Γράφει ο Πάρις Δημητριάδης
Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι «συγκλονιστικό πράγμα», τονίζει με τον δυναμισμό, την εγρήγορση και την ευρυμάθεια που την χαρακτηρίζει η εξ Αθηνών λειτουργός Τύπου και Επικοινωνίας στην Κομισιόν, Κλημεντίνη Διακομανώλη, η οποία μέσω της πολυετούς επαγγελματικής της ιδιότητας αλλά και χάρη στην εξόχως επίκαιρη έρευνα που πραγματοποίησε γύρω από τα fake news έχει εξειδικευτεί σ’ ένα απ’ τα μεγαλύτερα καρκινώματα της εποχής μας.
Με την κ. Διακομανώλη συναντηθήκαμε στη Λευκωσία, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου που έγραψε και παρουσίασε στη Δημοσιογραφική Εστία με τίτλο «Fake News: τι κάνει η Ευρώπη; Στον απόηχο των Ευρωεκλογών».
Κα Διακομανώλη, τι ζούμε με τον κόβιτ; Μόνο πανδημία ζούμε;
Όχι, δεν ζούμε μόνο μια πανδημία. Θα έλεγα πως ζούμε ένα ξεσκόνισμα της κοινωνίας, σαν ένα χαλί που το ξεσκονίζεις και πέφτουν τα σκουπίδια κάτω. Μας έχει τραντάξει τόσο πολύ όλο αυτό με τον κόβιτ, που φανερώθηκε τι σκουπίδι υπάρχει στις νοοτροπίες, στις κοινωνίες και στα συστήματά μας. Όλες ουσιαστικά οι παθογένειες έχουν βγει προς τα πάνω.
Μια τεράστια κρίση παθογενειών, αυτό ζούμε.
Μία θεσμική κρίση;
Θεσμική και κυρίως κοινωνικής συνοχής. Οι κοινωνίες έχουν πολωθεί απολύτως. Παντού, σε όλο τον κόσμο, στην Ευρώπη, στην Κύπρο, στην Ελλάδα, παντού, υπάρχουν άνθρωποι που αντιμάχονται οι μεν τους δε. Έχουμε χωριστεί σε στρατόπεδα.
Τακτικά διατυπώνεται η θέση ότι δεν είναι άποψη να απαρνιέσαι την επιστήμη.
Όχι, δεν είναι άποψη, είναι όμως συνέπεια του ότι έχει τρανταχθεί αρνητικά η εμπιστοσύνη μας απέναντι στα πάντα, μεταξύ των οποίων, δυστυχώς, και απέναντι στην επιστήμη.
Προσωπικά, όπως έχω μελετήσει τις ψευδείς ειδήσεις, νομίζω ότι από εκεί πηγάζει τεράστιος κίνδυνος. Είναι τρομακτική η επίδραση των ψεμάτων στην εποχή μας. Οι ψευδείς ειδήσεις υποσκάπτουν ολόκληρα τα συστήματα μέσα στα οποία ζούμε, υποσκάπτουν την ίδια τη δημοκρατία, την πολιτική, και το κυριότερο, υποσκάπτουν τη δημοσιογραφία. Δεν είναι αδικαιολόγητα φυσικά όλα αυτά. Η εμπιστοσύνη δεν είναι κάτι που χαρίζεται. Η εμπιστοσύνη κατακτιέται. Τώρα όμως έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο, στην πλήρη και ισοπεδωτική απαξίωση των πάντων. Γιατί; Είναι ξεκάθαρο πως οι ψευδείς ειδήσεις διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο.
Eσείς προσωπικά πώς οδηγηθήκατε σε τόσο επισταμένη ενασχόληση με τα fake news;
Ασχολούμαι με τον Τύπο και την Επικοινωνία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ένεκα επαγγελματικής ιδιότητας, για σειρά ετών έβλεπα να περνάει από μπροστά μου πάρα πολύ υλικό για την παραπληροφόρηση. Σημαντικό ερέθισμα υπήρξαν οι τελευταίες ευρωεκλογές, όπου εκεί είχα θέσει στον εαυτό μου ως ακαδημαϊκό ερώτημα το κατά πόσο όταν πάμε να ψηφίσουμε στις εκλογές έχουμε επηρεαστεί ή όχι από τις ψευδείς ειδήσεις. Όταν στη συνέχεια ξέσπασε η πανδημία και οι ψεύτικες ειδήσεις απογειώθηκαν, οδηγήθηκα στο να μελετήσω το φαινόμενο γενικώς.
