Πατρίσια Κοέν / The New York Times
Ο φόβος ότι ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα μπορεί να εξελιχθεί σε περιφερειακή σύγκρουση κρέμεται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από την παγκόσμια οικονομία, καθώς εγκυμονεί τον κίνδυνο να ανακόψει την ανάπτυξη και να επιταχύνει εκ νέου τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων.
Πλούσιες και φτωχές χώρες κρατούσαν την αναπνοή τους έπειτα από τρία χρόνια συναπτών οικονομικών σοκ, μεταξύ των οποίων η πανδημία και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ο πληθωρισμός υποχωρούσε, οι τιμές του πετρελαίου σταθεροποιούνταν και η ύφεση που πολλοί προέβλεπαν είχε αποφευχθεί. Και τώρα ορισμένα διεθνή οικονομικά ιδρύματα, όπως και ιδιώτες επενδυτές, προειδοποιούν για τον κίνδυνο να εκτροχιαστεί η εύθραυστη οικονομία. «Είναι η πρώτη φορά που είχαμε δύο ενεργειακά σοκ ταυτοχρόνως», σχολιάζει ο Ιντερμίτ Τζιλ, κορυφαίος οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, αναφερόμενος στον αντίκτυπο που είχαν στις τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή. Οι αυξήσεις στις τιμές μειώνουν την αγοραστική δύναμη των οικογενειών και των επιχειρήσεων, ενώ αυξάνουν το κόστος παραγωγής των τροφίμων επιτείνοντας την ήδη μεγάλη ανασφάλεια που επικρατεί στις αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Αίγυπτος και το Πακιστάν σε σχέση με την επάρκεια τροφίμων.
Οι χώρες αγωνίζονταν ήδη να επιβιώσουν καθώς έχουν μεγάλο όγκο χρέους, έλλειμμα επενδύσεων και τη χαμηλότερη ανάκαμψη που έχει σημειωθεί στο εμπόριο εδώ και πέντε δεκαετίες. Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά δύσκολη η έξοδός τους από την κρίση. Τα υψηλά επιτόκια δυσχεραίνουν περαιτέρω τις προσπάθειες κυβερνήσεων και επιχειρήσεων να διασφαλίσουν πίστωση και να αποφύγουν μια πτώχευση. Η διαπίστωση του κ. Τζιλ απηχεί τις τοποθετήσεις Αμερικανών οικονομολόγων και αναλυτών. Ο Τζέιμι Ντίμον, διευθύνων σύμβουλος της αμερικανικής τράπεζας JPMorgan Chase, σχολίασε όταν άρχισε ο νέος πόλεμος στη Μέση Ανατολή ότι «ίσως αυτή είναι η πλέον επικίνδυνη συγκυρία στον κόσμο έπειτα από πολλές δεκαετίες», ενώ χαρακτήρισε τον πόλεμο στη Γάζα «το σημαντικότερο πράγμα για τον δυτικό κόσμο». Τα τρέχοντα οικονομικά προβλήματα έχουν ενταθεί από τις οξυνόμενες γεωπολιτικές συγκρούσεις. Οι εντάσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα και ο τεχνολογικός ανταγωνισμός δυσχεραίνουν κάθε προσπάθεια συνεργασίας σε άλλα προβλήματα, όπως η κλιματική κρίση, η ελάφρυνση του χρέους ή οι βίαιες περιφερειακές συγκρούσεις. Είναι τέτοιο το βάρος των πολιτικών ζητημάτων ώστε ενδέχεται να μειώνουν την αποτελεσματικότητα που είχαν παραδοσιακά εργαλεία νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής.
Ο πρόεδρος της Federal Reserve, Ζερόμ Πάουελ, τόνισε την Τετάρτη πως «δεν είναι σαφές αν ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή πρόκειται να έχει οικονομικές επιπτώσεις» στις ΗΠΑ και προσέθεσε ότι «αυτό δεν μειώνει την απίστευτη σημασία του». Οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες της Μέσης Ανατολής δεν δεσπόζουν στην αγορά όπως τη δεκαετία του 1970, όταν οι αραβικές χώρες μείωσαν δραστικά την παραγωγή και επέβαλαν εμπάργκο στις ΗΠΑ και στους συμμάχους τους μετά τη συντονισμένη επίθεσή τους κατά το Ισραήλ. Αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο, ενώ οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερο τμήμα του ενεργειακού μείγματος στον κόσμο. «Είναι μια άκρως ευμετάβλητη, αβέβαιη και τρομακτική κατάσταση» τονίζει ο Τζέισον Μπορντόφ, διευθυντής του Κέντρου Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, και προσθέτει πως «συμφωνούν πάντως οι περισσότερες ενδιαφερόμενες πλευρές, ΗΠΑ, Ευρώπη, Ιράν και χώρες του Κόλπου, ότι δεν είναι προς το συμφέρον κανενός να επεκταθεί η σύγκρουση πέραν του Ισραήλ και της Γάζας».
Ο ίδιος υπογραμμίζει, όμως, πως μια κακή συνεννόηση, μια λάθος κίνηση ή μια παρεξήγηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε κλιμάκωση, ακόμη κι αν δεν το θέλουν οι εμπλεκόμενες χώρες. Επίσης μια σημαντική και παρατεταμένη μείωση της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, αδιακρίτως του τι θα την έχει προκαλέσει, μπορεί την ίδια στιγμή να ανακόψει την ανάπτυξη και να επιταχύνει τον πληθωρισμό, οδηγώντας στον καταστρεπτικό συνδυασμό που αποκαλείται στασιμοπληθωρισμός. Σύμφωνα με τον Γκρέγκορι Ντάκο, κορυφαίο οικονομολόγο της ΕΥ-Parthenon, το χειρότερο σενάριο θα είναι μια επέκταση του πολέμου που θα οδηγήσει τις τιμές του πετρελαίου στα 150 δολ. το βαρέλι, από τα περίπου 85 στα οποία βρίσκεται σήμερα.
Τέλος, ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή καθώς και η οικονομική δυσχέρεια μπορεί να αυξήσουν τις ροές των μεταναστών προς την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Και η Ε.Ε., που ήδη βρίσκεται στο μεταίχμιο της ύφεσης, διαπραγματεύεται με την Αίγυπτο προτείνοντας να αυξήσει την οικονομική βοήθεια και ως αντάλλαγμα η Αίγυπτος να ελέγξει τη μετανάστευση.
