένα εντελώς νέο επίπεδο, διακινδυνεύοντας μια πολύ μεγαλύτερη επίθεση αντιποίνων. Είπε ότι θέλει να επιβάλει δασμούς στις εισαγωγές ημιαγωγών, φαρμάκων και αυτοκινήτων και πρόκειται να παρουσιάσει ένα σχέδιο στις 2 Απριλίου για να χτυπήσει τους μεγάλους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ με «αμοιβαίους» δασμούς.
Εκτός από αντίποινα κατά των ΗΠΑ τις τελευταίες εβδομάδες – συμπεριλαμβανομένων των νέων καναδικών δασμών σε αμερικανικούς υπολογιστές και αθλητικά είδη – πολλές χώρες έχουν εντείνει την πίεση στην Κίνα.
Τον Φεβρουάριο, η Νότια Κορέα και το Βιετνάμ επέβαλαν αυστηρές νέες κυρώσεις στις εισαγωγές κινεζικού χάλυβα μετά από καταγγελίες από τοπικούς παραγωγούς για αύξηση του ανταγωνισμού με μειωμένες τιμές. Αντίστοιχα, το Μεξικό έχει ξεκινήσει έρευνα αντιντάμπινγκ σε κινεζικά χημικά και πλαστικά φύλλα, ενώ η Ινδονησία ετοιμάζει νέους δασμούς στο νάιλον που χρησιμοποιείται σε συσκευασίες που εισάγονται από την Κίνα και άλλες χώρες.
Ακόμη και η Ρωσία που έχει πληγεί από κυρώσεις επιδιώκει να ανακόψει την εισροή κινεζικών αυτοκινήτων, παρά τις θερμές σχέσεις μεταξύ του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του Κινέζου ομολόγου Σι Τζινπίνγκ. Η Ρωσία τις τελευταίες εβδομάδες αύξησε έναν φόρο για την απόρριψη εισαγόμενων οχημάτων, αυξάνοντας ουσιαστικά το κόστος τους. Περισσότερα από τα μισά οχήματα που πωλήθηκαν πρόσφατα στη Ρωσία είναι κινεζικής κατασκευής, σε σύγκριση με λιγότερο από 10% πριν από την εισβολή της στην Ουκρανία το 2022.
«Φαίνεται ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι ενός πολύ ευρύτερου, αν όχι ολοκληρωτικού εμπορικού πολέμου», δήλωσε ο Έσβαρ Πρασάντ, καθηγητής εμπορικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ και πρώην στέλεχος του ΔΝΤ. Σε αυτό το εχθρικό νέο τοπίο, «είναι κάθε χώρα για τον εαυτό της», είπε ο Πρασάντ.
Συνολικά, από την 1η Μαρτίου ίσχυαν 4.650 περιορισμοί εισαγωγών μεταξύ των 20 κορυφαίων οικονομιών, συμπεριλαμβανομένων δασμών, δασμών αντιντάμπινγκ, ποσοστώσεων και άλλων περιορισμών στις εισαγωγές, σύμφωνα με την Global Trade Alert, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με έδρα την Ελβετία που παρακολουθεί την πολιτική του διεθνούς εμπορίου. Αυτό είναι αυξημένο κατά 75% από την έναρξη της πρώτης θητείας του Τραμπ το 2016 και σχεδόν 10 φορές υψηλότερο από τους περιορισμούς που ίσχυαν στα τέλη του 2008.
Στις ΗΠΑ, πάνω από το 90% των 5.200 κατηγοριών προϊόντων υπόκεινται σε επιζήμιους περιορισμούς στις εισαγωγές, συγκριτικά με το ήμισυ λίγο πριν από την πρώτη θητεία του Τραμπ, σύμφωνα με στοιχεία του Global Trade Alert. Σύμφωνα με το Tax Foundation, μια δεξαμενή σκέψης που ελέγχει τη φορολογική πολιτική, ο μέσος δασμός που αντιμετωπίζουν τα αγαθά που εισάγονται στις ΗΠΑ είναι τώρα στο σημείο που ήταν το 1946, στο 8,4%, σε σύγκριση με 1,5% όταν ο Τραμπ ανέλαβε για πρώτη φορά τα καθήκοντά του το 2016.
Εάν ο Τραμπ υλοποιήσει όλες τις εναπομείνασες δασμολογικές απειλές του, οι δασμοί στις εισαγωγές των ΗΠΑ θα μπορούσαν να φτάσουν το 18% κατά μέσο όρο, εκτιμά η Fitch Ratings – το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 90 ετών.