Είναι οι ψευδείς ειδήσεις η μεγαλύτερη απειλή για τη σύγχρονη, δυτικού τύπου, δημοκρατία;
Είναι ναι, επειδή δημιουργούν μια γενικευμένη δυσπιστία στον πληθυσμό. Όταν διαβάσεις ότι το άλφα είναι λάθος και το βήτα είναι ψεύτικο, το τρίτο σε παραπλανεί και το τέταρτο είναι προπαγάνδα, δεν θα δώσεις καθόλου σημασία στο πέμπτο και στο έκτο που είναι αλήθεια. Που σημαίνει ότι θα απαξιώσεις τελείως, θα αποφεύγεις να ενημερώνεσαι, θα αρχίσεις να μην πιστεύεις σε τίποτα και πουθενά και θα αποκτήσεις μία ισοπεδωτική άρνηση και καχυποψία απέναντι στα πάντα. Όμως οι κοινωνίες μας βασίζονται ακριβώς στο αντίθετο, στο ότι κάτι υπάρχει που εμπιστευόμαστε. Όταν δεν εμπιστευόμαστε τίποτα, πού θα στηριχθεί η κοινωνία; Πώς θα πας να ψηφίσεις αν δεν πιστεύεις ότι θα φέρει μια θετική αλλαγή η ψήφος σου;
Ως δημοφιλής ορολογία πότε προκύπτουν τα fake news;
Ο όρος fake news έγινε παγκοσμίως γνωστός από την εποχή Τραμπ. Ανέκαθεν υπήρχαν βεβαίως ψευδείς ειδήσεις ενώ τον ακαδημαϊκό χώρο τον απασχολούσαν ως φαινόμενο πολύ πριν τον Τραμπ. Άπειρα είναι τα παραδείγματα, ακόμη και από την αρχαιότητα, που φανερώνουν ότι διαχρονικά υπήρχε ιδιοτέλεια γύρω από την ενημέρωση, ώστε να πετύχει κανείς τον σκοπό του. Στην αρχαία κλασική εποχή, στη ρωμαϊκή, στην ελληνιστική, η προώθηση χαλκευμένων και παραπλανητικών πληροφοριών ανέκαθεν συνέβαινε. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο τα fake news απογειώθηκαν. Δεν είναι μόνο ότι το συζητάμε ως θεωρητικό φαινόμενο. Μας επηρεάζει στην καθημερινότητά μας ως κάτι πολύ υπαρκτό πια.
Είναι πια θέμα ζωής και θανάτου, δεν είναι;
Βεβαίως και είναι. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ο ναός της δημοκρατίας, της πρώτης χώρας του κόσμου, της πιο ισχυρής, αλώθηκε πέρυσι εξαιτίας των ψευδών και χαλκευμένων ειδήσεων ενώ κατά τη διάρκεια της πανδημίας πέθαναν και συνεχίζουν να πεθαίνουν άνθρωποι λόγω της παραπλάνησης.
Ξέρετε, οι νευροεπιστήμονες λένε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι φτιαγμένος με τέτοιο τρόπο, ούτως ώστε όταν βομβαρδιζόμαστε συνεχώς με ατελείωτες και συχνά ανυπόστατες πληροφορίες, να κρατάμε και να διατηρούμε μόνο αυτές που είναι ευκολότερο να επεξεργαστούμε και που συγκλίνουν με ήδη εγκατεστημένες πεποιθήσεις μας. Όταν, για παράδειγμα, εκ των προτέρων μέσα σου δεν θες να εμβολιαστείς, ο εγκέφαλός σου θα κοιτάξει να αρπάξει από το περιβάλλον όλα τα στοιχεία που θα ενισχύσουν αυτή την πεποίθηση. Δυστυχώς όμως είναι one way o δρόμος αυτός, αφού σε οδηγεί στο να δογματίζεσαι και να χάνεις την κριτική σου σκέψη.
Η κυριαρχία του διαδικτύου τι ρόλο διαδραματίζει σε όλο αυτό;
Το διαδίκτυο είναι η απόλυτη απογείωση του φαινομένου, δεν έχει όρια. Και είναι σε παγκόσμιο επίπεδο που δεν υπάρχουν πια αυτά τα όρια. Μια ψευδής είδηση μπορεί να αρχίσει από τη Γουατεμάλα και να φτάσει στην Ελλάδα ή στην Κύπρο σε χρόνο ντετέ. Μπορεί επιπλέον να αφορά στο οτιδήποτε. Ούτε στο αντικείμενο υπάρχει όριο, ούτε στη γεωγραφική διαδρομή, ούτε στους ανθρώπους. Μπορεί να επηρεάσει εκατομμύρια πεποιθήσεις.
Δυστυχώς, ο ψηφιακός κόσμος έχει συνηθίσει τον εγκέφαλό μας να βλέπει μόνο την εικόνα και να αποφεύγει την ουσία. Όλο αυτό το πράγμα με τα fake news στηρίζεται στην εντύπωση που προκαλείται στο μάτι, αφού η όραση, όπως είναι γνωστό, είναι η ισχυρότερη αίσθηση. Αυτό λοιπόν που το μάτι σου τ’ αρπάζει, το βάζεις χωρίς φίλτρο στο σύστημά σου και το πιστεύεις, μόνο και μόνο επειδή βλέπεις μια εικόνα. Ταυτόχρονα, επειδή όλοι σχεδόν λειτουργούμε συνεχώς υπό πίεση χρόνου, έχουμε πάψει να διαβάζουμε και έχουμε πάψει να ανατρέχουμε στις πηγές. Κι αυτό είναι το καινούριο σήμερα.
Είναι και η αλγοριθμική φούσκα η λεγόμενη...
Οι αλγόριθμοι είναι πράγματι πολύ ύπουλο πράγμα. Σύμφωνα με έρευνες, ακόμη και οι ίδιοι οι άνθρωποι που φτιάχνουν και προγραμματίζουν τους αλγόριθμους από ένα σημείο και μετά αδυνατούν να τους ελέγξουν.
Οι αλγόριθμοι συνεπώς δρουν ανεξέλεγκτα. Είναι σαν κάτι που εκφεύγει εντελώς του ελέγχου και που έχει δικιά του ζωή και εξελίσσεται από μόνο του. Είναι αυτοματοποιημένα bots, robots δηλαδή, που αποκτούν τη δικιά τους πορεία. Όσο όμως εμείς ως απλοί χρήστες μοιραζόμαστε ένα ατεκμηρίωτο γεγονός, τόσο περισσότερο του δίνουμε ζωή και υπόσταση, αφού θα φτάσει δεκαπλάσιο κοινό από ότι θα είχε αν δεν το μοιραζόμασταν. Κι αυτή είναι η ευθύνη που αναλογεί στον καθένα μας πια. Την ώρα που μοιράζεσαι και κοινοποιείς κάτι, κάνεις κακό, αν αυτό που κάνεις share δεν είναι απολύτως εξακριβωμένο ότι είναι σωστό.
Οι τεχνολογικοί κολοσσοί μπορούν να ρυθμίσουν το ζήτημα;
Οι τεχνολογικοί κολοσσοί είναι επιχειρηματικές ενώσεις που το μοντέλο τους έχει φτιαχτεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρούν την προσοχή των χρηστών, εκεί, στην πλατφόρμα. Δεν έχουν βούληση να ελέγξουν την παραπληροφόρηση. Ίσα ίσα, το αντίθετο κάνουν, αφού θέλουν τον χρήστη να μένει κοντά τους.
Αυτός επομένως που μπορεί να ρυθμίσει την παραπληροφόρηση δεν είναι οι τεχνολογικοί κολοσσοί. Είναι αυτός που βρίσκεται στην «αντίπαλη» όχθη.