Οικονομικά «διόδια»
Ωστόσο, η διευρυνόμενη εμπορική σύγκρουση δημιουργεί αβεβαιότητα για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, συμπιέζοντας τις δαπάνες, τις επενδύσεις και τις προσλήψεις. Στις ΗΠΑ, η καταναλωτική εμπιστοσύνη μειώνεται, τα χρηματιστήρια έχουν διορθώσει πτωτικά και τα επενδυτικά σχέδια των επιχειρήσεων εξασθενούν.
Η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία BMW ανακοίνωσε πρόσφατα ότι αναμένει πλήγμα ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ από τους δασμούς των ΗΠΑ στο Μεξικό και τους εισαγωγικούς δασμούς χάλυβα καθώς και τους δασμούς της ΕΕ στα ηλεκτρικά οχήματα που κατασκευάζονται στην Κίνα.
«Αν το παρακάνετε με τους δασμούς, στέλνετε ένα αρνητικό σπιράλ σε όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της BMW Oliver Zipse. «Δεν υπάρχουν νικητές σε αυτό το παιχνίδι».
Η παγκόσμια οικονομία διασπάται ήδη σε μπλοκ, με το κεφάλαιο και το εμπόριο να ρέουν όλο και περισσότερο μεταξύ γεωπολιτικών συμμάχων, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Η Fitch Ratings αναμένει ότι η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί φέτος, σε περίπου 2,4%, από 2,9% το 2024, επικαλούμενη τις πιθανές επιπτώσεις του κλιμακούμενου εμπορικού πολέμου στις ΗΠΑ και πέραν αυτής.
Ο προστατευτισμός παντού
Και άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν να διατηρήσουν τη δυναμική για περισσότερους δασμούς. Πολλές δυτικές οικονομίες είναι πρόθυμες να προστατεύσουν κρίσιμες βιομηχανίες όπως τα EV, οι πράσινες τεχνολογίες και οι ημιαγωγοί από τον κινεζικό ανταγωνισμό.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, εν τω μεταξύ, και η επιμονή του Τραμπ ότι η Ευρώπη φέρει περισσότερο το βάρος της προστασίας της γηραιάς ηπείρου, βάζει σε πρώτο πλάνο τις στρατιωτικές δαπάνες και την επιθυμία για μεγαλύτερη οικονομική αυτάρκεια.
«Η αφήγηση στη δεκαετία του 1990 ήταν ότι η ολοκλήρωση βελτιώνει την Ευρώπη και τις ΗΠΑ και ότι οι παγκόσμιες προκλήσεις θα αντιμετωπίζονταν από κοινού. Αυτό δεν υπάρχει πια», δήλωσε ο Neil Shearing, επικεφαλής οικονομολόγος της Capital Economics. «Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αναζητούν τώρα την ικανότητα να ενεργούν ανεξάρτητα», είπε.
Η επιστροφή στο επίπεδο ανοίγματος στο εμπόριο που υπήρχε πριν από μια δεκαετία θα είναι δύσκολη, αν υποθέσουμε ότι οι χώρες το επιθυμούν ακόμη και να το κάνουν. Ο ΠΟΕ παραγκωνίστηκε από την Ουάσιγκτον, η οποία τον κατηγόρησε για υπέρβαση των αποφάσεων εσωτερικής πολιτικής και αρνήθηκε να εγκρίνει τους δικαστές στην κορυφαία επιτροπή προσφυγών του από το 2019. Οι μεγάλες, πολυμερείς προσπάθειες για τη μείωση των εμπορικών φραγμών που ο ΠΟΕ κάποτε πρωτοστατούσε είναι πιθανότατα παρελθόν.
Η κατάρριψη των εμπορικών φραγμών είναι δύσκολη, δήλωσε ο Douglas Irwin, καθηγητής οικονομικών στο Dartmouth College. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε εμπορικός περιορισμός είναι ένα πιθανό διαπραγματευτικό χαρτί, επομένως κανείς δεν θέλει να «αφοπλιστεί μονομερώς», είπε.
«Γι’ αυτό ανησυχώ ότι το σενάριο αποκλιμάκωσης είναι πραγματικά δύσκολο», είπε ο Irwin.
moneyreview.gr με πληροφορίες από WSJ