Και ποιος είναι αυτός; Το κράτος;
Είναι ένα μεγάλο θέμα. Η ΕΕ μπορεί. Είναι η μόνη διεθνώς συνεστημένη δύναμη που από το 2018 έκατσε τις πλατφόρμες σε ένα τραπέζι και τους είπε «θα βάλουμε κάτω τον κώδικα δεοντολογίας που θα υπαγορεύει πώς θα φερθείτε και πώς θα διαχειρίζεστε την παραπληροφόρηση, παρακαλώ υπογράψτε».
Και υπέγραψαν. Και συνεχίζουν να υπογράφουν και κάθε μήνα δίνουν report στην ΕΕ τι κάνουν για την παραπληροφόρηση και συγκεκριμένα γύρω από τον κορωνοϊό και τον εμβολιασμό.
Μαζεύονται οι πλατφόρμες; Τιθασεύονται;
Ακόμη δεν έχουμε καταφέρει να τους επιβάλουμε πρόστιμο. Αυτό όμως θέλουμε. Για να τους αναγκάσουμε πρέπει βεβαίως να συμφωνήσουν και οι ίδιοι οι τεχνολογικοί κολοσσοί.
Είναι συγκλονιστικό πράγμα οι πλατφόρμες, να ξέρετε. Διάβαζα σε μια πανεπιστημιακή έρευνα ότι το κοινό που μόνο του το Facebook έχει αγγίξει σε θέματα εμβολιασμού είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από το αντίστοιχο κοινό που έχει αγγίξει το Reuters, το CNN, η Washington Post η Νew York Times, το Al Jazeera και όλα τα γνωστά ειδησεογραφικά πρακτορεία, μαζί.
Άρα το Facebook είναι παντοδύναμο. Κυβερνούν τον κόσμο αυτές οι εταιρίες και δεν το αντιλαμβανόμαστε. Αντιθέτως, τις πριμοδοτούμε.
Ως επαγγελματίες δημοσιογράφοι έχουμε τον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας. Μπορεί, αντιστοίχως, η λεγόμενη δημοσιογραφία των πολιτών να οριοθετηθεί; Πού τελειώνει αυτό και πού αρχίζει η λογοκρισία;
Είναι πολύ λεπτό το όριο μεταξύ ελέγχου και λογοκρισίας. Ποιος είναι αυτός που είναι αρμόδιος να ελέγξει; Σίγουρα ο πολίτης, ο απλός χρήστης από μόνος του, δεν έχει καμία δύναμη. Καμία. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο χρήστης είναι να ενεργοποιήσει την κριτική του ικανότητα, εκεί και όπου υπάρχει βεβαίως.
Αυτό συνεπώς που συμβαίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπου εξαναγκάζονται οι πλατφόρμες σε διάλογο, πρέπει να επεκταθεί και να ενισχυθεί διεθνώς. Ιδανικά, η Αμερική, που είναι και η πατρίδα των ψηφιακών πλατφορμών πρέπει να ενώσει δυνάμεις με την Ευρώπη και να συνεργαστεί μαζί της προς ενίσχυση του κοινού καλού.
Η συμμετοχική δημοσιογραφία είναι άλλο τεράστιο κεφάλαιο και νομίζω είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθεί. Τον επαγγελματία δημοσιογραφία μπορείς να τον ελέγξεις βάζοντάς του δεοντολογία. Τον άνθρωπο τον απλό, πώς θα τον ελέγξεις, τι γίνεται;
Τελικά από τη συμμετοχική δημοσιογραφία προκύπτει μεγαλύτερη ζημιά ή όφελος;
Ζούμε σε καιρούς υπερπληροφόρησης και κακής πληροφόρησης. Ας δούμε πού είναι το όφελος και εκεί να επενδύσουμε. Όφελος είναι να έχουμε ποιοτική και ερευνητική δημοσιογραφία και να καλλιεργούμε τον μιντιακό εγγραμματισμό, να έχουμε δηλαδή πολίτες που να μπορούν να ξεχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα. Να έχουμε ικανοποιητικούς και αποτελεσματικούς κωδικές δεοντολογίας, τόσο ανά χώρα όσο και σε διεθνές επίπεδο για τις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όλα αυτά μαζί, μπορεί και να φέρουν τη διαφορά.
Ο μιντιακός γραμματισμός πρέπει να αρχίζει από τα δημοτικά;
Πρέπει να αρχίζει από τότε που τα παιδάκια αρχίζουν να καταλαβαίνουν και όσο το δυνατόν νωρίτερα, αφού το κινητό τηλέφωνο για τα παιδάκια έχει γίνει πια η προέκταση του χεριού τους. Τα μικρά παιδιά είναι η απόλυτη και η πιο ευάλωτη ηλικιακή ομάδα στο ζήτημα. Δεν έχουν τις αντιστάσεις να ξεχωρίσουν το ψέμα από την αλήθεια. Εμείς όμως οι μεγαλύτεροι, υποτίθεται ότι, τις έχουμε. Πρέπει επομένως να ξεκινήσουμε από το άλφα με τα παιδιά.
Από τα πρώτα βήματά τους στη ζωή, τα μικρά παιδιά πρέπει να εκπαιδεύονται στο να αξιολογούν την πηγή. Και πρέπει να διαβάζουμε. Γιατί η πραγματικότητα είναι, πλέον, πως δεν διαβάζουμε. Έχω ένα γιο 26 ετών, του στέλνω κάτι να διαβάσει και μου ζητά να του πω την περίληψη. Βαριέται. Ε, πώς θα γίνει τώρα αυτό;
Ακαδημαϊκά, αν δεν κάνω λάθος, υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ ψευδών και ψευδεπίγραφων ειδήσεων;
Υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι διαχωρισμοί μεταξύ των ψευδών ειδήσεων, τόσο στην αγγλική όσο και στην ελληνική γλώσσα. Στη διεθνή βιβλιογραφία, οι γνωστότεροι όροι που χρησιμοποιούνται είναι το disinformation, το misinformation και το malinformation.
Προσωπικά, θα μιλούσα για δύο βασικούς διαχωρισμούς στις ψευδείς ειδήσεις, αυτές που είναι σκόπιμα κίβδηλες και ψεύτικες και άλλες που είναι από αμέλεια.
Οι σκόπιμα ψεύτικες είναι φυσικά πολύ επικίνδυνες και μέσα σ’ αυτές συμπεριλαμβάνεται η κλασική προπαγάνδα που υπήρχε ανέκαθεν. Ο Χίτλερ έπεισε τους Γερμανούς να τον ψηφίσουν το 1936 χάρη στον τεράστιο μηχανισμό προπαγάνδας που είχε. Τα σοβιέτ επίσης είχαν τεράστιο μηχανισμό προπαγάνδας.
Πολύ επικίνδυνες μπορούν να αποδειχθούν βεβαίως και οι επιπόλαια ψευδείς ειδήσεις.
Κα Διακομανώλη, στις μέρες μας ποιοι είναι αυτοί που θα λέγαμε ότι προωθούν τον μεγαλύτερο όγκο των επιτηδευμένα ψευδών ειδήσεων;
Οι πάντες ενδέχεται να προωθούν χαλκευμένες ειδήσεις. Μπορεί να είναι ιδιώτες, μπορεί να είναι όμως και ολόκληρα κράτη. Έχουν γίνει έρευνες στο πανεπιστήμιο του Oxford με παραδείγματα από 70 χώρες παγκοσμίως και έχει αποδειχθεί ότι γίνεται τακτικά σκόπιμη παραπληροφόρηση εναντίον αντιπάλων κρατών.
Οι τρόποι προώθησης της σκόπιμης παραπληροφόρησης, του disinformation, ποικίλουν. Χρησιμοποιώντας πράκτορες, δημιουργώντας ψεύτικους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμη και διοχετεύοντας περιεχόμενο στο YouTube, για παράδειγμα, στο οποίο άλλο είναι το φερόμενο ως μήνυμα και άλλη η πραγματική εικόνα.
Η Ευρώπη συγκεκριμένα βάλλεται από παραπληροφόρηση πρώτιστα από τη Ρωσία, σε μεγάλο βαθμό όμως και από την Κίνα. Κι αυτό λαμβάνει χώρα με παραδείγματα και διευθύνσεις να ξέρετε.
Και πώς αντιδρά η Ευρώπη στο ζήτημα;
Η Ευρώπη έχει πρωτοπορήσει στο θέμα αυτό, αφού έχει ξεκινήσει να το μελετάει πριν από το 2018. Έχουν συσταθεί ομάδες που καταγράφουν την παραπληροφόρηση γύρω από όλα τα θέματα ενώ σε επίπεδο Ευρωκοινοβουλίου θεσπίζεται η νομοθεσία στην οποία αναφερθήκαμε πριν που προσπαθεί να ρυθμίσει τον ψηφιακό χώρο. Αυτό που λέγαμε ότι καθόμαστε με τις πλατφόρμες στο ίδιο τραπέζι και συζητάμε.
Παράλληλα, η ΕΕ συνεργάζεται με ελεγκτές πληροφορίας (fact checkers) που τους παρέχει τα απαραίτητα σχήματα ώστε να μπορούν να έρχονται σε συνεννόηση ενώ έχει δημιουργήσει και μια πλατφόρμα όπου οι χώρες συντονίζονται μεταξύ τους.
Γενικώς, η Ευρώπη έχει ήδη αναπτύξει μηχανισμούς για καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και πρόκειται να αποκτήσει ακόμη περισσότερους.
Το μέλλον άλλωστε υπαγορεύει ρητά ότι ο δημόσιος ψηφιακός χώρος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα δημόσιο αγαθό όπως είναι το νερό, ο ηλεκτρισμός κλπ.
Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ σε επίπεδο αντιμετώπισης;
Οι ΗΠΑ έχουν σίγουρα σοκαριστεί από αυτά που έγιναν με τον Τραμπ και το Καπιτώλιο και έχουν ασχοληθεί αρκετά με το θέμα. Θα έλεγα εντούτοις ότι ασχολούνται επιφανειακά, αφού ας μη ξεχνάμε ότι μιλάμε για την πατρίδα των πλατφορμών και τα μοντέλα αυτά τα χρειάζονται, τόσο ως κράτος όσο και για την οικονομία τους. Τελευταίως ωστόσο θα έλεγα ότι έχουν πάρει μπρος και εμφανίζονται δυναμικότερες στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, πράγμα απαραίτητο, αφού η Ευρώπη μόνη της δεν μπορεί.
Στο βιβλίο σας τι θα διαβάσουμε;
Θα διαβάσετε όλα αυτά που συζητάμε τώρα, με περισσότερα στοιχεία που αναδεικνύουν την πραγματικά τεράστια έκταση του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων.
Θα διαβάσετε επιπλέον πώς να αποφεύγουμε τις ψευδείς ειδήσεις, ποιες είναι οι πηγές του φαινομένου και τελικά νομίζω ότι οι αναγνώστες στο τέλος του βιβλίου θα αισθάνονται κάπως καλύτερα εξοπλισμένοι για ένα φαινόμενο που να σημειωθεί πως θα μείνει μαζί μας από δω και πέρα για πάντα. Δεν θα εκλείψουν οι ψευδείς ειδήσεις. Πρέπει όμως να μάθουμε πώς να ζούμε μαζί τους και πώς να τις διαχειριζόμαστε.
Ένα καταληκτικό, συμπερασματικό σχόλιο στην κουβέντα μας;
Συμπερασματικά, βάζουμε το μυαλό μας να σκέφτεται απέναντι σε ό,τι συναντάμε τυχαία στο διαδίκτυο και ξέρουμε εκ των προτέρων ότι το ίντερνετ έχει ατελείωτο ψέμα, που απευθύνεται στο θυμικό μας και στη δημιουργία εντυπώσεων. Παράλληλα, υποστηρίζουμε και ενισχύουμε την ποιοτική δημοσιογραφία και περιορίζουμε τις πλατφόρμες, όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτά, κι ας ελπίσουμε σε καλύτερες μέρες.
H Κλημεντίνη Διακομανώλη είναι στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2002 με ειδίκευση σε θέματα Τύπου και Επικοινωνίας. Έχει υπηρετήσει ως Διευθύντρια του Γραφείου Τύπου στις Αντιπροσωπείες της Επιτροπής στην Κύπρο (2004 - 2009) και στην Ελλάδα (2015 - 2019)
